Tekst'ar'o de Esperant'o

Kain kaj Abel

Kain kaj Abel komenc'e viv'is en komun'a grot'o. Kun'e ili ir'ad'is por ĉas'i. Ili ĉas'is mult'a'j'n antilop'o'j'n. El ties tibi'o'j ili far'is tranĉ'il'o'j'n, per ĝi ili frat'ec'e divid'is la viand'o'n, pur'ig'is la led'o'n, ŝmir'is ĝi'n per ost'medol'o por ke ĝi far'u glat'a kaj pret'ig'is el ĝi vest'aĵ'o'j'n.

Sed la sinjor'o ben'is ili'a'j'n edz'in'o'j'n kaj tiu'j nask'is mult'nombr'a'j'n famili'an'o'j'n, do, fin'e la grot'o far'iĝ'is mal'vast'a por ili ambaŭ.

Trov'iĝ'is proksim'e ankaŭ ali'a grot'o, en kiu viv'is la glav'dent'a tigr'o kaj en'danĝer'ig'is la viv'o'n de ili ambaŭ. Do, ili kun'e al'ŝtel'iĝ'is, brul'ig'is fajr'o'n antaŭ la faŭk'o de la grot'o kaj kiam la tigr'o el'salt'is, ĉiu'j sam'temp'e komenc'is ĝi'n ŝton'ĵet'i. Krom'e cent kaj cent ŝton'pint'a'j ĵet'lanc'o'j flug'is al la best'o kaj fin'e ili sukces'is ĝi'n mort'ig'i. Post'e en la mal'plen'a'n grot'o'n en'loĝ'iĝ'is Kain kun si'a'j famili'an'o'j.

Ĉi tiu sukces'o instru'is ili'n, ke pli oportun'e est'os kun'e ĉas'ad'i ankaŭ est'ont'e. La du famili'o'j, kun'e ag'ant'a'j, pov'is ĉirkaŭ'star'i la ar'o'n de hiparionoj, pel'i ili'n sur la mont'o'n, kie la tim'ig'it'a'j pra'ĉeval'o'j unu post la ali'a salt'ad'is en la abism'o'n. Kain kaj Abel frat'ec'e divid'is inter si la mult'a'n viand'o'n. Post'e ili jam pov'is atak'i ankaŭ la mamut'o'n kaj per la gras'aĵ'o de la lan'hav'a kamel'o, kiu gras'aĵ'o trov'iĝ'is en ĝi'a ĝib'o, ili lum'ig'is la grot'o'n. Ceter'e sur la mur'o'j de la grot'o ili ĉiz'is bel'a'j'n ĉas'bild'o'j'n per tajl'it'a fajr'o'ŝton'o.

La viv'o far'iĝ'is ĉiu'tag'e pli bon'a, ili ben'is la nom'o'n de Adonajo kaj la frat'ec'a'n kun'sent'o'n, la pac'o'n, al kiu ili pov'is dank'i ĉio'n ĉi.

Ĉi-temp'e okaz'is, ke la Serpent'o ek'enu'is la sol'ec'a'n viv'o'n en la sen'hom'a Paradiz'o kaj ek'ir'is por serĉ'i la hom'o'j'n. Tiel li ven'is al la grot'o de Kain.

— Dir'u al mi Kain, — ĝi komenc'is, — ĉu vi ne tim'as pro Abel?

— Kial mi tim'us pro mi'a sam'patr'an'o?

— Nu, pro tio, ĉar li hav'as ĉiu'tag'e pli da ŝton'pint'a'j ĵet'lanc'o'j. La pint'o'j de li'a'j sag'o'j pret'iĝ'as el la korn'ar'o'j de la cerv'o'j kaj ili est'as tiom akr'a'j, ke ili tra'pik'as eĉ la haŭt'eg'o'n de la arb'ar'a elefant'o. Eĉ vi mem jam vid'is!

— Kiel do ĉas'fal'ig'i la elefant'o'n, se li'a sag'o ne est'as akr'a?

— Nun'u! Bon'e! — dir'is la serpent'o. — Mi nur menci'is.

Kaj post'e ĝi ir'is al Abel kaj tie rakont'is la sam'o'n pri Kain.

Kain kaj Abel tiu'tag'e mal'facil'e en'dorm'iĝ'is. Sekv'ont'tag'e Kain kun'vok'is si'a'j'n famili'an'o'j'n kaj ek'parol'is al ili jen'e:

— Mi'a'j famili'an'o'j! Neni'a afer'o est'as pli mal'ben'it'a, ol la dis'parti'iĝ'o kaj mal'konkord'o. Inter la hom'o'j dev'as reg'i pac'o kaj kun'sent'o. Tiu, kiu en'danĝer'ig'as tiu'j'n, risk'as la viv'o'n kaj feliĉ'o'n.

— Prav'e patr'o! — respond'is la famili'an'o'j.

— Ĉar imag'u nur, — li daŭr'ig'is, — kio okaz'is, se ni mal'pac'iĝ'us inter ni. Se ni dev'as uz'i part'o'n de ni'a labor'o, por pret'ig'i lanc'o'j'n kaj sag'o'j'n kontraŭ la ali'a famili'o ne pov'u ni'n kaŝ'atak'i. Se ni ne ĉas'ad'us kun'e kun la abel'an'o'j, sed ni dis'iĝ'us al du parti'o'j, nur ties du'on'o'j pov'us ir'i ĉas'ad'i, ĉar la ali'a'j du'on'o'j dev'us observ'i la mal'amik'o'n. Ĉu ne, tiel ni pov'us ĉas'i mal'pli mult'a'j'n antilop'o'j'n?

— Ni mal'sat'mort'us — respond'is unu el la fil'o'j.

— Kaj inter'temp'e eksterm'us ni'n la glav'dent'a tigr'o — al'don'is la du'a.

— Nu — daŭr'ig'is Kain, — mi ricev'is bedaŭr'ind'a'j'n inform'o'j'n pri tio, ke la abel'an'o'j intenc'as perturb'i ĉi tiu'n kun'sent'a'n pac'o'n. Laŭ cert'a'j fam'o'j ili pret'ig'as arm'il'o'j'n kontraŭ ni.

— Domaĝ'e, — ili respond'is. — Ni dev'as nepr'e sub'ten'i la pac'o'n.

— La sam'a'n intenc'as ankaŭ mi, — jes'is Kain. — Tiel dec'as al pac'em'a famili'o. Ni nenio'kaz'e romp'os la pac'o'n, ni eĉ gard'e observ'os por mal'ebl'ig'i, ke inter ni iu ajn mal'amik'iĝ'u kontraŭ la abel'an'o'j. Mi tre bedaŭr'us, se la abel'an'o'j tamen atak'us ni'n, ĉar tiu'okaz'e ni pov'us la pac'o'n re'star'ig'i nur per arm'il'o'j, kiu jam ne est'as pac'o. Sed kiel ajn mi cerb'um'as, mi ne pov'as el'trov'i ali'a'n rimed'o'n. Tiu, kiu vol'as pac'o'n, vol'e-ne'vol'e dev'as bat'venk'i tiu'n, kiu vol'as inter'bat'ad'i. Mi est'us tre mal'ĝoj'a, kar'a'j ge'fil'o'j.

Pro tio ĉi ili tre ĉagren'iĝ'is sam'e kiel ili'a patr'o. Kelk'a'j propon'is kun'ven'i kun la abel'an'o'j, aranĝ'i la afer'o'n kaj ating'i pac'a'n inter'konsent'o'n. Sed ali'ul'o'j pri'dub'is la sukces'o'n de tia'spec'a inter'trakt'ad'o.

— Ĉar, — ili dir'is, — se la abel'an'o'j pret'ig'as la arm'il'o'j'n, ver'e kontraŭ ni, tio'n ili nepr'e ne'os. Ili dir'os, ke la arm'il'o'j pret'iĝ'as kontraŭ la glav'dent'a tigr'o. Kaj se ni pet'us, ke ili ne far'u tio'n, ili pens'us, ke ĝust'e tial ni pet'as, ĉar ni mem intenc'as ili'n atak'i, do, des pli intens'e ili prepar'iĝ'us por la atak'o, eĉ se ili ĝis nun ne far'is. Plej oportun'e est'as dir'i neni'o'n pri la afer'o, sed kaŝ'e pret'ig'i pli mult'a'j'n kaj pli akr'a'j'n sag'o'j'n por sekur'ig'i la pac'o'n de ni'a popol'o.

Pri ĉi tio ili inter'konsent'is.

Post'e iu el la fil'o'j el'trov'is, ke, se oni ŝmir'as la pint'o'n de la sag'o per la venen'o de la akonit'o, la sovaĝ'best'o, traf'it'a per ĝi, rapid'e mort'as eĉ pro la plej mal'grand'a vund'o kaj tiu est'is taŭg'a arm'il'o kontraŭ la glav'dent'a tigr'o.

Dum la unu'a moment'o ĝi vek'is grand'a'n ĝoj'o'n: kiom mult'e da fel'o est'os kaj kiom mult'a ole'o por la meĉ'o'j! Sed Kain, per la saĝ'ec'o de la mal'jun'ul'o'j tuj kompren'is la situaci'o'n kaj ties konsekvenc'o'j'n.

Li ordon'is, ke la afer'o'n oni sever'e dev'as sekret'i. Dum la komun'a'j ĉas'ad'o'j oni ne rajt'as uz'i la venen'o'n de la akonit'o por evit'i, ke tio'n ek'kon'u la abel'an'o'j. Sed en kaŝ'it'a angul'o de la grot'o est'u pot'o, plen'a de tiu ĉi venen'o, por ke ili tuj pov'u prevent'i ĉia'spec'a'j'n ek'ag'o'j'n por romp'i la pac'o'n.

La ordon'o'n ĉiu'j akcept'is aprob'e, nur unu fil'o, Hanok aŭskult'is ĝi'n kap'sku'e:

— Neniel plaĉ'as al mi ĉi tiu afer'o, ĉar pli-mal'pli fru'e ĝust'e el ĉi tiu far'iĝ'os la inter'bat'ad'o.

Natur'e, la sekret'o de la akonit'venen'o dum mal'long'a temp'o mal'kaŝ'iĝ'is. Abel foj'e demand'is Kainon, kial ili amas'ig'as ĉi tiu'n danĝer'a'n venen'o'n.

— Bon'e vi sci'as, — respond'is Kain, — ke en ĉi tiu grot'o loĝ'is iam la glav'dent'a tigr'o. Neni'u sci'as, kiam re'ven'os ĝi'a ras'o.

Abel profund'e ĉagren'iĝ'is. Tamen do prav'int'us la serpent'o? Kaj tia'temp'e li neni'o'n kred'is al ĝi!

Li kun'vok'is li'a'n famili'an'ar'o'n kaj komunik'is li'a'n spert'o'n. Mult'a'j el ili propon'is pret'ig'i pli mult'a'j'n sag'o'j'n por la sekur'ec'o. Ali'ul'o'j tim'is, ke tio vek'os mal'bon'o'n, ĉar ebl'e la kain'an'o'j mis'kompren'us, pens'ant'e, ke la abel'an'o'j intenc'as atak'i ili'n. Precip'e Abel mem akcent'is, ke ili nepr'e dev'as sub'ten'i la bon'a'n kontakt'o'n kun la ge'fil'o'j de si'a frat'o kaj evit'i eĉ la ŝajn'o'n de la mal'bon'iĝ'o de la inter'rilat'o.

Ĉi tiu'n opini'o'n ĉiu'j akcept'is. Ĉiu'j sent'is frat'am'e al la kain'an'o'j.

Fin'e ili decid'is, ke por cert'ec'o, ankaŭ ili plen'ig'as pot'o'n per la venen'o de la akonit'o kaj pret'ig'os pli mult'a'j'n sag'o'j'n, sed la afer'o rest'u sever'a sekret'o, ĉar la frat'ec'a'n inter'rilat'o'n oni nepr'e dev'as sub'ten'i kaj la tut'a arm'iĝ'o est'as nur, por ke trans'flank'e oni ne pov'u perturb'i la famili'a'n konkord'o'n.

Kaj post mal'long'a temp'o Abel hav'is pli mult'a'n arm'il'o'n, ol Kain.

Kiam Kain ek'sci'is tio'n ĉi, li cert'iĝ'is pri si'a mal'nov'a tim'o. La kain'an'o'j kun'ven'is por inter'konsil'iĝ'o kaj konstat'is, ke la abel'an'o'j ver'e klopod'as romp'i la pac'o'n kaj oni dev'as tim'i pro atak'o. Do, pro tio ili dev'as ĉes'ig'i la komun'a'j'n ĉas'ad'o'j'n por evit'i la okaz'o'n de inter'mal'amik'ad'o. Ek'de nun la kain'an'o'j sol'a'j ir'is al ĉas'ad'o, sed nur la du'on'o de la popol'o, ĉar la ali'a du'on'o gard'is la grot'o'n kaj pret'ig'is arm'il'o'j'n por sekur'ig'i la pac'o'n. Sed ili zorg'e atent'is, ke neni'u perturb'u la bon'a'n inter'rilat'o'n.

Jes, tiel okaz'is. Natur'e, la pred'o mal'mult'iĝ'is, ili distribu'is ĝi'n inter si per pli grand'a pedant'em'o kaj al la fil'o'j oni klar'ig'is, ke la mal'pli abund'a distribu'o est'as sever'a neces'aĵ'o, ĉar ali'okaz'e en'danĝer'iĝ'us la hejm'a fajr'uj'o kaj la ĉiu'tag'a antilop'viand'o.

Ĉi tio'n ĉiu'j kompren'is kaj aprob'is, nur Hanok grumbl'is:

— Mi ja dir'is, ke iom post iom nask'os la afer'o'j mal'bon'a'n. Laŭ'esenc'e sam'e Kain, kiel Abel incit'as la famili'an'o'j'n unu kontraŭ la ali'a. Ambaŭ est'as lup'o'j en hom'a'j haŭt'o'j, kiu'j ne domaĝ'as buĉ'ig'i si'a'j'n famili'an'o'j'n por si'a'j propr'a'j aĉ'a'j interes'o'j.

Plur'a'j aprob'is la vort'o'j'n de Hanok, kaj Kain per dolor'a kor'o vid'is, ke la fort'o de li'a'j fil'o'j mal'grand'iĝ'as kontraŭ la ekster'a danĝer'o. Tial li komenc'e mild'e atent'ig'is Hanokon pri li'a'j erar'o'j kaj post'e sever'e pun'is li'n.

La amik'o'j de Hanok el ĉio ĉi konvink'iĝ'is nur, ke Kain nepr'e intenc'as for'buĉ'ig'i si'a'n popol'o'n, ĉar li spasm'e vol'as man'en'ten'i la potenc'o'n.

La sam'o okaz'is ĉe Abel: la du'on'o de la famili'an'o'j ĉas'is, la ali'a arm'il'e gard'is la pac'o'n. La mal'kontent'ul'o'j'n ili pun'is.

Kain kaj Abel fin'e konvink'iĝ'is, ke ili mem van'e klopod'as viv'i en frat'ec'e bon'a rilat'o al la ali'a, se tiu ali'a sen'ĉes'e pret'ig'as nur arm'il'o'j'n, dum'e li vid-al-vid'e atest'ad'as si'a'n frat'ec'a'n bon'intenc'o'n, por for'turn'i la atent'o'n pri si'a'j mal'amik'a'j kaŝ'intenc'o'j. Ili dev'is per profund'a ĉagren'o konstat'i, ke la pac'o est'as sav'ebl'a nur, se ili neni'ig'os la pac'romp'ant'a'n ali'a'n famili'o'n. Ili jam eĉ sopir'is la eksplod'o'n de la inter'bat'ad'o, ĉar jam ankaŭ intern'e trov'iĝ'as tiu'j, kiu'j mal'alt'e taks'as la ekster'a'n danĝer'o'n, kaj por tio mal'fort'ig'as la famili'o'n. Tiu'j vek'iĝ'os nur tiam, kiam eĉ ili vid'os la danĝer'o'n. Sed ambaŭ am'is unu la ali'a'n kaj ili pov'int'us inter'batal'i nur pro ekstrem'a neces'o. Kaj ĉi tiu'n neces'o'n ili jam avid'e atend'is.

Fin'e ankaŭ tio al'ven'is. La abel'an'o'j vund'is hiparionon, kiu tra'kur'is al la kain'an'o'j. Tiu'j mort'ig'is ĝi'n kaj hejm'e'n'port'is, pro kio la abel'an'o'j al'ven'is kaj re'postul'is la pred'o'n. La kain'an'o'j, por defend'i si'n, paf'is kelk'a'j'n sag'o'j'n al la atak'ant'o'j kaj ambaŭ famili'o'j komenc'is la milit'o'n, al'trud'it'a'n de la ali'a famili'o.

— Nu, — dir'is Hanok, — ĉu mi ne dir'is? Hom'o'j, kiu'j neniam pek'is unu kontraŭ la ali'a, nun est'as dev'ig'at'a'j mort'ig'i si'n per la ali'a grup'o kaj kial ĉio ĉi? Nur, por ke ni cert'ig'u la sang'avid'a'n reg'ad'o'n de ni'a'j patr'o'j. Ni bon'e kon'as la rezult'o'n de la batal'o: Abel est'is mort'ig'it'a. La venk'int'a Kain pri'plor'is si'a'n frat'o'n, ŝut'is cindr'o'n sur si'a'n kap'o'n kaj laŭt'e anonc'is al ambaŭ famili'o'j, ke la mal'pac'o est'as fin'it'a, la pac'romp'ant'o jam ne viv'as, est'ont'e ili ĉas'os kun'e, ĉiu el la du famili'o'j hav'os abund'a'n viand'o'n kaj miel'o'n de sovaĝ'a'j abel'o'j. La mal'konkord'o fin'iĝ'is, la mond'o ating'is la etern'a'n pac'o'n.

— Sed el la pas'int'o ni el'lern'is, — li daŭr'ig'is, — ke la pac'o est'as grand'a trezor'o kaj ni dev'as ĝi'n gard'i pli bon'e, ol ĝis nun. Ni ne plu rajt'as dis'iĝ'i al du grup'o'j, kaj tiu'n, kiu ne pov'as al'iĝ'i al la nov'a grot'reĝim'o, ni nepr'e pun'os.

— Jen! — dir'is Hanok. — Mi jam dir'is, ke ĉio okaz'as nur por cert'ig'i li'a'n tiran'ec'o'n. Sang'o, kaj sklav-katen'o, ĉi tio est'as ni'a sort'o. Pac'o ja ne pov'as al'ven'i ĝis ni ne sukces'os romp'i ĉi tiu'n sang'a'n tiran'ism'o'n.

Pri ĉi tio konsent'is li'a'j amik'o'j, kiu'j nun pli'mult'iĝ'is, ĉar kun ili konsent'is la abel'an'o'j, kiu'j sent'is si'n sub'jug'it'a'j. Ili publik'e mal'laŭd'is la kain'an'o'j'n, post kio, la kain'an'o'j deklar'is, ke la amik'o'j de Hanok est'as pac'romp'ant'o'j kaj plur'a'j'n el ili mort'bat'is.

Ĉi tio koler'ig'is la amik'o'j'n de Hanok tiel, ke ili foj'e ŝtel'is la pot'o'n de la venen'o, mort'sag'ad'is la tiran'o'n kaj li'a'j'n adept'o'j'n.

Hanok do, trans'pren'is la gvid'ad'o'n. Li kun'vok'is la popol'o'n kaj anonc'is, ke la long'a kaj sang'a mal'harmoni'o ĉes'is kaj post tiom da sufer'o'j ek'ruĝ'is por la mond'o la krepusk'o de la etern'a pac'o.

— La tiran'ec'o est'as frakas'it'a, — li dir'is. — Per tio ĉes'is la kaŭz'o, kiu incit'is hom'o'n kontraŭ hom'frat'o. Fin'e la hom'ar'o al'ven'is haven'o'n kaj est'as sav'it'a. La mond'o ating'is la etern'a'n pac'o'n. Ni jam dev'as gard'ad'i nur, ke reg'u nur la reciprok'a frat'am'o kaj pac'o. Por ni trov'iĝ'as jam nur unu'sol'a mal'amik'o, tiu, kiu vol'as romp'i la frat'ec'a'n am'o'n. Sed tiu'j'n ni dev'as tut'e venk'i, por evit'i, ke la adept'o'j de la tiran'ism'o mal'harmoni'ig'u ni'a'n an'ar'o'n kaj sem'u mal'pac'o'n. Tiu'j'n ni dev'as sen'pov'ig'i, antaŭ ol ili pov'us sub'fos'i ni'a'n frat'a'n harmoni'o'n.

Pri ĉi tio ili konsent'is, nur iu mal'nov'a amik'o de Hanok sku'is la kap'o'n:

— Mi konjekt'as, — li dir'is, — ke ni esenc'e nur ŝanĝ'is la tiran'o'n, sed neni'o ver'e modif'iĝ'is. Ĉu ne, ĉi tiu Hanok parol'as ankaŭ pri tio, ke ni dev'as venk'i iu'j'n kaj sen'pov'ig'i ili'n? Ĝis nun ĉiu ni'a estr'o kred'is, ke li posed'as la panace'o'n, kiu al'port'os la etern'a'n pac'o'n. Sed ĉi tiu panace'o est'is ĉiam ia'spec'a venk'o, kiu'n ni dev'as ating'i super iu ali'a. Sed akir'i venk'o'n ni pov'as nur, se antaŭ'e ni trov'as al tio mal'amik'o'n. Laŭ'esenc'e la mal'amik'o'n ni mem kre'is, por ke ni pov'u ĝi'n venk'i. Almenaŭ, se ni ek'skrap'is la ide'o'n de la pac'o, sub la ekster'a sel'o, ĉiam putr'iĝ'is sang'a'j batal'o'j. La etern'a pac'o est'as naiv'a ĥimer'o.

— Kaj ĉu ne trov'iĝ'as sav'iĝ'o? — ili demand'is.

— Ne. La inter'bat'ad'o est'as en la hom'a natur'o. Oni dev'us modif'i la hom'a'n natur'o'n, por ke la mal'am'o mem ĉes'u.

— Kaj kiel vi imag'as la solv'o'n?

— Nu, atent'u vi: ĉu vi ne ek'vid'is, ke Hanok kaj li'a'j intim'a'j amik'o'j est'as ĉiu'j blond'a'j?

— Ver'e.

— Nu, ni dev'as spert'i, ke la mal'am'o'n dis'vast'ig'as la blond'ul'o'j. Do, la brun'ul'o'j dev'as solidar'i, venk'i la blond'ul'o'j'n, kaj tio ĉi al'port'os la etern'a'n pac'o'n. Sed ĝis tiam ĉio est'os vant'a ĥimer'o. Ek! brun'a'j amik'o'j, ni organiz'u ni'n por el'batal'i la venk'o'n de la frat'ec'o, por ke jam fin'e ĉes'u la mal'ben'it'a spirit'o de la mal'pac'iĝ'o!

Sed en tiu tag'o ankoraŭ neni'u konsent'is.

Perfekt'a civit'an'o

Gladion la tri'a, grand'monark'o de Bergengocio, sid'is sur si'a tron'seĝ'o, kiam la kort'eg'an'o plank'e'n'ĵet'is si'n kaj per si'a frunt'o tuŝ'ant'e la tron'ŝtup'o'n raport'is, ke la plej'moŝt'a ordon'o est'as plen'um'at'a: Majstr'o zem Fabius est'as al'ven'ig'it'a.

— En'ven'ig'u li'n — dir'is Gladion, la grand'monark'o.

La kort'eg'an'o ek'star'is kaj profund'e'n klin'iĝ'int'e dors'e'n'ir'is, mal'aper'ant'e tra la pord'o. Post moment'o en'paŝ'is Majstr'o zem Fabius.

Li plank'e'n'ĵet'is si'n antaŭ Gladion, per si'a frunt'o li ek'tuŝ'is la tron'ŝtup'o'n.

— Glor'o al vi, Gladion la tri'a, grand'monark'o de Bergengocio!

La grand'monark'o grac'plen'e ek'balanc'is si'a'n kap'o'n.

— Mi permes'as al vi star'ant'e aŭskult'i mi'a'j'n vort'o'j'n.

Fabius ek'star'is.

— Sen'fin'a est'as vi'a grac'o, sinjor'o!

— Vi prav'as. Ĉar mi ankoraŭ ne sen'kap'ig'is vi'n, kvankam vi jam de'long'e merit'is tio'n. Esper'ebl'e vi tre bon'e kon'as vi'a'n kulp'o'n?

— Indulg'o'n al mi'a kompat'ind'a anim'o, sinjor'o!

— Mi posten'ig'is vi'n kiel kort'eg'a'n ĉef'meti'ist'o'n, ĉar mi kon'is vi'n lert'a majstr'o de ĉiu'j meti'o'j. Komenc'e vi fakt'e taŭg'is al tiu honor'ig'o. Vi konstru'is al mi tron'seĝ'o'n, en kiu'n mi en'sid'is kaj ek'son'is leon'a hurl'ad'o kaj flor'o'j pluv'is el la plafon'o sur mi'n. Sub la sof'o'n de mi'a dorm'salon'o vi konstru'is klap'pord'o'n, per kiu mi pov'is fal'ig'i mi'a'j'n enu'int'a'j'n am'at'in'o'j'n en profund'akv'a'n put'o'n. Vi ĥemi'is venen'o'n, pro kiu ni'a'j gast'o'j nur post hejm'e'n'ir'o sen'viv'iĝ'is. Kaj mi abund'ig'is vi'n per mi'a'j grac'o'j. Mi permes'is al vi kudr'ig'i viol'kolor'a'n buton'o'n sur vi'a'n ĉapel'o'n, mi rajt'ig'is vi'n skrib'i antaŭ vi'a'n nom'o'n: “zem”. Mi permes'is al vi, ke en kort'eg'a'j bal'o'j vi mem for'viŝ'u la polv'o'n de sur la pantofl'o'j de mi'a fil'in'o, princ'in'o Magnezia Karamella Lenia. Mi eĉ permes'is, ke dum la dat're'ven'o'j de mi'a kron'um'ad'o post la land'juĝ'ist'o tuj vi tuŝ'u la piedestal'o'n de la statu'o de la imperi'a Ibis-bird'o. Ĉu est'is tiel, aŭ ne?

— Sen'fin'a est'as vi'a grac'o, sinjor'o!

— Kaj antaŭ unu jar'o mi komisi'is vi'n konstru'i al mi la ideal'a'n civit'an'o'n. La maŝin'hom'o'n, en kiu koncentr'iĝ'as ĉiu'j virt'o'j de la sub'ul'o. Sed mi postul'is pret'ig'i ĝi'n dum unu jar'o, se ne, vi sen'kap'iĝ'os.

— Sen'fin'a est'as vi'a grac'o, sinjor'o!

— Nu, vi esper'ig'is mi'n dum unu tut'a jar'o. Sed antaŭ unu monat'o — dir'is li per akr'iĝ'ant'a ton'o —, vi jam pet'is permes'o'n ir'i al ekster'land'a stud'vojaĝ'o por pri'stud'i la tie'a'j'n meĥanism'o'j'n. Ĉu est'is tiel, aŭ ne?

— Tiel est'is, sinjor'o.

— Tie-e-el? — dir'is malic'e Gladion. — Sed vi ne pov'is mi'n super'ruz'i! Mi jam konjekt'is, ke vi intenc'as nur sav'i vi'a'n kap'o'n ĉar la meĥanism'o ne pret'iĝ'is. Aŭ ebl'e, ĝi pret'iĝ'is kaj vi intenc'as ties sekret'o'n vend'i al mi'a'j aĉ'a'j mal'amik'o'j en Operencio. Do, mi ne las'is vi'n for'fuĝ'i.

— Kaj mi obe'em'e rest'is hejm'e.

— Jes! — ek'rid'is Gladion. — Nur vi ankoraŭ ek'prov'is vizit'vojaĝ'i al la operencia inter'naci'a foir'o. Sed jam tut'egal'a kaj ne'interes'a. Pas'is la jar'o kaj mi ne plu atend'as, — dir'is li sever'e kaj subit'e ek'kri'is:

— Ĉu pret'iĝ'is la ideal'a civit'an'o aŭ ne?

— Jes, sinjor'o, ĝi pret'iĝ'is.

Gladion surpriz'iĝ'is kaj kun mult'e pli mol'a ton'o, sed ankoraŭ dub'em'e demand'is:

— Ĉu ver'e...? Kaj kiam mi pov'as vid'i?

— En ĉi tiu moment'o, sinjor'o. La maŝin'hom'o star'as antaŭ vi'a moŝt'a pord'o kaj atend'as vi'a'n ordon'o'n.

— En'port'u ĝi'n.

— Majest'a moŝt'o, vi mend'is ideal'a'n civit'an'o'n, do ĝi obe'as nur al vi'a'j ordon'o'j. En'vok'u ĝi'n vi mem per ĝi'a nom'o.

— Kiel ĝi nom'iĝ'as?

— Ĝi'a nom'o est'as: Mizerius.

— Bon'e — dir'is Gladion kaj ek'kri'is — Mizerius, en'paŝ'u!

La pord'o mal'ferm'iĝ'is kaj en'ven'is Mizerius per rigid'a'j, mal'rapid'a'j paŝ'o'j. Ĝi ek'star'is antaŭ la tron'o kaj komenc'is klin'iĝ'ad'i, balanc'ant'e si'a'n trunk'o'n supr'e'n-mal'supr'e'n kaj sen'ĉes'e knar'is.

Gladion rigard'is ĝi'n dum iom da temp'o, sed fin'e demand'is:

— Kial ĝi klin'iĝ'ad'as sen'fin'e?

— Ĝi'a spin'o est'as el la plej delikat'a kaj plej mol'a gum'ruband'o.

— Kaj ĉu ĝi ne ŝir'iĝ'os?

— Kontraŭ'e, ĝi el'ten'as eĉ la plej grand'a'n ŝarĝ'ig'o'n de vi.

— Ĝi murmur'as mal'agrabl'e. Preskaŭ ĝi plor'as.

— Ju pli vi ŝarĝ'ig'os ĝi'n, des pli mal'mult'e ĝi murmur'os kaj plor'os.

— Ĉu ĝi ne bezon'as ŝmir'ad'o'n?

— Ĝi serv'as si'a'n monark'o'n sen ŝmir'o. De ali'ul'o'j ĝi jam pretend'us la ŝmir'ad'o'n.

— Kaj ĉu ĝi ne pov'as parol'i?

— Ĝi sci'as, — dir'is Fabius kaj turn'iĝ'ant'e al Mizerius li laŭt'e silab'is: — Ek-pa-ro-lu, Mizerius!

La maŝin'hom'o tuj ek'parol'is per kresk'ant'a voĉ'o:

— Viv'u la geni'a kaj indulg'a monark'o de Bergengocio, kiu venk'is si'a'n aĉ'a'n antaŭ'ul'o'n kaj gvid'as la popol'o'n sur la voj'o de la feliĉ'o!

Gladion plaĉ'e kap'balanc'is sed rimark'is:

— Kial ĝi'a voĉ'o krak'as tiom mal'bel'e?

— Ĉi disk'o jam est'as el'uz'it'a.

— Sed kial? Vi ja pret'ig'is la maŝin'o'n nur last'a'temp'e!

— Jes, sed la disk'o'n mi aĉet'is dum la reg'ad'o de vi'a mal'ben'it'a antaŭ'ul'o, sed eĉ tiam ĝi est'is jam el'uz'it'a ĉar ĝi pret'iĝ'is dum la reg'ad'o de ties antaŭ'ul'o, kiu'n vi'a aĉ'a kaj kruel'a antaŭ'ul'o ŝtip'ar'mort'ig'is.

— Ĉu vi ne trov'is pli nov'a'n disk'o'n?

— La disk'o est'as mal'nov'a kaj el'uz'it'a, sed ĝi est'as ekster'ordinar'e long'daŭr'a. Hodiaŭ ĝi est'as sam'e uz'ebl'a, eĉ pli ĝi taŭg'os krom'e dum kelk'a'j dinasti'o'j.

— Ĉu ankaŭ mi pov'as demand'i i'o'n de ĝi?

— Natur'e.

Gladion silab'ant'e demand'is al Mizerius:

— Ĉu vi est'as kapabl'a eĉ fajr'en'ir'i je mi'a ordon'o?

Mizerius sen'vort'e turn'iĝ'is kaj ek'ir'is al la fajr'o'plen'a kamen'o. Fabius salt'ir'is al ĝi kaj apenaŭ li sukces'is ĝi'n re'ten'i.

— Ho, monark'a moŝt'o, — li dir'is al Gladion — ne dezir'u tia'n eĉ en la form'o de demand'o, ĉar ĝi tuj plen'um'as ĉiu'n vi'a'n dezir'o'n.

— Nu bon'e, — dir'is Gladion. — Mi demand'os ali'a'n.

Kaj turn'iĝ'ant'e al Mizerius, li demand'is:

— Dir'u, Mizerius, kiom'a hor'o est'as nun?

Mizerius per la sam'a, krak'ant'a ton'o respond'is:

— Viv'u la geni'a kaj indulg'a monark'o de Bergengocio, kiu venk'is si'a'n aĉ'a'n antaŭ'ul'o'n kaj gvid'as la popol'o'n sur la voj'o de feliĉ'o.

— Ĉu ĝi de'nov'e gramofon'as la sam'a'n? — demand'i koler'et'e Gladion. — Ĉu ĝi sci'as neni'o'n ali'a'n?

— Ĝi ja sci'as. Ĝi ir'ad'as tie'n-re'e'n, labor'as tut'e laŭ vi ordon'o. Vi pov'as ĝi'n eĉ en'jug'i.

— Kaj krom'e?

— Krom'e neni'o'n.

— Ĉu ĝi sci'as neni'o'n kiom'e?

— Ne forges'u, sinjor'o, ke vi mend'is ideal'a'n civit'an'o'n.

— Sed kio kre'as en ĝi la vort'o'j'n?

— La disk'o, sinjor'o.

— Ĉu ĝi ne pov'as pens'ad'i?

— Pens'ad'i?! Di'o gard'u ni'n!

Gladion cerb'um'ad'is kaj post kelk'a'j moment'o'j demand'is:

— Sed manĝ'i! Ĉu ĝi ne kapabl'as manĝ'i?

— Ĝi ne kutim'as manĝ'i, sinjor'o.

— Ĉu ne kutim'as manĝ'i?

— Mi ripet'as, sinjor'o: vi mend'is ideal'a'n civit'an'o'n.

— Do, ĝi tut'e ne nutr'iĝ'as?

— Ĝi ja nutr'iĝ'as, sed nur'e per paper'o, sur kiu est'as skrib'aĵ'o. Tiu est'as mult'e pli ekonomi'a, ol la pan'o.

— Ver'e interes'a. Nu, ni ek'prov'u.

Gladion pren'is libr'o'n, el kiu li el'ŝir'is foli'o'n kaj trans'don'is ĝi'n al Fabius:

— Manĝ'ig'u ĝi'n!

— Pardon'u sinjor'o, sed ĝi en'akcept'as nur, kio'n vi mem ig'as en ĝi'n.

— Bon'e, — kaj Gladion turn'iĝ'is al Mizerius. — En'akcept'u ĉi paper'o'n, Mizerius!

Mizerius trans'pren'is la foli'o'n, en'buŝ'ig'is kaj en'glut'is li'n. Post'e ĝi ek'son'is per monoton'a voĉ'o:

— Der Vater ist gut, di'e Mutter ist auch gut... der Vater ist gut, di'e Mutter ist auch gut...

Kaj tiel ĝi ripet'ad'is la sam'a'n sentenc'o'n, ĝis la pacienc'o de Gladion el'ĉerp'iĝ'is kaj super'kri'ant'e la maŝin'hom'o'n, li demand'is al Fabius:

— Kia difekt'o okaz'is en tiu?

— Bon'vol'u montr'i la libr'o'n, sinjor'o.

Gladion trans'don'is la libr'o'n, Fabius en'rigard'is kaj tuj mal'kovr'is la kaŭz'o'n.

— La afer'o est'as kompren'ebl'a. Ĉi tiu est'as german'a gramatik'o.

— Sed mi ne vol'as ĉiam ripet'ig'i la sam'a'n tekst'o'n!

— Don'u al ĝi ali'a'n paper'o'n, sinjor'o.

— Bon'e. Jen, tiu skrib'aĵ'o. Mizerius, en'akcept'u ĝi'n!

Mizerius ek'silent'is, trans'pren'is la skrib'aĵ'o'n, en'buŝ'ig'is, for'manĝ'is kaj sam'ton'e ek'parol'is:

— Sen'vual'ig'u la perfid'ul'o'j'n!

Kaj Mizerius ripet'ad'is sen'fin'e ĉi sentenc'o'n, ĝis Gladion jam koler'e super'kri'is ĝi'n:

— Kia difekt'o de'nov'e?

— Kio'n vi don'is al ĝi, sinjor'o?

— La raport'o'n de la polic'ministr'o.

— Tiam ne pri'mir'u, sinjor'o.

— Sed mi ne vol'as, ke ĝi plu'parol'u! Kio'n far'i por silent'ig'i ĝi'n?

— Tio est'as tre facil'a: Vi dev'as pied'bat'i ĝi'n.

— Ĉu pied'bat'i? Kaj ĉu ne ĉes'os funkci'i?

— Ju pli vi pied'bat'os ĝi'n, des pli fervor'e ĝi serv'os a vi.

Gladion dub'em'e rigard'is al Mizerius, sed fin'e li ven'is mal'supr'e'n de la tron'o, ir'is mal'antaŭ'e'n al la maŝin'hom'o kaj tie pied'bat'is ĝi'n. Mizerius ek'ŝancel'iĝ'is kaj teren'fal'is. Gladion iom'e ek'tim'iĝ'is.

— Jen! Ĝi nun fal'is!

— Ĝi ne fal'is sinjor'o, nur kuŝ'as. Al ĉiu ĝi ek'kuŝ'as kiu pied'bat'as ĝi'n.

Sed Gladion est'is ek'kapt'it'a de pens'o. Li nur star'is kaj cerb'um'ad'is. Fin'e, post iom da hezit'o li ek'parol'is:

— Sed atent'u nur! Kia'spec'a mol'aĵ'o est'is tiu...

Fabius ek'trem'is kaj ruĝ'iĝ'is.

— Kiu, sinjor'o? Kio?

— Sur la dors'o de la maŝin'hom'o. Kiam mi al'pied'bat'is... do, tie ĝi est'is tre mol'a...

Fabius embaras'e ek'balbut'is:

— Kial...? Nu, do... Kial ĝi est'as mol'a? Ho... Mi plen'ig'is ĝi'n per mol'a lan'o por pli'agrabl'ig'i al vi la pied'bat'o'n.

— Fakt'e, ĝi est'is agrabl'a...

— Ho, — dir'is Fabius rapid'e kaj ĝoj'ant'e, ke li sukces'is evit'i la danĝer'a'n demand'o'n, — kiu nur unu'foj'e pied'bat'as ĉi perfekt'a'n civit'an'o'n, tiu ek'hav'as pasi'o'n al tiu majest'a amuz'o. Ĝust'e pro tio mi aplik'is la plej mol'a'n led'o'n sur la mal'antaŭ'a part'o. Dik'a'n led'o'n mi aplik'is nur sur la vizaĝ'o...

Sed Gladion profund'e en'pens'iĝ'is kaj man'sign'e silent'ig'is la majstr'o'n.

— Tamen, — li dir'is grav'em'e. — Iom strang'a...

Li al'ir'is la maŝin'hom'o'n, ek'palp'ad'is ĝi'a'n man'o'n kaj subit'e ek'kri'is:

— Ĝi ja est'as varm'a!

Post'e li profund'e'n klin'iĝ'is al Mizerius, kiu kuŝ'is sur la ter'o, sed tuj li ek'star'is kaj per tondr'a koler'o li kri'is al Fabius:

— Ĝi ja spir'ad'as! Vi kanajl'o, vi tromp'is mi'n! Ĝi est'as viv'ant'a hom'o!

Fabius genu'fal'is antaŭ Gladion.

— Indulg'o'n al mi'a povr'a kap'o!

— Vi aĉ'ul'o! Vi perfid'ul'o! Kiel vi aŭdac'is tromp'i mi'n, kanajl'a fripon'o?!

— Ho, pardon'u vi, indulg'a monark'a moŝt'o! Mi dum unu jar'o sen'ĉes'e konstru'is maŝin'o'n post maŝin'o, mi serĉ'is, stud'ad'is la meĥanism'o'n de la ideal'a civit'an'o, sed fin'e mi dev'is konvink'iĝ'i, ke ĝi est'as absurd'a kaj mi neniel kapabl'as plen'um'i ĉi task'o'n. Vi postul'is ne'ebl'aĵ'o'n de mi, sinjor'o. Neniam, neni'spec'a maŝin'o pov'os tiom mult'e plen'um'i! Tiom mult'e pov'as plen'um'i nur la anim'hav'a, konsci'o'plen'a, viv'ant'a hom'o!

La fals'a aŭgur'o

La grand'monark'o de Atlia send'is vok'i si'a'n intim'ul'o'n Serva, la ĉef'o'n de la kort'eg'a konsili'o.

— Nun, — li dir'is, — kiam la popol'o de ni'a land'o fest'as la dek'a'n jar'o'n de ni'a reg'ad'o, oni nepr'e intenc'as omaĝ'i al ni donac'o'j'n grandioz'a'j'n. Sed tio'n vi sci'as pli bon'e ol ni.

— Ho jes. La Templ'o'n de la Dank'o'dir'o, la Obelisk'o'n kaj vi'a'n Statu'o'n.

— Ni dank'as, ne daŭr'ig'u. La plan'o'j'n ni kon'as bon'e. Ni vok'is vi'n tial, ĉar ni sent'as, ke ankaŭ ni'a patr'a kor'o dev'as iom rekompenc'i la popol'o'n por ĝi'a fidel'ec'o kaj donac'em'o. Ĉu ne?

— Vi'a popol'o jam nun ferm'is vi'n en si'a'n kor'o'n, ho reĝ'o, fil'o de la di'o'j!

— Nu jes, tio'n ni sci'as. Sed des pli konven'e est'us, ke ankaŭ ni donac'u i'o'n al la popol'o.

— Ĉu vi pens'us pri ia spec'o de monument'o aŭ templ'o, reĝ'o di'o-gener'it'a?

— Eh, ne pri ti'aĵ'o'j, kiu'j kost'as mult'a'n mon'o'n. La popol'o'n jam pli ol sufiĉ'e ŝarĝ'as ĝi'a'j propr'a'j donac'o'j. Kial ĝi'n ŝarĝ'i ankaŭ per la ni'a'j?

— Sen'lim'a est'as la bon'ec'o de vi'a kor'o, ho di'o'gener'it'a reĝ'o!

— Ni pens'is pri amnesti'o al la mal'liber'ul'o'j.

— Kiel do, grand'monark'a moŝt'o! — tim'iĝ'is Serva. — Ĉu vi liber'ig'us eĉ vi'a'n kuir'ist'o'n, kiu ŝtel'is vi'a'n or'pokal'o'n?

— Nu, kompren'ebl'e, ni ne pens'is pri li. Ĝust'e tial ni send'is vok'i vi'n. Ni vol'as vi'n komisi'i, ke vi pri'esplor'u en la ŝtat'a'j mal'liber'ej'o'j, kiu, kial kaj kia'n pun'o'n ricev'is. Ni vi'n komisi'as pri'esplor'i per vi'a saĝ'o kaj fidel'o, kiu pov'os ricev'i amnesti'o'n aŭ pun-mal'pli'ig'o'n. Sed ni pens'as, ke vi jam aŭd'is kaj kompren'is ĉio'n. Ir'u do far'i vi'a'n task'o'n.

*

— Nu, ni'a kar'a serv'ist'o, provos'o Patra, don'u al mi la list'o'n de la mal'liber'ul'o'j!

Patra al'port'is la list'o'n kaj genu'fleks'e ĝi'n trans'don'is al la ĉef'konsil'ist'o Serva.

— Do ni ir'u laŭ'vic'e. Jen est'as: “Brut, rab'ist'o”. Li'a'j kulp'o'j?

— Li rab'murd'is mal'riĉ'a'j'n komerc'ist'o'j'n dum la foir'o.

— Ĉu nur tia'j bagatel'o'j?

— Jes. Sed foj'e li atak'is ankaŭ grand'sinjor'o'n Ptalm, ni'a'n nobl'a'n bon'far'ant'o'n, lu'ant'o'n de la kort'eg'a'j bien'o'j (nun Patra re'e genu'fleks'is kaj tuŝ'is per si'a man'plat'o si'a'n frunt'o'n, sign'ant'e alt'eg'a'n honor'o'n). Sed kiam li ek'sci'is, kiu sid'as en la vetur'il'o, li for'kur'is kiel frenez'a.

— Jen li'a feliĉ'o. Amnesti'o'n al li. Plu'e. Sekv'as Talme. Kio'n li krim'is?

— Li spion'ad'is komisi'it'e de la land'o Antissa. Li penetr'is ŝtel'e en aristokrat'a'j'n rond'o'j'n, ŝtel'akir'is milit'a'j'n sekret'o'j'n kaj el'liver'is ili'n al la reg'ist'ar'o de Antissa.

— Hm. Pli grav'a afer'o. Kiom est'as li'a pun'o?

— Dum'viv'a mal'liber'o.

— Ĝi mal'long'iĝ'u en du jar'o'j'n. La tri'a est'as Rata. Kio'n li far'is?

— Vi ebl'e sci'os tio'n, kvankam ni dev'is tio'n sekret'i. Li est'as la fals'a aŭgur'ist'o.

— Jes, mi memor'as pri io... land'pere'o, dron'o en Ocean'o...

— Jes, jes. Pri la murmur'o'j, kiu'j antaŭ du monat'o'j aŭd'iĝ'is el sub la ter'o, ni'a'j aŭgur'ist'o'j deklar'is unu'anim'e, ke ili est'as di'a revelaci'o: di'o Kantra koler'as kaj atent'ig'as ni'a'n land'o'n, ke li ne toler'os plu la impertinent'ec'o'n de Antissa, li postul'as, ke ni eksterm'u ĝi'a'n popol'o'n. Tial ni'a grand'monark'o ordon'is tiam arm'ad'o'n kontraŭ tiu land'o.

— Jes, — dir'is Serva. — Mi sci'as, eĉ, ke Rata hav'is i'a'n opini'o'n kontraŭ'a'n. Kio'n li dir'is?

— Mi ne mir'as, grand'sinjor'a moŝt'o, ke vi ne sci'as tio'n preciz'e, kvankam vi sci'as ĉio'n. Sed est'is sever'a ordon'o mal'help'i la dis'vast'iĝ'o'n de la danĝer'a'j doktrin'o'j de Rata. Eĉ la plej alt'rang'a'j moŝt'o'j apenaŭ ricev'is inform'o'n pri tio.

— Kio'n do li asert'is?

— Tio'n, ke la murmur'o ne de'ven'as de la koler'o de di'o Kantra, sed ĝi est'as spontan'a ter'murmur'o. En la ter'profund'o est'is grot'o'j; ili en'fal'is, kaj ties bru'o'n ni aŭd'is. Li aŭdac'is deklar'i, ke ni'a kontinent'o post du monat'o'j mal'aper'os en la ocean'o'n. Do ni ne arm'ad'u, sed prefer'e ni inter'pac'iĝ'u kun Antissa.

— Terur'a defet'ism'o!

— Sed, feliĉ'e, ni'a'j alt'a'j instanc'o'j tuj kontraŭ'ag'is. Ni'a'j pastr'o'j deklar'is li'a'j'n doktrin'o'j'n herez'a'j, pruv'is el la Sankt'a'j Libr'o'j, ke ni'a land'o firm'e star'os ĝis la sen'fin'o de la temp'o'j, ĉar tiel ordon'is di'o Kantra, kaj ke la koler'o de la di'o murmur'is unu'a'vic'e kontraŭ tia'spec'a'j herez'ul'o'j. Sed post'e ili re'kon'is, ke ĉia deklar'ad'o kaj publik'a diskut'o est'us nur reklam'o por Rata kaj li'a'j doktrin'aĉ'o'j. Oni do li'n arest'is, li'a'j'n skrib'o'j'n for'brul'ig'is, li'n mem mal'liber'ig'is, kaj nun'temp'e oni jam mal'liber'ig'as eĉ tiu'j'n, kiu'j nur menci'as tiu'j'n tez'o'j'n abomen'ind'a'j'n. Kaj ĉu vi vol'us amnesti'i tiu'n monstr'o'n?

— Ne, ja ne, neniel! — kri'is Serva. — Kiel li pun'iĝ'as?

— Per dum'viv'a mal'liber'o.

— Ne sufiĉ'e! Ebl'e li pov'os liber'iĝ'i kaj plu venen'i la anim'o'j'n, ruin'ig'i la patriot'a'j'n kaj religi'em'a'j'n mor'o'j'n kaj per tio frakas'i la kred'o'n de la hom'o'j je ni'a futur'o! Oni ĵet'u li'n al la sovaĝ'best'o'j en la aren'o. Li'a mort'o far'os pli pomp'a la cirk'a'j'n lud'o'j'n jubile'a'j'n!

Ĉi tio okaz'is en Atlantis, unu monat'o'n antaŭ di'a sub'akv'iĝ'o.

Log'os

— Kia'n opini'o'n vi hav'as pri ni'a medi'o, ho Philologos, fil'o de Aristomachos?

Philologos ĉirkaŭ'rigard'is en la Forum Romanum. En la fon'o, antaŭ la Concordia templ'o, grand'a amas'o star'is ĉirkaŭ la rostr'a. Sur ĝi orator'o laŭt'leg'is la nom'o'j'n de la proskrib'it'o'j de Sulla. Amas'iĝ'is ĉiam la sam'a'j tip'o'j: sovaĝ'aspekt'a'j feĉ'ul'o'j kun goril'a'j trajt'o'j, kiu'j klopod'is ek'kapt'i per la orel'o'j kelk'a'j'n kon'at'a'j'n nom'o'j'n, ĉar la proskrib'it'o'j'n kiu ajn rajt'is mort'ig'i kaj li'a'j'n bien'o'j'n ricev'is la murd'int'o.

Philologos kaj Biblophagos sid'is ĉe la kontraŭ'a fin'o de la plac'o sur la ŝtup'ar'o de la Basilica Aemilia Paulli kaj vid'ebl'e ne interes'is ili'n, kiu'j'n la senat'o deklar'is la mal'amik'o'j de la respublik'o.

— Kio'n mi pov'us dir'i nov'a'n al vi, Biblophagos? — li respond'is ŝultr'o'lev'ant'e. — Tiu'j mult'a'j konstru'aĵ'o'j tre simil'as al ni'a Akropol'is. Ĉio est'as tre simil'a al la ni'a'j kaj tamen kiom da diferenc'o! Ĉar kio est'is la ĉef'a ornam'aĵ'o de la Akropol'is? La statu'o de la di'in'o de la saĝ'o. Kaj nun rigard'u tio'n! — li dir'is, montr'ant'e el la statu'o, star'ant'a sur pilastr'o, apud la ŝtup'ar'o. — Kio'n vi vid'as tie? La lupin'o'n kaj sub ĝi'a ventr'o la ĝemel'o'j'n, suĉ'ant'a'j'n la lakt'o'n de sovaĝ'best'o, por ke jam la fond'ad'o de la urb'o komenc'iĝ'u per frat'murd'o.

— Prav'e vi dir'is, ho Philologos. Kaj ne forges'u, kiom'e diferenc'as ankaŭ la popol'o ĉi tie kaj tiu de la Atena agor'a. Tiu est'is popol'o, kiu ver'e kapabl'is kre'i la Akropol'o'n. Tiu'n ĉi kanajl'ar'o'n kun'greg'ig'is nun la sang'odor'o kaj la pred'avid'o, dum ni kun'ven'is sur la agor'a por ĉirkaŭ'star'i ni'a'n majstr'o'n, la honor'plen'a'n, mal'jun'a'n Kleistos, por est'i riĉ'ig'it'a'j per kelk'a'j saĝ'a'j fraz'o'j, kiu'j'n ni rapid'e not'is sur ni'a'j vaks'tabul'o'j. Kaj ĉu vi memor'as, kia ĝoj'o est'is al ni ek'vid'i la cinik'a'n saĝ'ul'o'n, Hekateonon? Li vag'ad'is la strat'o'j'n ĉiam mal'pur'e, en ĉifon'a'j vest'o'j, konform'e al si'a'j princip'o'j. Ni post'kur'is li'n kaj pet'is ven'i al ni'a rond'o, konversaci'i kelk'a'j'n vort'o'j'n kun ni'a majstr'o, por ke ni pov'u ĝu'i la diskut'o'n, kies ĉiu vort'o signif'is ĝoj'o'n al la mal'sat'a anim'o, kiel la festen'o de la di'o'j por sklav'o. Kvankam ja ni est'is ankaŭ korp'e mal'sat'a'j, konsider'e, ke ni dediĉ'is ni'a'j'n viv'o'j'n ne al akapar'o de or'o, sed por la filozofi'o kaj ni est'is tre feliĉ'a'j, se ni, el'pren'int'e la led'a'n sak'et'o'n el sub ni'a vest'aĵ'o, trov'is en ĝi kelk'a'j'n rost'it'a'j'n fag'o'glan'o'j'n. Sed kial far'i zorg'o'j'n pro tio, kiam ni'a anim'o ĝu'is di'a'n festen'o'n! Kiam Kleistos kaj Hekateon diskut'is pri la tem'o, kio est'as la virt'o kaj just'o! Kaj se ni, sekv'ant'e ni'a'n majstr'o'n, ir'is al la teatr'o, tie ni vid'is sam'e ni'n mem, ĉar la komedi'o pri'mok'is ni'a'j'n majstr'o'j'n, aŭ la korife'o'j'n de la publik'a viv'o. La pri'mok'it'o'j rid'is des pli gaj'e, ju pli traf'a'n satir'o'n ili aŭd'is pri si mem. La popol'o aplaŭd'is sam'e al la aktor'o'j, kiel al la verk'ist'o kaj al tiu'j, pri kiu'j ili rid'is. Ĉu vi memor'as? Okaz'is, ke iu riĉ'a bak'ist'o, envi'ant'e la fam'o'n de la pri'mok'it'o'j, promes'is abund'a'n premi'o'n al la verk'ist'o, se li foj'e eĉ li'n mem pri'mok'os. Sed traf'e li ricev'is laŭ si'a merit'o! La verk'ist'o figur'is li'n kapr'o'pied'a satirus'o, kiu ven'as al la urb'o, ek'vid'as la pilori'o'n, kred'as ĝi'n est'i tron'o kaj supr'e'n'grimp'as. La amas'o ek'vid'ant'e li'n, komenc'as al'ĵet'ad'i putr'iĝ'int'a'j'n bulb'o'j'n kaj kot'o'n, dum li ĉio'n ĉi imag'as honor'ig'o kaj kiam la provos'o vol'as li'n descend'ig'i, li don'as al li mon'o'n por las'i iom'e ĝu'i si'a'n favor'it'ec'o'n.

Ambaŭ rid'is.

— Prav'e vi parol'is — dir'is Biblophagos. — Ver'e, Perikles estr'is dum dek'sep jar'o'j la urb'o'n, ĉar ĉiu civit'an'o estim'is li'n. Li ĉiam port'is kask'o'n, ĉar ĝi dec'is al li'a statur'o. Kaj, se sur la scen'ej'o aper'is aktor'o kun korb'eg'o, aŭ fel'a vin'uj'o sur si'a kap'o kun grand'eg'a'j okul'tru'o'j, la aŭskult'ant'ar'o jam rid'is plen'buŝ'e, ĉar ĉiu ek'kon'is, kiu'n li vol'as imit'i. Li ir'is kun aplomb'eg'a'j paŝ'o'j al la mez'o de la scen'ej'o, tie de'puŝ'is la di'o'n Zeŭs de sur la tron'o kaj li mem ek'sid'is. Trans'pren'is la fulm'o'sag'o'j'n de Zeŭs, pik'is tiu'j'n al Pallas Athene, el'ŝir'is la lanc'o'n el ŝi'a man'o, de'romp'is ĝi'a'n or'a'n pint'o'n kaj trans'don'is al la aktor'o, kiu lud'is la rol'o'n de Aspasia. Fin'e Aspasia simpl'e for'manĝ'is la or'o'n. Nu, la kronik'ist'o'j not'is, ke ĝust'e Perikles est'is, kiu plej'kor'e rid'is la scen'o'n.

— Jes, ĉar li sci'is, ke ĉio ĉi est'as nur ŝerc'o, ĉar li neniam klopod'is al tiran'ec'o kaj li neniam ŝtel'akir'is unu'sol'a'n drakm'o'n de la popol'o.

— Ĝust'e pro tio. Sed ek'prov'u nur pri'mok'i iu'n bandit'estr'o'n ĉi tie! Tuj vi est'us kruc'um'it'a, ĉar ne trov'iĝ'as akuz'o, ek'de la rab'ad'o, ĝis la patr'o'murd'o, aŭ de la vant'ec'o ĝis la plej fi'a kruel'ec'o, kiu ne traf'us ili'n tut'e prav'e. Rimark'u firm'e, Philologos: se iu postul'as al si honor'o'n, ind'a'n al la sen'mort'a'j di'o'j, tiu far'as, ĉar li bon'e sci'as si'a'n mal'ind'ec'o'n kaj sen'honor'o'n. Tial est'as, ke en la cirk'o nur la gladiator'o'j murd'as sovaĝ'best'o'j'n aŭ unu la ali'a'n, dum la muz'o'j larm'as kaj katen'it'e silent'as. Sed imag'u nur, kia sensaci'a scen'ej'a figur'o pov'us est'i model'it'a pri tiu veruk'vizaĝ'a Sulla! Oni pov'us pri'lud'i, kiel li suĉ'as la lupin'o'n, kiel li hurl'as pro tio lup'manier'e kaj ĵet'as si'n hurl'e al Greki'o por suĉ'i ĝi'a'n sang'o'n.

— Kaj ankaŭ la lakt'o'n, ho Biblophagos! Ĉar ne forges'u, ke Sulla tre bon'e parol'as grek'e. Li eĉ skrib'as. Mem'kompren'ebl'e si'a'j'n propr'a'j'n hero'aĵ'o'j'n, ĉar ili hav'as kapabl'o'n nur al tia'j verk'aĵ'o'j. Sed ebl'as, ke eĉ tio'n li nur verk'ig'as per iu helen'o, kiu nun kontraŭ valor'a mon'o pri'skrib'as, kiel li'a mastr'o el'rab'is ni'a'j'n templ'o'j'n kiel li dis'romp'ig'is la statu'o'j'n kaj kiom glor'plen'e li for'brul'ig'is ni'a'j'n libr'ar'o'j'n. Se tiu'j ĉi ne suĉ'us ni'a'n lakt'o'n ili jam eĉ ne viv'us.

— Prav'e, mi'a amik'o. Mi ankaŭ mir'as, ke ili ankoraŭ ekzist'as. Antaŭ ne'long'e Marius eksterm'ad'is si'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n sam'e, kiel nun Sulla. Marius jam est'as mort'int'o kaj nun sekv'as li'n li'a'j kun'ul'o'j. Sed ĉu ebl'as ŝtat'o'n viv'ten'i per ĉiam'a renvers'o de la saĝ'o kaj just'o? Ĉu vi memor'as, kiel difin'is Platon'o la just'a'n viv'o'n?

— Ke ĉiu far'u kaj ricev'u tio'n, kio li'n koncern'as.

— Prav'e vi dir'is. Sed se ĉiu akir'as tio'n, kio koncern'as ali'ul'o'j'n, kiel fin'iĝ'os la proced'o? Reciprok'a rab'ad'o kaj ruin'ig'o ĝis la plen'a pere'o. Ĉu vi kred'as daŭr'a'n reg'ad'o'n al Sulla? Ĉu vi imag'as, ke unu'sol'a hom'o pov'as lev'iĝ'i super ĉiu ali'a kaj pov'as sen'brid'e sub'prem'i ĉiu'n ali'ul'o'n? Ne, Philologos, tio ne ebl'as, ĉar fin'e murd'os li'n iu el li'a propr'a klik'o. La per'fort'o neni'ig'as si'n mem. La balanc'il'o'n oni pov'as ek'puŝ'i, ke ĝi sving'iĝ'as supr'e'n, al iu fin'punkt'o, sed klopod'as mal'supr'e'n'iĝ'i al la kviet'punkt'o. Kaj van'e vi prov'as star'ig'i la kubon sur ĝi'a rand'o, ĉar la di'o'j ordon'is, ke ĝi pov'u star'i nur sur la plat'o'j. Nur tia soci'o star'as sur firm'a baz'o, kiu'n gvid'as la mens'o kaj sci'o, kiel oft'e rakont'is al ni ni'a majstr'o, laŭ la doktrin'o'j de Platon'o. Nek la sang'avid'a kanajl'ar'o de la circ'us maximus, nek la eĉ pli sang'avid'a'j bandit'estr'o'j pov'as, aŭ pov'os iam ajn gvid'i kaj sub'ten'i ŝtat'o'n. Ĝust'e tial akcent'is Platon'o, ke la ŝtat'o pov'as est'i reg'at'a nur flank'e de la saĝ'ul'o'j, al kiu'j est'os mal'permes'it'e akir'i hav'aĵ'o'j'n. Ili ne rajt'os dron'i en plezur'o'j, por ke ne venen'ig'u ili'a'j'n kor'o'j'n la akapar'em'o, mal'am'o, intrig'o, insid'em'o. Kaj el ili neni'u pov'os lev'iĝ'i super si'a'j koleg'o'j por evit'i la tiran'ec'o'n kaj la putr'iĝ'o'n de la pur'a'j virt'o'j. Jes, mi'a amik'o, tia ĉi est'as la perfekt'a ŝtat'o.

— Kaj tiu ŝtat'o dev'as nepr'e al'ven'i, ĉar ekzist'i pov'as nur afer'o, kiu est'as laŭ'mens'a.

— Prav'e Philologos. Ĉu vi sci'as, kiel san'ig'as la chirobantikaj pastr'o'j la histeri'a'j'n vir'in'o'j'n?

— Jes. Per fajf'instrument'o'j ili lud'as furioz'a'n danc'muzik'o'n kaj ig'as la mal'san'ul'in'o'n danc'eg'i, ĝis ŝi teren'fal'as kaj profund'e en'dorm'iĝ'as.

— Ver'e. Kaj post la vek'iĝ'o la mal'san'ul'in'o trankvil'iĝ'as. Nu, ĉi tie, ĉirkaŭ ni okaz'as la sam'a: ĉef'bandit'o'j dancig'as la popol'o'n ĝis la plen'a sen'iluzi'iĝ'o kaj tiam sekv'os la san'iĝ'o: la popol'o trankvil'iĝ'os, ek'naŭz'os la sang'o'n, rifuz'os la plu'a'n infer'a'n spektakl'o'n kaj al'ven'os la reg'ad'o de la mens'o, ĉar ali'manier'e ne ebl'as. Tiam la hom'o'j kontent'iĝ'os per freŝ'a tritik'pan'o, kiu'n oni al'tabl'ig'as sur agl'a mat'o, krom'e manĝ'os ili fromaĝ'o'n, sal'a'n oliv'ber'o'n, bulb'o'n, fig'o'n: ebl'e ili al'trink'os vin'o'n, dum ili'a'j lip'o'j kant'os la glor'o'n de la sen'mort'a'j di'o'j kaj post'e ili ek'kuŝ'os en betul'lign'a'j lit'o'j, sur kuŝ'ej'o'j, far'it'a'j el mirt'a'j branĉ'o'j. La akapar'em'o kaj glor'avid'o neniu'n incit'os kontraŭ li'a hom'frat'o, ĉar la saĝ'o ilumin'os la cerb'o'j'n, ke la virt'o est'as pli util'a al ili.

— Ho, jes. Ni, saĝ'ul'o'j, bon'e sci'as, ke trov'iĝ'as nur unu'sol'a potenc'o: la mens'o. Rigard'u ĉi tie'n, ho Biblophagos: ĉi tiu ŝtup'ar'ŝton'o iom'e supr'e'n'lev'iĝ'is ĉar sub ĝi kresk'aĵ'o etend'as si'a'j'n radik'o'j'n. Sed kio don'as al ĝi la fort'o'n por tio? La mens'o, la anim'o! La log'os. Prav'e dir'is Thales, ke en ĉiu herb'et'o loĝ'as di'o, ĝi'a propr'a di'o, kiu ig'as ĝi'n kresk'i. La krud'a fort'o est'as nur serv'ist'o, dum la reg'ant'o est'as la log'os, la leĝ'ar'o de la mens'o.

— Kaj la per'fort'o dev'as klin'iĝ'i antaŭ la mens'o. Ju pli ard'e furioz'as la despot'a per'fort'o, des pli fru'e ĝi renvers'as si'n mem kaj help'as sur'tron'ig'i la mens'o'n. En la kort'eg'o de Sulla jam nun ĉiu'j trem'as kaj neni'u est'as cert'a pri si'a viv'o. Kelk'ul'o'j prov'as firm'ig'i si'a'j'n pozici'o'j'n, ke ili klopod'as eĉ super'i la ordon'o'j'n de Sulla kaj disting'iĝ'i per tro'fervor'a murd'ad'o. Sed kio est'as premi'o? Ke sekv'ont'tag'e Sulla send'as li'n al la eŝafod'o por mal'ebl'ig'i konkurenc'o'n. Sulla de temp'o al temp'o ĉirkaŭ'rigard'as en si'a rond'o, kaj, se iu kap'o komenc'as el'star'i el inter la ceter'a'j, tuj li de'hak'as. Sed la mal'konfid'o'n kaj pli-mal'pli fru'e trov'iĝ'os ŝtel'murd'ist'o, kiu mort'pik'os li'n, por sav'i si'a'n propr'a'n viv'o'n. Eĉ du'on'jar'o'n mi ne aŭgur'as al li'a reg'ad'o. Kaj post li sekv'os reg'ad'o de la saĝ'o.

— Jes. Unu'sol'a potenc'o est'as la mens'o. La log'os.

— Jes. La saĝ'o. La no'us. Kaj tiu'n reprezent'as ni, helen'a'j saĝ'ul'o'j en ĉi tiu barbar'a land'o. Kred'u Philologos, ke la urb'o kuŝ'as jam nun antaŭ ni'a'j pied'o'j! Sed tamen ni ne sur'tret'os ĝi'n, nur gvid'os laŭ la vol'o de la virt'o, dec'e al saĝ'a kaj bon'intenc'a reĝ'o... Ve!

— Ve! — kri'is ankaŭ Philologos.

Ambaŭ ek'sent'is fort'a'n pied'bat'o'n sur si'a'j dors'o'j. Ek'tim'e ili turn'iĝ'is, sed jam torent'is la mal'laŭd'o el buŝ'o de Stultius, la etiop'a inspektor'o de la sklav'o'j:

— Fi! Mizer'a'j, kanajl'a'j sklav'o'j! Ĉu vi tie ŝtel'ad'os la temp'o'n, kiam mi ordon'is al vi, tuj marŝ'i al la mont'o Janiculus por paŝt'i la brut'ar'o'n? Prav'e mi asert'is al ni'a mastr'o, la nobl'a kaj grand'anim'a Caius Publius Valerius, eĉ unu mon'er'o'n ne el'spez'i por tia'j mizer'aspekt'a'j sen'gras'ul'o'j, ĉar ili est'as pigr'a'j kiel pedik'o. Se atend'u nur, mizer'a'j sen'taŭg'ul'o'j, mi regal'os vi'n! Klak'os la vip'o hodiaŭ sur vi'a'j dors'o'j! Ek!

Ambaŭ'man'e li ek'kapt'is la fer'ring'o'j'n, forĝ'it'a'j'n sur la kol'o'j de la sklav'o'j, supr'e'n'tir'eg'is ili'n kaj pied'bat'ant'e, sku'ad'ant'e puŝ'ad'is ili'n tra la tut'a forum'o. Ating'int'e la templ'o'n de Saturnus, li de'nov'e trakt'is ili'n per pied'o'j kaj for'las'ant'e, ir'ig'is ili'n al la mont'o, akcent'ant'e, ke ili ir'u laŭ la plej mal'long'a voj'o, tra la pont'o de Probus kaj antaŭ krepusk'o ili prezent'u si'n hejm'e, por ricev'i la vip'o'n.

La du sklav'o'j ve'ant'e, lam'ant'e marŝ'ad'is laŭ la Vic'us Jugarius. Kaj ili'a'j ve'ad'o'j inter'miks'iĝ'is kun la stertor'ad'o de tiu'j kvar'mil damn'it'a'j milit'kapt'it'o'j, kiu'j'n ĝust'e tiam buĉ'ad'is la legi'an'o'j, konform'e al la ordon'o de Sulla.

Genez'o

Kaj dir'is Di'o: est'u lum'o. Kaj est'iĝ'is lum'o. Kaj Di'o vid'is, ke ĉi tiel est'as bon'e.

Kaj ek'vid'is la lum'o'n la Diabl'o kaj palpebr'um'is pro la bril'o, kaj dir'is: “Aŭ kio est'as ĉi tio? Ĉu vi kontraŭ'ag'as mi'n?” Kaj dir'is per laŭt'a voĉ'o: “est'u mal'lum'o!”

Kaj est'iĝ'is tag'lum'o kaj nokt'o je la unu'a tag'o.

Du'a'tag'e Di'o dis'ig'is la ĉiel'o'n de la ter'o kaj kre'is la ĉiel'volb'o'n.

Kaj ek'koler'is la Diabl'o en si'a kor'o kaj dir'is: “est'u ĉie'bru'a tempest'o, glaci'plen'a hajl'o kaj kirl'eg'o de vent'o'j!”

Kaj est'iĝ'is la ĉiel'volb'o kun tempest'a bru'o, kun hajl'o kaj kun vent'eg'o'j je la du'a tag'o.

Tiam dir'is Di'o: “est'u kontinent'o'j, kiu'j don'as sekur'a'n grund'o'n, est'u sur ili mol'a'j herb'o'j kaj mult'a'j fort'a'j arb'o'j, kiu'j kresk'ig'as dolĉ'a'n frukt'o'n, kaj est'u akv'o'j, kiu'j asperg'as kaj fekund'ig'as la sek'a'n ter'o'n”.

Kaj dir'is la Diabl'o: “est'u vulkan'o'j sur la kontinent'o'j, por ke ili ne far'iĝ'u sekur'a grund'o. Est'u inund'o'j de la akv'o'j kaj est'u naŭz'a'j verm'o'j en la dolĉ'a'j frukt'o'j!”

Kaj daŭr'is la frid'a milit'o inter Di'o kaj Diabl'o je la tri'a tag'o.

Dir'is tiam Di'o: “est'u akv'a'j best'o'j kaj ramp'a'j best'o'j flug'ad'u bird'o'j super la ter'o kaj est'u ĉia'spec'a'j bru'o'j, bov'o'j, ŝaf'o'j, kok'o'j kaj kolomb'o'j!”

Sed dir'is la Diabl'o: “est'u ŝark'o'j en la akv'o'j kaj vipur'o'j kaj lup'o'j sur la ter'o kaj est'u ĉia'spec'a'j noc'iv'a'j bakteri'o'j!”

Kaj est'iĝ'is viv'o kaj mort'o je la kvar'a tag'o.

Kaj dir'is Di'o: “Ni kre'u hom'o'n laŭ ni'a propr'a model'o kaj simil'ec'o kaj li reg'u la fiŝ'o'j'n de la mar'o, la bird'o'j'n de la ĉiel'o kaj la brut'o'j'n sur la tut'a mond'o. Jen, mi donac'as al li la gren'don'a'n spik'o'n kaj frukt'o'don'a'n arb'o'n por li'a bon'fart'o, ke li'a'n kor'o'n seren'ig'u feliĉ'o”.

Kaj vid'is Di'o, ke ĉio, kio'n Li kre'is, jen, est'as bon'a kaj taŭg'a al la cel'o'j.

Sed dir'is la Diabl'o: “Ni kre'u ŝtat'estr'o'n kaj milit'estr'o'n. Advokat'o'n, ekzekv'ist'o'n, patriot'o'n kaj flat'intrig'ant'o'n laŭ ni'a propr'a model'o kaj simil'ec'o”.

Kaj vid'is la Diabl'o, ke ĉio, kio'n li kre'is, jen, est'as mal'bon'a kaj taŭg'a al la cel'o'j.

Sed li dir'is en si'a kor'o: “tamen mi van'e far'is mi'a'n sen'lac'a'n pac'labor'o'n, se la agres'o de la detru'em'a mal'amik'o ĉio'n nul'ig'as per si'a per'fort'a kontraŭ'ag'o”. Kaj dir'is laŭt'voĉ'e al la Sinjor'o:

— Efektiv'e kial ni dev'as konkurenc'i, Di'a Moŝt'o? Ĉu ni ne pov'us ebl'e kun'labor'i en pac'a kun'viv'o kaj inter'konsent'o?

— Kiel vi opini'as la kun'labor'o'n? — demand'is la Sinjor'o.

— Prov'u ni ebl'e kre'i konkord'e, tia'manier'e, ke mi kaj vi kun'labor'as en la kre'ad'o laŭ kvin'dek-procent'a kontribu'o!

— Nu, est'u laŭ vi'a dezir'o Mal'di'a Moŝt'o, — respond'is la Sinjor'o. — Ni kun'met'u ni'a'j'n kapabl'o'j'n kaj kre'u ni i'o'n kun'e.

Kaj tiam ili dis'tranĉ'is la hom'o'n al du seks'o'j. Est'iĝ'is vir'o kaj vir'in'o.

Kaj est'iĝ'is am'o je la ses'a tag'o por etern-etern'e.

Kaj ambaŭ kre'int'o'j vid'is, ke ĉi tio kaj ĉi tiel jam est'as tre bon'a kaj mal'bon'a kaj tre taŭg'a kaj je la sep'a tag'o ili ambaŭ ripoz'is.

Pythagoras

Thyrene, la Lyda sklav'in'o, sur'tabl'ig'is bon'odor'a'n vin'o'n, kiu'n al'port'is aŭdac'a'j Pohokaiaj ŝip'ist'o'j el la ĝarden'o'j de la mal'proksim-okcident'a Tartessos, de kie jam nur je kelk'a'j rem'il'sving'o'j lev'iĝ'as la rok'o'j de la Hadesa pord'eg'o, ĉe kies pied'o'j ond'ad'as la ŝaŭm'o'j de la river'eg'o Okeanos, ĉirkaŭ'flu'ant'a'j la Ter'o'n. Tie en'merg'iĝ'as la vesper'a Sun'o.

— Je Heraklo! — klak'et'is per si'a lang'o la gras'a tiran'o de la urb'o Kroton. — Kiu ĉi vin'o'n trink'as, ver'e em'as pens'i, ke la fajr'a ĉar'o de Apollon ripoz'ir'as vesper'e ne al la akv'o de la Okeanos, sed al la vin'kel'o'j de Tartessos.

Li trink'is kaj turn'iĝ'is al la skrib'ist'o:

— En'send'u la Samos'an'o'n.

— Jes.

Kiam la invit'it'o en'paŝ'is, la vizaĝ'o'j mal'hel'iĝ'is.

— Est'u salut'at'a, ho, Korpulentos, la grand'potenc'ul'o, — tiu dir'is. — Kial vi ordon'is al mi al'ven'i?

— Est'u salut'at'a ankaŭ vi, ho, Pythagoras, la Samosa. Ni dev'as pri'trakt'i bedaŭr'ind'a'j'n afer'o'j'n. Mi'a'j pied'ul'o'j kaj bon'amik'o'j, kiu'j sid'as ĉi tie, en la konsil'ant'ar'o, mi'n sci'ig'is pri tio, ke last'temp'e vi dis'sem'as erar-doktrin'o'j'n en la kor'o'j'n de la jun'ul'ar'o.

— Pri kio tem'as preciz'e?

— Pri ia'spec'a tri'angul'o.

— Ho! Ke la kvadrat'o de la hipotenuz'o egal'as la sum'o'n de la kvadrat'o'j de la du katet'o'j?

— Bon'e vi dir'is. Ĝust'e pri tio.

— Kaj kiu asert'as, ke ĝi est'as erar'a?

— Ĉiu'j ĉi tie, en la konsil'ant'ar'o.

La akuz'it'o el'tir'is vaks'tabul'o'n el sub si'a vest'o.

— Atent'u nur, ho, Korpulentos, — li dir'is kaj komenc'is desegn'i. — Ĉi tie, en ĉi tiu tri'angul'o mi desegn'as vertikal'o'n al la hipotenuz'o...

— Vi demonstr'u al la fak'scienc'ul'o'j, — inter'romp'is la ali'a. — Ĉi tie est'as la magistr'o de la Akademi'o, la grand'sci'en'hav'a Krethenes.

— Aŭskult'u do, Krethenes, la grand'sci'en'hav'a — dir'is Pythagoras, al'turn'iĝ'ant'e.

— Tiu ĉi lini'o divid'as la grand'a'n tri'angul'o'n al du, proporci-simil'a'j tri'angul'o'j. El la proporci'o de la flank'lini'o'j sekv'as, ke...

— Ne daŭr'ig'u, mi'a amik'o, — respond'is inter'romp'e tiu. — Mi bon'e kon'as vi'a'j'n argument'o'j'n.

— Kial do vi tamen asert'as ili'n erar'a'j?

— Ĉar erar'a'j ili est'as!

— Sed la dedukt'o ja pruv'as la ver'o'n de mi'a tez'o!

— Halt'u! — inter'dir'is Korpulentos. — Se vi, Krethenes, kon'as la situaci'o'n, prezent'u vi'a'n fak'opini'o'n.

La magistr'o ek'star'is, mal'volv'is papirus'o'n, kelk'foj'e solen'e ek'tus'is, kaj laŭt'leg'is:

— La opini'o de la Akademi'o est'as jen'a:

“La tez'o de la Samosa Pythagoras pri la rekt'angul'a tri'angul'o ĝis nun est'is pruv'ebl'a nur per geometri'a metod'o; do ĝi est'as tut'e abstrakt'a pens'o, kiu ne konform'as al la praktik'a viv'o. Li'a'j tri'angul'o'j est'as nur'e imag'it'a'j, li'a'j kalkul'o'j est'as fremd'a'j al la ĉi-tie'a'j metod'o'j. El li'a'j doktrin'o'j montr'iĝ'as la influ'o de la Samosa medi'o, la proksim'a persa atmosfer'o, kiu ĉi tie, en Sud—Italio, neniam pov'os en'radik'iĝ'i, do, kiel art'e'far'it'a, fremd'a ide'o, ĝi konform'as nek al la anim'o de la Kroton'a popol'o, nek al ties pens'manier'o”.

— Ĉu ne est'us ebl'e, — demand'is Korpulentos, — akord'ig'i li'a'n tez'o'n kun la tradici'o'j de ni'a popol'o?

— La tez'o port'as sur si la makul'o'n de la persa spirit'o. Ĝi est'as rigid'a kaj per'fort'it'a. Evident'iĝ'as, ke la Sud-Italiaj rekt'angul'a'j tri'angul'o'j ne est'as en'stal'ig'ebl'a'j en unu'sol'a'n tez'o'n, simil'e al brut'o'j. Mi konced'as, ke ĝi ebl'e taŭg'us en iom'et'e pli liber'a form'o.

— Kia est'us tiu pli liber'a form'o?

— Ekzempl'e tia: “Trov'iĝ'as ankaŭ tia'j rekt'angul'a'j tri'angul'o'j, kiu'j...” ktp.

La akuz'it'o ek'rid'et'is kaj inter'dir'is:

— Kiel vi pov'as postul'i, ke mi mal'konfes'u la ver'o'n?

— Vid'u, ho Korpulentos, — dir'is Krethenes, — li'a obstin'ec'o est'as sen'lim'a.

— Mi dank'as vi'a'n opini'o'n, — dir'is Korpulentos. — Mi pet'as la ĉef'pastr'o'n de la templ'o de Dionysos, la eminent'virt'a'n Hypokriteson, prezent'i si'a'n fak'opini'o'n.

Hypokrites ek'star'is.

— La akuz'it'o fuŝ'miks'iĝ'is per si'a'j erar'doktrin'o'j en la saĝ'a'j'n ordon'o'j'n de Zeŭs kaj Apollon.

— Kiel?

— Unu'e, ĉar li jam antaŭ long'a temp'o intenc'is ek'kon'i nombr'o'j'n, kiu'j est'as neniam el'kalkul'ebl'a'j. Eĉ li mem nom'is ili'n “iracionalaj”. Li intenc'is el'dir'i la ne'el'dir'ebl'a'n, el'kalkul'i tio'n, kio'n la di'o'j ordon'is kaŝ'i antaŭ la hom'a'j okul'o'j. Li vol'is for'ŝtel'i la anim'o'n de la nombr'o'j, por ke la koler'o de Zeŭs katen'u ni'n al la rok'o, simil'e al la ribel'em'a Prometheus. Sed eĉ per tio ne el'ĉerp'iĝ'is li'a aŭdac'o. Li asert'is, ke la Ter'o est'as glob'form'a! Ĉu vi kompren'as, amik'o'j? Glob'form'a! Simil'e al putr'a pom'o, kiu'n vend'ad'as la kamp'ar'an'in'o'j de la najbar'a'j vilaĝ'o'j, apud la Metapontiona urb'o'pord'eg'o. Do, la akuz'it'o intenc'is de'voj'ig'i la anim'o'j'n de la jun'ul'o'j for de la pur'a altar'o de Dionysos kaj puŝ'i ili'n al mal'honor'a infekt'aĵ'o.

— Sed kiel? — demand'is la akuz'it'o.

— Ho, ne mal'konfes'u vi, perfid'a Pythagoras! Bon'e mi sci'as, ke vi'a'j disĉipl'o'j jam de monat'o'j ne vizit'as sankt'a'j'n orgi'o'j'n de Bakkhos, sed ili aŭdac'e inter'miks'iĝ'as en la ordon'o'j'n de la di'o'j per si'a'j vaks'tabul'o'j. Eĉ pri tio mi inform'iĝ'is, ke vi intenc'is ali'form'i la orbit'o'j'n de la stel'o'j per vi'a mal'ben'it'a tez'o, por provok'i la koler'o'n de la di'o'j kontraŭ ni.

— Mi intenc'is la di'a'j'n ordon'o'j'n ne ali'form'i, sed ek'kon'i, kiam mi kalkul'is la orbit'o'j'n per mi'a tez'o.

— Pov'as est'i, ke en la Samosa Hera-templ'o la aŭgur'o'j diven'as el la orbit'o'j de la stel'o'j, sed ni, Krotonanoj, pli bon'e ek'kon'as la vol'o'n de la di'o'j el la intest'o'j de la bov'o kaj azen'o. Kaj ek'sci'u, ke la sankt'a'j'n aŭgur'a'j'n rit'o'j'n mi jam pastr'is ĝust'e pri vi'a tez'o!

— Nu, kaj — al'turn'iĝ'is sci'vol'em'e Korpulentos, — kiel la di'o'j ni'n aviz'is?

— En la intest'o'j ni trov'is luzern'o'n kaj kard'o'n! Pov'as ĝi'n atest'i ĉiu'j pi'e'viv'a'j pastr'o'j de Dionysos!

Murmur'o de konstern'iĝ'o ek'son'is el la ĉe'est'ant'ar'o.

— Indulg'o'n al ni'a kompat'ind'a urb'o! — ek'kri'is Korpulentos. — Prezent'u ofer'o'j'n al ĉiu'j di'o'j, for'turn'ig'u hajl'o'n kaj pest'o'n de ni'a urb'o kaj direkt'ig'u ili'n kontraŭ la mal'ben'it'a Syrakusai!

— Kaj nun, — li daŭr'ig'is, — rakont'u vi'a'n opini'o'n, ho Bestiales, mi'a brav'kor'a strateg'os!

La strateg'os ek'star'ant'e frap'ĵet'is si'a'n glav'o'n sur la tabl'o'n.

— Ĉiam mi admon'is vi'n, ho Korpulentos, la grand'potenc'ul'o, — li tondr'is, — ke danĝer'e est'as don'i azil'rajt'o'n al tia'spec'a'j vaks'tabul'a'j mizer'ul'o'j. La mal'ben'it'a Syrakusai minac'as eĉ ni'a'n est'ad'o'n, ĝi for'brul'ig'os ni'a'n urb'o'n, glav'buĉ'os ni'a'j'n infan'o'j'n, se ni ne far'os la sam'o'n pli fru'e al ili. Kaj ni tamen kapabl'as toler'i, ke oni disput'u pri ia'spec'a'j, — mi ne sci'as, kia'j — angul'o'j, pri kiu'j li eĉ asert'as, ke ili est'as rekt'a'j, kvankam rekt'a pov'as est'i nur brav'ul'o, kiu hav'as rekt'a'n kaj brav'a'n kor'o'n. Kaj ni'a urb'o hav'is krom vi nur unu rekt'a'kor'a'n fil'o'n, tiu est'is Milon, la Olympia pugn'o'ĉampion'o.

— Mi dank'as vi'a'j'n vort'o'j'n, ho Bestiales. Kia est'as vi'a opini'o, mi'a brav'a urb'juĝ'ist'o, Brutales?

— Laŭ mi'a opini'o, la Samosa infekt'o pere'ig'os ni'a'n urb'o'n. Ni dev'as eduk'i ni'a'j'n jun'ul'o'j'n brav'a'j hoplit'o'j kaj ĉar'batal'ant'o'j, ekzerc'i ili'n en la lanc'ĵet'o, kaj ne est'as permes'ebl'e renvers'i la publik'a'n ord'o'n per tia'spec'a'j erar'doktrin'o'j.

— Kaj kio'n vi dir'as al ĉio ĉi, Samosa Pythagoras?

— La pruv'o'n de mi'a tez'o vi ĉiu'j spert'is per vi'a'j propr'a'j okul'o'j. Kial vi tamen nom'as ĝi'n erar'doktrin'o?

— Ĉu vi aŭdac'as apelaci'i al okul'o'j kaj spert'o'j, se la intest'o'j de la azen'o manifest'is la kontraŭ'o'n? Aŭ ĉu vi kuraĝ'as kontraŭ'dir'i al ĉi tia'j eminent'a'j kaj saĝ'a'j vir'o'j? Sed vid'u: mi tamen ne vol'as vi'a'n pere'o'n. Fin'fin'e, iam vi tamen ĝu'is ni'a'n grac'o'n kaj favor'o'n, kiam vi laŭt'ig'is la etern'valid'a'n ver'ec'o'n de la sankt'a'j Orpheusaj doktrin'o'j. Sed kompren'u fin'e, ke vi ankaŭ dev'as far'i konced'o'n pri vi'a tez'o.

— Kio ĝi dev'us est'i?

— Vi for'las'u almenaŭ unu katet'o'n. El la du katet'o'j rest'os ankoraŭ unu por vi.

— Tio de'pend'as ne de mi.

— Kio'n do! Aŭ ĉu ne vi mem formul'is vi'a'n tez'o'n? Nu, sam'e vi pov'as formul'i ĝi'n ali'form'e.

— Mi nur formul'is la tez'o'n, sed ĝi'n jam en'ten'as la angul'o en si mem, do ĝi est'as fiks'a real'aĵ'o, absolut'a ver'o, kiu'n mi ne pov'as ŝanĝ'i.

— Se ĝi est'as real'aĵ'o, la afer'o est'as tiom pli danĝer'a, ĉar ĝi'a plaĉ'aspekt'a ŝajn'o est'as kapabl'a ŝancel'i ni'a'j'n honest'a'j'n civit'an'o'j'n en si'a kred'o al la etern'valid'a'j di'a'j ordon'o'j. For'las'u unu katet'o'n! Pri'pens'u, ke la insul'o Khios tri'foj'e al'parti'iĝ'is al la persa reĝ'o kaj sam'foj'e re'parti'iĝ'is al la helen'a federaci'o.

— Sed geometri'ist'o dev'as sekv'i nur la leĝ'o'j'n de la matematik'o.

— La civit'an'o'j de la urb'o Kroton dev'as sekv'i nur mi'a'n leĝ'o'n, kaj tiu est'as por vi la ekzil'o! For'ir'u!

* * *

Sur la voj'o al Metapontion, Pythagorason akompan'is nur Eŭristhetos. Jam vid'ebl'iĝ'is la frukt'o'ĝarden'o de Herakleia, kiam la disĉipl'o ek'parol'is:

— Majstr'o, iam vi instru'is, ke ĉia saĝ'o manifest'iĝ'as en la sankt'a'j Orpheusaj doktrin'o'j. Ho Pythagoras, vi parol'is mult'e pri la titan'o'j, kiel ili for'manĝ'is Dionysos-on, la plej potenc'a'n fil'o'n de Zeŭs kaj Persephone. El ili rest'is nur li'a kor'o, el kiu Zeŭs kre'is nov'a'n Dionysos-on, la titan'o'j'n mort'fulm'bat'is kaj ili'a'j'n kadavr'a'j'n cindr'o'j'n dis'ĵet'is al la vent'o'j. Vi rakont'is, ke ĉiu viv'ant'a hom'o kaj best'o ricev'is er'o'n el tiu cindr'o kaj ĝi est'as la anim'o mem, kiu vag'ad'as de individu'o al individu'o, ĉiam re'nask'iĝ'ant'e post la mort'o en ali'a form'o, laŭ la vol'o de Hermes, kaj nur per la indulg'o de Persephone ĝi pov'as al'ven'i al la regn'o de Kronos, al la insul'o de Beat'ul'o'j. Vi proklam'is la mal'permes'o'n de la viand- kaj fab'manĝ'ad'o, vi mal'permes'is al ni port'i lan'a'n vest'aĵ'o'n. Vi pet'is ni'n varb'i al vi disĉipl'o'j'n, kiu'j'n vi'a plej bon'a amik'o, Hypokrites, inic'is laŭ la regul'o'j de la sankt'a'j orgi'o'j de Bakkhos adept'o'j de la etern'valid'a'j ver'aĵ'o'j.

— Tiel okaz'is.

— Post'e vi kun'e kun Krethenes atak'disput'is kontraŭ Hekataios, kiu asert'is, ke la pint'o de Olympos est'as sen'popol'a. La mit'o'j'n, kiu'j'n prezent'as migr'ant'a'j kant'ist'o'j en la gymnopaidioj, li deklar'is imag'it'a'j kre'it'aĵ'o'j de rev'em'a'j fabel'poet'o'j, eĉ pli, li kontest'is la di'a'n de'ven'o'n de la persaj reĝ'o'j, asert'ant'e, ke ili'a'j patr'in'o'j per la di'a de'ven'o intenc'as nur kaŝ'i si'a'j'n adult'o'j'n. Tiam vi kaj Krethenes defend'is la etern'valid'a'j'n ver'aĵ'o'j'n de la mit'o'j kaj tradici'o'j.

— Ĉio ĉi est'is tiel.

— Ni bon'e re'memor'as eĉ vi'a'j'n disput'o'j'n kun Xenophanes, kiam li pri'mok'ant'e vi'a'j'n Orpheusajn doktrin'o'j'n, dir'is: “Se la bov'o'j hav'us man'o'j'n kaj pov'us labor'i, ili el'far'us si'a'j'n di'o'j'n kun bov'a'j korp'o'j”. Kaj ĉu ne est'is Brutales, kiu tiam plen'fort'e apog'is vi'n por defend'i la etern'valid'a'j'n ver'aĵ'o'j'n de la mister'o'j?

— Prav'e vi dir'is, Eŭristhetos. Kial vi menci'as ĉio'n ĉi?

— Mi ne kompren'as, kial ili vi'n nun tamen ekzil'is.

— Ĉar ili hav'as eminent'a'n mens'o'n kaj mi est'as azen'o.

— Kiel tio'n kompren'i?

— Ili mult'e kred'is al mi, kio'n ajn mi dir'is, kaj fin'e mi imag'is, ke ili jam kred'os ĉio'n. Mi far'iĝ'is pli kaj pli aŭdac'a.

— Nu kaj?

— Kaj fin'e mi asert'is ankaŭ pri mi'a geometri'a tez'o, ke ĝi est'as etern'valid'a ver'aĵ'o, sed ili tuj mal'kovr'is, ke ĝi est'as fakt'a ver'aĵ'o — kaj vi vid'is la sekv'o'n...

Tri'a preĝ'o de Pygmalion

Aŭskult'u mi'a'n humil'a'n preĝ'o'n, ho, sen'mort'a'j di'o'j, ĉar mi'a kor'o jam tro'plen'iĝ'is de dolor'o kaj nur vi'a saĝ'ec'o pov'as port'i al mi trankvil'iĝ'o'n.

Mi'a'n dolor'o'n ja bon'e sci'as vi, ho di'o'j, kiu'j ĉio'n sci'as pli preciz'e ol ni, mort'em'ul'o'j. Mi ja ne dir'as mi'a'j'n vort'o'j'n al vi por sci'ig'i vi'n, sed nur tial, ĉar la plor'o est'as mild'ig'il'o de la dolor'o'j. Kaj al kiu'j ali'ul'o'j mi pov'us plor'i, se ne al vi, kiu'j ĝis nun tiel atend'e super'ŝut'is mi'n per vi'a'j grac'o'j, kiel tre mal'mult'a'j'n hom'o'j'n sur la ter'o! Vi far'is mi'n reĝ'o sur insul'o Cyprus, eĉ dot'is mi'n per talent'o sur la teren'o de la skulpt'art'o kaj nun jam en mult'a'j helen'a'j urb'o'j, sur la plej bel'a'j plac'o'j kaj en la templ'o'j star'as mi'a'j skulpt'aĵ'o'j.

Dank'o'n al vi!

Sed inter ĉiu'j mi'a'j skulpt'aĵ'o'j, la plej bel'a est'is tio, kio'n mi pret'ig'is ĉi tie, en ni'a urb'o por la templ'o de in'o Aphrodite. Ĉi tiu est'as tiom perfekt'a kre'aĵ'o, ke mi pas'ig'is tag'o-post tag'o mi'a'n temp'o'n en la templ'o kaj teren'ĵet'iĝ'e mi ador'is — la marmor'o'n!

Jes, mi konfes'as: mi jam ador'is ne di'in'o'n Aphrodite, sed la marmor'o'n, kies frid'ec'o est'is grand'a kontrast'o al ties ĉarm'ec'o: ŝi'a'n mal'dekstr'a'n man'plat'o'n ŝi ten'as facil'e sur arb'o'trunk'o; la dekstr'a'n man'o'n ŝi ark'as super la kap'o. Ŝi'a kis'em'a buŝ'o, ŝi'a dolĉ'aspekt'a, seren'a vizaĝ'o, la du kumul'et'o'j de ŝi'a'j mam'o'j kaj la frenez'ig'a konveks'ec'o de la glute'o'j mi'n amor'eg'ig'is. Sed kun pur'a anim'o mi pov'as deklar'i, ho sen'mort'a'j di'o'j, ke tio, kio mi'n plej fort'e al'katen'is, est'is ne la perfekt'ec'o de la korp'o, sed la anim'o, la di'in'a, intern'a bel'o, kiu radi'is de sur ŝi'a majest'e bel'a vizaĝ'o.

Mi preĝ'is al vi, ho di'o'j, pet'eg'ant'e, ke vi viv'ig'u la marmor'o'n kaj mi edz'in'ig'os ŝi'n al mi.

Mi'a pet'o dum long'a temp'o ne plen'um'iĝ'is. Van'e mi prezent'is al vi mult'e'kost'a'j'n sankt'a'j'n ofer'o'j'n. Mi jam komenc'is suspekt'i, ke vi jam ne am'as mi'n, aŭ eĉ pli: ke di'o'j ebl'e eĉ ne ekzist'as.

Mi'a'j'n krim'a'j'n pens'o'j'n mi post'e mult'foj'e pent'is, ĉar vi'a saĝ'o post'e dokument'is al mi, kiom stult'a kaj mal'alt'kapabl'a est'is mi'a mens'o kaj kiom saĝ'a'j est'is vi, di'o'j, kiam vi gard'ad'is, ke la bel'o mir'ig'u ni'a'j'n kor'o'j'n nur kaŝ'it'e en ŝton'o'n, sed ni ne dezir'u, ke la di'o'j viv'iĝ'u kiel ter'a'j korp'o'j el la marmor'o.

Nom'e, respond'e al mi'a'j mal'perfekt'a'j pet'eg'o'j vi fin'e ver'e viv'ig'is la ŝton'o'n. Foj'e, kiam mi'a'n varm'eg'a'n frunt'o'n mi prem'eg'is al la piedestal'o kaj de'nov'e mi preĝ'pet'eg'is, subit'e mi sent'is sur mi'a ŝultr'o ek'tuŝ'o'n de mol'a, varm'a, vir'in'a man'o.

Mi supr'e'n'rigard'is kaj mir'e mi vid'is, ke la statu'o viv'iĝ'is.

Mi kap'turn'iĝ'is pro la feliĉ'o. Ŝi descend'is de sur la piedestal'o kaj genu'iĝ'is antaŭ mi:

— La sen'mort'a'j di'o'j akcept'is vi'a'n pet'eg'o'n, ho reĝ'o! — ŝi dir'is. — Mi viv'iĝ'is, por ke mi est'u je vi'a serv'o.

Mild'e mi lev'is, ĉirkaŭ'brak'is ŝi'n, konduk'is ŝi'n al mi'a palac'o kaj ordon'is al la serv'ist'in'o'j ŝmir'i ŝi'a'n korp'o'n per mult'e'kost'a'j ŝmir'aĵ'o'j kaj vest'i ŝi'n per la plej bel'a'j vest'aĵ'o'j. La plej elegant'a'j'n ĉambr'o'j'n mi mal'ferm'ig'is al ŝi kaj ordon'is serv'ist'o'j'n por la pri'serv'o. Mem'kompren'ebl'e mi edz'in'ig'is ŝi'n al mi.

Mi nom'is ŝi'n Aphrode, por dank'i ankaŭ per ĉi tiu nom'o la grac'o'n de di'in'o Aphrodite.

Dum kelk'a temp'o neni'o ĝen'is ni'a'n feliĉ'o'n. En la lit'o ŝi est'is ard'a amor'ant'o, sed fier'e mi ŝi'n en'konduk'is ankaŭ en mi'a'n societ'o'n, kie ĉiu'j'n rav'is ŝi'a bel'ec'o kaj saĝ'ec'o. Neniam mi imag'is edz'in'o'n, pli ind'a'n al reĝ'o.

Sed post ne'long'e, aper'is ŝi'a'j mal'konven'a'j karakter'trajt'o'j.

Se en ŝi'a ĉambr'o la pord'o'j, fenestr'o'j est'is ferm'it'a'j, ŝi plend'is, ke mank'as la aer'o. Mi mal'ferm'ig'is la fenestr'o'j'n, sed tiam la tra'blov'o mal'util'is al ŝi.

Do, mi far'ig'is tia'spec'a'n ventol'ad'o'n, ke la aer'o en'ven'is varm'e, tra la plafon'o. Tra'blov'o ne est'iĝ'is.

Sed tiu solv'o mal'plej'e plaĉ'is al ŝi, ĉar ŝi dezir'is fresk'o'j'n sur la plafon'o'n.

De'nov'e mi re'mason'ig'is la plafon'o'n kaj pentr'ig'is sur ĝi'n bild'o'j'n per ni'a'j plej eminent'a'j art'ist'o'j. Sed eĉ la bild'o'j ne plaĉ'is al ŝi, ĉar tiu'j montr'is la scen'o'n, kiam Zeus per fulm'o'j mort'bat'as la titan'o'j'n. Ŝi postul'is pli mild'a'n scen'o'n.

Mi trans'pentr'ig'is la plafon'o'n. Nun oni sur'pentr'is la naŭ muz'o'j'n, sed pri tio ŝi deklar'is, ke ĝi est'as enu'ig'a, ĉar sur la bild'o okaz'as neni'o.

Nun mi jam pet'is ŝi'n, ke ŝi mem indik'u, kio'n ŝi dezir'as. Ŝi respond'e ek'plor'is kaj riproĉ'is mi'n, dir'ant'e, ke mi est'as al ŝi fremd'a, ĉar se mi harmoni'us al ŝi'a karakter'o, tiam mi mem dev'us kompren'i la dezir'o'j'n de ŝi'a subtil'a anim'o. Ŝi mem ne pov'as esprim'i tiu'j'n dezir'o'j'n, sed ver'a anim'a kun'ul'o dev'us tiu'j'n diven'i.

— Ĉu mi pentr'ig'u la di'o'n Hephaistos en si'a forĝ'ej'o? — mi demand'is. — Aŭ la di'o'n Pan, kiam li, per si'a fajf'il'o muzik'as al la nimf'o'j?

Ŝi plor'eg'is kaj furioz'e sku'is la kap'o'n:

— Vi ne kompren'as mi'n, ĉar vi ne kapabl'as kompren'i.

— Sed kio'n kompren'i, kor'et'o?

— Vi ne kompren'as eĉ tio'n, ĉu kio'n vi dev'us kompren'i!

— Sed dir'u vi'a'n dezir'o'n kaj mi plen'um'os!

— Se mi sci'us mi'a'n dezir'o'n, mi jam dir'int'us ĝi'n. Tial vi est'as mi'a am'ant'o, por ke vi mem dir'u mi'a'n dezir'o'n!

Tia'temp'e mi ankoraŭ kred'is, ke mi mem est'as stult'ul'o, ĉar mi ne pov'as kompren'i ŝi'a'n subtil'a'n anim'o'n. Sed ĝust'e tial mi est'is stult'a, ĉar tia'temp'e mi ankoraŭ kred'is, ke ter'a mort'em'ul'o pov'as kompren'i la anim'o'n de di'in'o, kaj ĉar mi kred'is, ke nur el mi mank'as tiu ĉi kapabl'o.

Foj'e ŝi dir'is, ke ŝi sent'as dolor'o'n en si'a ventr'o. Mi vok'is mi'a'n kurac'ist'o'n, sed ŝi ne las'is si'n pri'esplor'i, dir'ant'e, ke ŝi bon'e sci'as la kaŭz'o'n: la dolor'o'j'n kaŭz'as la ĉi tie'a'j vin'o'j, do, mi akir'u al ŝi vin'o'n el la insul'o Kios.

Tiu'vesper'e, en la lit'o ŝi for'puŝ'is mi'n, dir'ant'e, ke mal'util'as al ŝi antaŭ ol ŝi ricev'os la Kiosan vin'o'n.

Se mi vol'is i'e'n ir'i kun ŝi, ŝi ne ven'is pro si'a'j dolor'o'j. Sed, se ŝi mem vol'is ir'i i'e'n, la dolor'o'j ne mal'help'is.

La Kiosan vin'o'n ŝi ricev'is, trink'is, kaj la rezult'o est'is, ke la dolor'o'j trans'ir'is el la ventr'o al la brust'o!

Sed fin'fin'e mi'a edz'in'o dev'as est'i mi'a edz'in'o, do, mi postul'is la am'o'n. Respond'e ŝi tiom dolor'plen'e palp'ad'is la brust'o'n, ke mi indulg'is ŝi'n.

Tamen, tiu ĉi mi'a kondut'o jam de'long'e ne est'is nur'a indulg'o. Jam de'long'e mi kapabl'us ŝi'n ek'bat'i se mi'n ne re'ten'us la sci'o, ke ŝi'n viv'ig'is el marmor'o vi mem, sen'mort'a'j di'o'j, do, mi ne vol'is vek'i vi'a'n mal'am'o'n kontraŭ mi.

— Ŝi ne am'as mi'n, — mi konstat'is per komplet'a konvink'iĝ'o. — Ŝi jam neniam far'iĝ'os la mi'a, do, mi kondut'os grand'anim'e: ŝi viv'u si'a'n propr'a'n viv'o'n. Se mi ne est'as por ŝi sufiĉ'a, elekt'u am'at'o'n. Nepr'e ŝi pli bon'e sci'as la propr'a'n inklin'o'n.

*

Kaj ŝi elekt'is iu'n — sandal'far'ist'o'n, kiu est'is ne nur ne reĝ'o; ne nur neni'o'n sci'is pri la skulpt'art'o, sed li est'is ankaŭ mal'labor'em'a, pez'mov'iĝ'a, stult'a hom'o, ceter'e tre mild'anim'a, kiu neniam pov'is esper'i, ke li'a am'at'in'o foj'e est'os viv'iĝ'int'a di'in'o'statu'o. Sed al Aphrode ĝust'e tio plaĉ'is, ke ŝi est'is mult'e pli super'a est'aĵ'o, ol li. Ŝi verk'is am'poem'o'j'n al li (ĉar ŝi est'is poet'in'o, eminent'a, kiu verk'is pli bel'a'j'n poem'o'j'n ol Sappho) kaj en la lit'o ŝi rav'it'e laŭt'leg'is la poem'o'j'n. Kaj li? Li jam ĉe la du'a poem'o en'dorm'iĝ'is.

Ne pas'is tut'e du semajn'o'j kaj Aphrode el'ĵet'is li'n. Vi ebl'e pens'us, ke ŝi ek'kon'is, kiom'e ne'taŭg'a est'is tiu hom'o, kiom'e ne'konven'a al ŝi. (Sed kio'n mi dir'as! Vi, di'o'j sci'as tio'n!) Ŝi el'ĵet'is li'n pro tio, ĉar li foj'e — tern'is!

Post'e sekv'is la ceter'a'j vir'o'j. Dum kelk'a'j semajn'o'j ŝi ard'e am'is ĉiu'j'n. Ŝi desegn'is la moment'a'n am'at'o'n sur vaks'tabul'o, modl'is li'a'n figur'o'n el argil'o, ĉar si eminent'is en ĉia'spec'a'j art'o'j. Iu'n bel'a'n, fortik'statur'a'n si'a'n am'at'o'n ŝi skulpt'is kiel Marsyas-on kun kolomb'o sur li'a etend'it'a fingr'o.

Kio'n komun'a'n hav'as la kolomb'o al Marsyas? Kial li ne ten'is en la man'o fajf'il'o'n de Pan? Ebl'e vi sci'as, sen'mort'a'j di'o'j. Vi, kiu'j ebl'e sci'as eĉ la pens'o'j'n de si'a kor'o. (Kvankam pri ĉi tio jam ankaŭ mi dub'as.) Sed la kompat'ind'a knab'o dev'is long'e, sen'mov'e star'i kun ĉeval'vost'o, lig'it'a al si'a dors'o kaj kun kolomb'o, lig'it'a al si'a fingr'o. Sed la kolomb'o ek-ek'tir'ad'is la pied'o'j'n, ĝi ne star'is sen'mov'e, do, ŝi el'tord'is la kol'o'n de la kolomb'o, tra ĝi'a bek'o kaj kol'o ŝi tra'pik'is lign'a'n stang'et'o'n, por ke ĝi star'u fiks'e sur la fingr'o de la model'o.

Kiam la statu'o pret'iĝ'is, la kadavr'o'n de la kolomb'o ŝi en'ter'ig'is sub la plank'ŝton'o'j'n de la templ'o kaj tag'o-post-tag'o ŝi pilgrim'is al ĝi por pro'plor'i la kolomb'o'n. La kompat'ind'a'n model'o'n ŝi akr'e riproĉ'is pro tio, ĉar li las'is mort'ig'i la kolomb'o'n. Ŝi ek'naŭz'is li'n kaj for'pel'is. Natur'e, se li ne las'int'us mort'ig'i ĝi'n, ŝi jam pli fru'e for'pel'int'us li'n.

Inter ŝi'a'j am'at'o'j trov'iĝ'is ankaŭ iu poet'o. Tiu'n ŝi demand'is, kia'kolor'a rob'o konven'us al ŝi. Li dir'is blu'a'n. Ŝi aĉet'is ĝi'n, sur'met'is ĝi'n, sed ĝi ne plaĉ'is al ŝi kaj el tio ŝi konklud'is, ke la poet'o ne kompren'as ŝi'a'n anim'o'n. Ŝi turment'is li'n, ĝis fin'e la poet'o terur'iĝ'e for'kur'is.

Kiom da am'at'o'j ŝi hav'is? Mi ne sci'as. Sed ĉiu'j tra'viv'is la sam'a'n sort'o'n: ŝi'a al'flat'iĝ'a ĉarm'o ĉiu'j'n rav'is, kaj se ŝi jam al'katen'is ili'n, jam eĉ ek'enu'is. Per kapric'o'j ŝi ĉiu'j'n turment'eg'is kaj fin'e for'ĵet'is, aŭ ili mem fuĝ'is de ŝi.

*

Kaj fin'e ŝi re'ven'is al mi!

Jes, li re'ven'is kaj pet'is, ke mi pardon'u, ĉar ŝi konvink'iĝ'is, ke nur mi est'as ŝi'a sol'a konven'a viv'kun'ul'o.

Eĉ dum unu moment'o mi ne kred'is, ke ŝi pov'is de'met'i si'a'n natur'o'n, sed mi tamen kred'is, ke la tromp'iĝ'o'j romp'is ŝi'n kaj jam pov'as brems'i si'a'n kapric'a'n temperament'o'n.

Ver'e, ŝi brems'is dum du monat'o'j. Vesper'e ŝi sid'iĝ'is apud mi'a'n lit'o'n kaj delekt'is mi'n per liut'a muzik'o, akompan'ant'e ĝi'n per si'a dolĉ'a kant'voĉ'o. Ankaŭ la kant'o'j'n kompon'is ŝi mem. Post'e, de'met'int'e la liut'o'n, en'ŝov'iĝ'is en la lit'o'n kaj la lip'o'j'n ŝi prem'is al mi'a buŝ'o.

Mi kred'is, ke mi al'ven'is al la plej perfekt'a feliĉ'o.

Post du monat'o'j okaz'is, ke foj'e ŝi pet'is, ke mi star'ig'u la Marsyas-statu'o'n en la templ'o.

— Marsyas est'is mort'em'ul'o, — mi respond'is, — kiu'n la di'o Apollon mort'ig'is, ĝust'e pro tio, ĉar Marsyas prov'is per si'a muzik'o konkurenc'i kun la di'o'j. Ni eĉ provok'os la koler'o'n de la sen'mort'a'j di'o'j.

— Sed ni en'ter'ig'u sub la statu'o'n ankaŭ la model'o'n de la statu'o, kiel sankt'a'n ofer'o'n por sen'koler'ig'i la di'o'j'n.

— Ĉu li jam mort'is?

— Ne. Mort'ig'u li'n por ke li far'iĝ'u sankt'a ofer'o.

Mi'n terur'ig'is ĉi tiu kruel'ec'o kaj mi firm'e deklar'is, ke mi ne mort'ig'os li'n. Van'e ŝi argument'is, ke la kolomb'o hav'is la sam'a'n sort'o'n, kaj ke ŝi pri'plor'os ĉiu'tag'e antaŭ la statu'o.

Ek'de tiam, ŝi for'tir'iĝ'is de mi'a kis'o, pretekst'ant'e, ke sur la insul'o Cyprus est'as epidemi'o. Se mi ek'tuŝ'is ŝi'n, for'puŝ'is mi'a'n man'o'n, dir'ant'e, ke mi'a man'o est'as mal'varm'a, aŭ, ke ŝi'a kap'o dolor'as.

Ho, sen'mort'a'j di'o'j! Vi ja sci'as, kiom mult'e mi sufer'is!

*

Kaj jen, tiam mi fin'e kompren'is vi'a'n saĝ'ec'o'n, ho di'o'j! Kiam mi pet'eg'is, ke la statu'o viv'iĝ'u, vi dum long'a temp'o ne plen'um'is mi'a'n pet'o'n, ĉar vi bon'e sci'is, ke di'o'statu'o hav'as tia'j'n karakter'trajt'o'j'n, kiu'j konven'as nur por di'o'j sur la mont'o Olympos, sed kiu'j est'as tut'e ne'konven'a'j al ter'a'j mort'em'ul'o'j kaj tiu'j ec'o'j al'port'as al ni nur turment'o'j'n.

Tiam mi, per mi'a stult'a kap'o ankoraŭ ne pov'is tio'n kompren'i. Mi postul'ad'is, eĉ akuz'is vi'n, kaj vi, — fin'e plen'um'is mi'a'n pet'o'n, por ke mi per mi'a propr'a spert'o konvink'iĝ'u pri tio, kio'n mi'a lim'ig'it'a mens'o ne pov'is percept'i.

Tia'temp'e, kiam mi jam konvink'iĝ'is pri la ver'a situaci'o, tiam mi preĝ'is du'a'foj'e al vi, ke vi re'trans'form'u ŝi'n al marmor'o. Kaj jen, tiu'n mi'a'n pet'o'n vi tuj plen'um'is. La statu'o de'nov'e star'as tie, en la templ'o, kaj mi ĉiu'tag'e vizit'as ŝi'n por ador'i teren'ĵet'iĝ'e ĝi'a'n Olympos-an bel'ec'o'n kaj la nobl'a'n anim'o'n, radi'ant'a'n el ŝi'a vizaĝ'o.

Mi dev'as konfes'i, ke mi de'nov'e ador'as ŝi'n kaj am'eg'as. Mi ĉirkaŭ'brak'as la marmor'o'n kaj sent'ant'e al mal'varm'ec'o'n de la ŝton'o, oft'e mi pri'pent'as mi'a'n du'a'n preĝ'o'n. Mi'n obsed'as la tent'o kaj mi em'us frap'i mi'a'n kap'o'n pro mi'a stult'ec'o: kial mi re'don'is ŝi'n?

Sed ĉi tiu pent'o daŭr'as nur moment'o'n. Se mi ek'memor'as pri la terur'aĵ'o'j de ŝi'a viv'o-temp'o, tuj mi kompren'as vi'a'n saĝ'ec'o'n, ho di'o'j: nun, ĉi tiel mi ĉirkaŭ'brak'as la seren'ec'o'n, la ĉiel'a'n, la perfekt'ec'o'n, kiu'n ni, ter'an'o'j pov'as nur ĉi tiel sent'i. La perfekt'ec'o est'as la trajt'o nur'e de la ĉiel'an'o'j kaj ni, ter'an'o'j neniam pov'os ĝi'n ating'i. Ni sent'as ĝi'n mal'pur'aĵ'o kaj mal'virt'o.

*

Ho, di'o'j! Kiom saĝ'a'j vi est'as, ke vi tiel kon'at'ig'is al mi la pur'ec'o'n, la sen'mank'a'n, subtil'a'n, absolut'a'n bel'ec'o'n, kiu trov'iĝ'as nur'e en la ŝton'o. En la ŝton'o, kiu ne sent'as, kiu'n infekt'as neni'a mal'pur'aĵ'o de la anim'o, kiu do ne turment'as ni'n.

Sed kial mi dir'as ĉi tiu'n mi'a'n tri'a'n preĝ'o'n?

Mi tim'as, eg'e tim'as, ke la bel'ec'o de la statu'o de'nov'e ek'brul'ig'os en mi la sopir'o'j'n! Mi ebl'e furioz'os, pugn'os mi'a'n kap'o'n kaj preĝ'os, ke vi re'don'u ŝi'n al mi, ŝi'a'n karn'a'n-sang'a'n korp'o'n kaj ŝi'a'n anim'o'n. Se tio ver'e okaz'us, ne aŭskult'u mi'n, ho di'o'j, ĉar el mi kri'ad'os nur la lim'ig'it'a, stult'a hom'a kor'o. Al'lig'u mi'n al la mast'o, kiel la mar'ist'o'j al'lig'is Odysseus-on ĉe la insul'o de la siren'o'j kaj ne mal'lig'u mi'n, kiel ajn kri'ad'os la dolor'o el mi'a kor'o! Ne mal'lig'u mi'n!

Gard'u mi'n, ho di'o'j, gard'u mi'n! Mult'e mi sufer'is, eĉ nun mi sufer'as, sed ne permes'u, ke mi ŝanĝ'u mi'a'j'n sufer'o'j'n al pli turment'a'j!

Kaj sav'u ni'n, mort'em'ul'o'j'n de la di'in'o'j! Rest'u ili nur sur la mont'o Olympos. Vi ja pov'as el'ten'i ili'n!

Superstiĉ'o

— Illustrissime magister Padre Basilius Valentianus pet'as en'las'o'n.

La konversaci'o subit'e silent'iĝ'is. Ĉiu'j okul'o'j turn'iĝ'is al ja pord'o. Tiu'n ĉi gast'o'n atend'is neni'u. Nur la dom'mastr'o. Do'n Pablo Sanchez de Manero, magistr'o de la filozofi'a'j kaj retor'ik'a'j scienc'o'j en la universitat'o, lev'iĝ'is kaj rapid'is al la pord'o. Unu el la gast'o'j, Padre Do'n Perez de Carre, la ilumin'it'a majstr'o de la alĥemi'o, demand'is:

— Kiu est'as tiu gast'o, senjor magistr'o?

— Ĉu vi ne kon'as vi'a'n eminent'a'n koleg'o'n? — li respond'is mir'e. — Li est'as preskaŭ mond'kon'at'a alĥemi'ist'a Benedikt'an'a monaĥ'o en la Erfurt'a monaĥ'ej'o, nom'it'a pri sankt'a Petro. Mond'fam'a adept'o de la reĝ'a scienc'o, de la alĥemi'o.

Inter'temp'e la pord'o de'nov'e mal'ferm'iĝ'is kaj en'paŝ'is la gast'o.

— Kiel, majstr'o? — demand'is la dom'mastr'o post la reciprok'a'j salut'o'j. — Kiel vi ven'is al ni, en Salamanca? Al kia'spec'a feliĉ'o ni pov'as dank'i, ke vi ne evit'is mi'a'n hejm'o'n? Jam de jar'o'j ni ne vid'is vi'n.

— Kaj al kio mi pov'as dank'i, ke vi nom'as mi'a'n al'ven'o'n feliĉ'o?

— Majstr'o! — respond'is kun sincer'a mir'o la magistr'o. — Vi est'as adept'o de la reĝ'a scienc'o. Vi posed'as ne nur la produkt'kapabl'o'n de la Lap'is Philosophorum, sed vi produkt'is jam eĉ ver'a'j'n perl'o'j'n kaj ceter'a'j'n juvel'ŝton'o'j'n. Vi produkt'is en vi'a'j retort'o'j la eliksir'o'n de la etern'a jun'ec'o. Kaj la vit'o, asperg'it'a per vi'a Solutio Philosophorum, kresk'ig'as vin'ber'o'j'n jam en maj'o. Vi posed'as sekret'o'j'n, kon'at'a'j'n de neni'u. Ni ne nur admir'as vi'a'j'n rezult'o'j'n, sed ni est'as sci'vol'a'j, kiel vi sukces'is ating'i tiu'j'n?

— Per la fort'a krist'an'a kred'o.

— Ĉu nur per la kred'o?

— Mem'kompren'ebl'e. Nom'e, mi nun ven'as el Grand'a, el la est'int'a maŭr'a urb'o, el kiu pas'int'jar'e el'pel'is la krist'an'a arme'o de Li'a'j Sankt'a'j Majest'o'j la last'a'n maŭr'a'n reĝ'o'n Boabdil kaj mi vizit'is ankaŭ la urb'o'n Cordoba.

— Kaj kial vi vizit'is tiu'j'n urb'o'j'n? Ĉu por vid'i la maŭr'a'n arkitektur'o'n? Ĉu vi vid'is la palac'o'n Ketal-al-Hamra? Oni'dir'e ĝi est'as mir'ind'a: sur ne'ver'ŝajn'e svelt'a'j kolon'o'j ripoz'as ŝton'punt'aĵ'o, kvazaŭ ĝi ŝveb'us en la aer'o. Kaj plej mult'a'j pri'mir'as la leon'kort'o'n kun la put'o. Oni dir'as ke ankaŭ en Cordoba, la iam'a moske'o est'as ind'a por spekt'i: ĝi'a kolon'ar'o simil'ig'as ĝi'n al la antikv'a'j Egiptaj templ'o'j.

— Jes, ver'e. Ankaŭ mi vid'is ĝi'n. Sed mi nun vojaĝ'is tie'n ne por tiu'j vid'ind'aĵ'o'j, sed pro la ordon'o de Li'a Sankt'a Majest'o kaj Ŝi'a Sankt'a Majest'in'o mi pri'esplor'is la rezult'o'j'n de la arab'a'j alĥemi'ist'o'j. Nom'e, la arab'o'j hav'is eminent'a'j'n alĥemi'ist'o'j'n, kiel la mond'kon'at'a Geber. Eĉ la vort'o “alkemi'o” est'as arab'a vort'o.

Don Perez de Carre, kiu en la Sankt'a Casa de las Conchas pasi'e okup'iĝ'is pri la alĥemi'o, ek'atent'is kaj kontraŭ'dir'is:

— Sed la alĥemi'o est'as la scienc'o de la Sankt'a Kruc'o. Jam de mult'a'j jar'cent'o'j la grand'a scienc'ul'o Syncsios ek'kon'is la esenc'o'n de la transmutatio: oni dev'as ek'trov'i la ruĝ'a'n tinktur'o'n, por ke la Fili'us for'vapor'iĝ'u kaj la substantia est'as tingebl'a.

— Laŭ mi'a'j stud'o'j, por la Uroboros-serpent'o ni dev'as ek'hav'i dek du ŝlos'il'o'j'n, per kiu'j ni mal'ferm'as dek du pord'o'j'n. Tra tiu'j ni al'ven'os al la materi'a prim'a kaj ni ek'hav'os la mercurius philosophorum-on. Post'e sekv'os la Caput Corvi, post'e lev'iĝ'os el la mar'o'j la Du'kap'a Leon'o, la Kun'iĝ'int'a Reĝ'a par'o kaj tiu ĉi est'as la ŝton'o de la filozof'o'j. Nu, laŭ la grand'a maŭr'a alĥemi'ist'o, Geber, la baz'a material'o de ĉiu metal'o est'as la Mercurius kaj Sulphuricum. Sen'dub'e, ĝi est'as signif'plen'a mal'kovr'o, sed tamen li fiask'is. Geber ne ating'is ŝton'o'n de la filozof'o'j.

— Kaj kial?

— Se li posed'int'us la sci'o'n de la ŝton'o de la filozof'o'j, la Sankt'a Kruc'o ne pov'int'us venk'i ili'n.

— Sed Padre! Tio est'as ne'ebl'a! La Sankt'a Kruc'o nepr'e dev'as venk'i!

— Dixisti. Ĝust'e tial est'as ne'ebl'e, ke pagan'o'j pov'us akir'i la reĝ'a'n sekret'o'n. Geber ard'ig'is dum semajn'o'j la Salamandr'o'n en la athenora, sed li uz'is pagan'a'j'n sorĉ'vort'o'j'n. Sen la help'o de la Sankt'a Spirit'o oni ne pov'as al'ven'i eĉ al la Caput Corvi. Ĉu vi memor'as? En la pas'int'a jar'cent'o Raimundus Lullius dir'is la sam'o'n: “por ek'trov'i la ŝton'o'n de la filozof'o'j, ni unu'e dev'as al'ven'i al la pur'a kred'o”. Li est'is eminent'a alkemi'ist'o kaj tial li hav'is la epitet'o'n: “doctor illustrissimus”. Li far'is por la angl'a reĝ'o mult'eg'a'n or'o'n por kruc'milit'o, sed la reĝ'o perfid'e uz'is ĝi'n por la milit'o kontraŭ la franc'o'j. Rezult'o: la or'o trans'form'iĝ'is al kupr'o kaj neni'u em'is akcept'i la angl'a'n mon'o'n. Eĉ la ver'a or'mon'o sen'valor'iĝ'is kaj la milit'o'n li perd'is. Tio est'is la pun'o de la Sankt'a Kruc'o.

— Kaj ĉu Padre al'ven'is al la ŝton'o de la filozof'o'j?

— Mi jam al'ven'int'us, sed mank'as al tiu la Sal Philosophorum. Tiu ĉi materi'o ĉe mi ne est'as trov'ebl'a, pro kio la substantia eĉ nun sufer'ad'as sur la mar'profund'o'j kaj ex profund'o clamat: “kiu mi'n sav'os el la akv'o'j?” Mult'a'j ne aŭd'as, ali'ul'o'j ne kuraĝ'as merg'iĝ'i en la mar'o'j'n por re'konduk'i la reĝ'o'n al si'a land'o. Sed tiu'j, kiu'j aŭd'as kaj hav'as kuraĝ'o'n por sub'iĝ'i, ne kapabl'as. Ni dev'as ek'kapt'i la for'vapor'iĝ'int'a'n Filiuson, sed mank'as la Sal Philosophorum, kiu trov'ebl'as nur tre mal'proksim'e, trans la mont'o'j kaj akv'o'j.

— Kaj ni ne sci'as, kie?

— Mi jam sci'as: en Ophir.

— Ĉu en Ophir?

— Tie. Ne dub'ebl'e: la jud'a reĝ'o Salomono posed'is sekret'a'n scienc'o'n. Kiel ni pov'us ali'manier'e klar'ig'i la de'ven'o'n de la amas'eg'o de li'a trezor'ar'o? Kaj de kie li pov'int'us akir'i al tio la Sal Philosophorum-on, se ne el la mal'proksim'a Hind'uj'o, el Ophir, al kiu land'o li send'is ŝip'o'j'n en ĉiu'j tri jar'o'j? La histori'a'j not'o'j pruv'as, ke li ten'is la libr'o'j'n pri la alĥemi'ist'a scienc'o sub si'a tron'seĝ'o, sed post li'a mort'o la diabl'o'j for'ŝtel'is ili'n. Se mi posed'us tio'n, mi jam posed'us ankaŭ la Du'kap'a'n Leon'o'n, kiu pov'as tingi cent'obl'a'n plumb'o'n al or'o kaj mi pov'int'us akir'i la venk'o'n por la Sankt'a Kruc'o. Sed mi kon'as ne nur la lok'o'n, sed ankaŭ la objekt'o'n, en kiu trov'iĝ'as la Sal Philosophorum.

— Do?

— Olympodoros skrib'is pri iu arbust'o en la mal'proksim'a Hind'uj'o. Tiu est'as la Thaldus-arbust'o. Ĝi kresk'as renvers'e: supr'e ĝi hav'as la radik'o'n, sed ĝi'a'j branĉ'o'j kaj frukt'o'j est'as sub la ter'o. Simil'e grand'a'j, kiel la pom'o'j. Tiu, kiu manĝ'as ĝi'n, tuj mort'as, sed en hidrarg'a akv'o distil'ebl'as el tiu la Sal Philosophorum, sed mem'kompren'ebl'e nur dum konven'a stel-konstelaci'o kaj post la neces'a'j pi'a'j antaŭ'prepar'iĝ'o'j. Sed, natur'e, por tio ni dev'us ating'i la mal'proksim'a'n Hind'uj'o'n, aŭ minimum'e akir'i konfid'ind'a'j'n sci'ig'o'j'n pri tiu land'o.

— Nu, — dir'is la dom'mastr'o, — ebl'as, ke tiu'j vi'a'j dezir'o'j baldaŭ plen'um'iĝ'os.

— Ĉu vi pens'as pri majstr'o Christoforo? Mi jam aŭd'is, ke vi kon'as li'n.

— Ne nur kon'as, sed li ĝust'e hodiaŭ al'ven'os ĉi tie'n.

— Kiom grand'a feliĉ'o! Mi intenc'as parol'i ĝust'e kun li. Sed mi dub'as, ke li sukces'is ating'i Hind'uj'o'n.

— Mult'a'j dub'as. Sed Padre Juan Perez de Marchena tre fid'as al li.

— Mi ne tut'e.

— Ankaŭ mi ne. Majstr'o Christoforo propon'is si'a'j'n plan'o'j'n al ni'a universitat'o, sed ni konsider'is tiu'j'n sonĝ'bild'o'j. Antaŭ du jar'o'j li intenc'is ir'i al Franc'uj'o kun la plan'o'j. Inter'temp'e li vizit'is la monaĥ'ej'o'n La Rabida, kies prior'o est'as Padre Marchena. Li pri'aŭskult'is la propon'o'n kaj rakont'is ĝi'n al Ŝi'a Majest'a Moŝt'in'o Izabella. Fin'fin'e li ricev'is ŝip'o'j'n kaj laŭ'dir'e li ating'is Hind'uj'o'n.

— Ne'kred'ebl'e! Bon'e mi sci'as, ke trans la Gadesa pord'eg'o post sep'tag'a ŝip'vojaĝ'o komenc'iĝ'as la lok'o de Alantis, kiu antaŭ dek'mil jar'o'j sub'mar'iĝ'is. Neni'a ŝip'o pov'as tra'ir'i tiu'n lok'o'n, ĉar la Hidr'o'j gard'as la kadavr'o'n de reĝ'o Atlas, kiu kuŝ'as en la templ'o de Poseidon kaj ili sub'e'n'tir'as la ŝip'o'j'n, en la mar'o'n.

— La popol'o tamen kred'as, ke li al'ven'is al Hind'uj'o.

— La popol'o! — inter'dir'is konstern'e Padre Don Perez de Carre, la alĥemi'ist'o. — La opini'o de la mosqueteros pov'as est'i grav'a por la rol'lud'ant'a'j teatr'ist'o'j en la correal-oj. La histori'o ver'e grimac'as tiel, la gracioso salt'ad'as tiel, kiel la mosqueteros plaŭd'as al ili. Sed ni, la serv'ist'o'j de Krist'o kaj de la scienc'o'j, dev'as ni'n sen'de'pend'ig'i de tia'spec'a'j influ'o'j.

— Mi tut'e konsent'as kun la opini'o de Padre, sed prior'o Marchena tamen est'as la konfes'pren'ant'a pastr'o de Ŝi'a Majest'a Moŝt'in'o, kaj ni ne pov'as neglekt'i li'a'n opini'o'n.

— Mi tre ŝat'us kon'at'iĝ'i kun Padre Marchena.

— Tiu vi'a dezir'o plen'um'iĝ'as tre facil'e, — respond'is la dom'mastr'o. — Jen, — li dir'is montr'ant'e al si'a tri'a najbar'o. — Tie sid'as li, kaj apud'e Don Grazia Hernández, la kurac'ist'o, kiu sam'e help'is kaj protekt'is la plan'o'j'n de majstr'o Christoforo.

Kaj li tuj prezent'is magistr'o'n Basilius Valentianus al Padre Marchena kaj al la kurac'ist'o Hernández.

Valentianus tuj interes'iĝ'is pri tio, ĉu majstr'o Christophoro ver'e ating'is Hind'uj'o'n.

Prior'o'n Marchena iom'e ofend'e traf'is la demand'o. Kompren'ebl'e, li jam dev'is aŭd'i kelk'foj'e sam'a'j'n dub'o'j'n, kaj li ĉiam sent'is, ke mal'antaŭ la demand'o si'n kaŝ'as iom da mok'o.

— Ne est'as dub'ebl'a la afer'o, — li respond'is en iom'e lev'it'a ton'o. — Majstr'o Christoforo hejm'e'n'port'is kelk'a'j'n frukt'o'j'n el Hind'uj'o, kiu'j ne kresk'as ĉe ni.

— Ĉu vi vid'is tiu'j'n, Padre?

— Mi ne, sed Ili'a'j Majest'a'j Ge'moŝt'o'j vid'is, kaj ni ne rajt'as dub'i ili'a'n konstat'o'n. Krom'e, ili vid'is kelk'a'j'n al'port'it'a'j'n hind'uj'an'o'j'n, kies haŭt'o est'as ruĝ'a, kia'spec'a ne trov'iĝ'as en la kon'at'a mond'o.

— Ĉu ruĝ'a? — demand'is vigl'e Valentianus. — Do, ili dev'as est'i la loĝ'ant'o'j de Atlantis. Mi ek'kon'is ili'n el la pri'skrib'o de Platon.

— Ĉu Padre kon'as la libr'o'n de Platon pri Atlantis?

— Pasi'e mi leg'is ĝi'n. Ĉef'e mi'n interes'is la templ'o de Poseidon, al kiu simil'a konstru'aĵ'o ne trov'iĝ'as en la nun'a mond'o. Ĝi hav'is unu stadion'a'n long'ec'o'n, intern'e est'is la statu'o'j de la di'o'j el or'o. Vetur'il'o, kiu'n tir'as flug'il'hav'a'j ĉeval'o'j, la altar'o kaj ŝtup'ar'o est'as el juvel'ŝton'o'j.

— Sed Padre! — inter'dir'is la dom'mastr'o. — Kiel pov'us al'port'i majstr'o Christoforo Atlantisajn loĝ'ant'o'j'n, se Atlantison en'glut'is la mar'o, naŭ'mil jar'o'j'n antaŭ Sol'o'n, kaj krom'e est'as sci'at'e, ke la Hidr'o'j sub'e'n'tir'as la ŝip'o'j'n, kiu'j tra'naĝ'as la lok'o'n de Atlantis?

— Kiel mi sci'u? — dir'is pens'ant'e Valentianus. — Ebl'e kelk'a'j loĝ'ant'o'j sav'iĝ'is kaj ek'loĝ'is en Hind'uj'o.

Hernández, la kurac'ist'o ek'kri'is:

— La demand'o de reverendissime magister Valentianus ek'lum'ig'is mi'a'n kor'o'n! Laŭ tio majstr'o Christoforo vizit'is ankaŭ Atlantison!

— Kiel? — demand'is konstern'it'e Don Manero.

— Tiel, ke la Hidr'o'j sub'akv'ig'is la ŝip'o'n, ili konduk'is majstr'o'n Christoforon al Atlantis, kaj post'e re'port'is li'n. Ĉu ne, ni kon'as okaz'int'aĵ'o'j'n el la viv'o de la sankt'ul'o'j, kiam la di'a grac'o ebl'ig'is al ili tra'ir'i la Ĉiel-land'o'n aŭ la Infer'o'n? Publik'e est'as kon'at'e, ke foj'e Sankt'a Brandanus leg'is, ke sub la ter'o trov'iĝ'as ali'a land'o kaj li ne vol'is tio'n kred'i. La libr'o'n li for'brul'ig'is kaj pro tio Di'o sever'e pun'is li'n: Jesuo send'is li'n al vojaĝ'o, ĝust'e okcident'e'n, por konvink'iĝ'i pri la ver'o. Kaj Sankt'a Brandanus ek'vojaĝ'is kaj li vid'is hom'o'j'n kun fiŝ'vost'o'j, en'ir'is tra la pord'o en la Infer'o'n, kie li est'is akcept'it'a per la muĝ'o de metal'a'j best'o'j kaj per grunt'ad'o de fork'o'kap'a'j hom'o'j. Kiam li for'las'is la Infer'o'n, vizit'is la insul'o'n de la etern'a viv'o en la Ocean'o. Post ses'jar'a vag'ad'o li re'ven'is kaj pent'o'far'e viv'is en monaĥ'ej'o.

— Eh! — dir'is Don Manero, — majstr'o Christoforo ne est'as sankt'ul'o kaj ne est'as ver'ŝajn'e, ke iam ajn la Eklezi'o sankt'ig'os li'n.

— Sed ĉu ne ebl'as, ke normal'a'j mort'em'ul'o'j pov'us vizit'i la sub'mond'o'n? Aŭ, ĉu vi, illustrissime magister, leg'is la infer'vojaĝ'o'n de Thespesius? Kaj ni bon'e sci'as, ke en la jar'o de ni'a Sinjor'o 824 la monaĥ'o Weltin kaj en 1075 Pater Gauchelin ankaŭ vojaĝ'is en la Infer'o'j. Li parol'is eĉ kun la Ĉef'diabl'o Astaroth kaj kun Baalberith, kiu intenc'is far'i federaci'o'n kun li. Aŭ, ĉu ne asert'as la plej konfid'ind'a'j aŭtoritat'ul'o'j de la alĥemi'o, ke profund'e sub la ter'o trov'iĝ'as ne'kon'at'a'j land'o'j, kies popol'o'j kelk'foj'e vizit'as ankaŭ ni'n? Jes, la ŝton'o de la filozof'o'j kaj la kun'iĝ'int'a Reĝ'a Par'o atend'as la sav'iĝ'o'n el la mar'fund'o. Do, kie'n la Hidr'o pov'as liber'e supr'e'n-mal'supr'e'n naĝ'i, kial ili ne kun'port'i la elekt'it'a'n hom'o'n?

— Senjor ek'lum'ig'is mi'a'n kor'o'n, — dir'is Valentianus, — kaj sam'temp'e don'is esper'o'n, ke ni ek'sci'os mult'e de majstr'o Christoforo pri la mistik'a Atlantis.

— Kaj eĉ pri la ŝton'o de la filozof'o'j, — al'don'is Carre la alĥemi'ist'o.

— Sen'pacienc'e mi atend'as li'n por ek'sci'i i'o'n pri templ'o de Poseidon.

— Ĉi tiu vi'a dezir'o baldaŭ real'iĝ'os.

— Kial?

— Tial, ĉar ni nun atend'as ĝust'e majstr'o'n Christoforon, kiu'n ni'a brav'a dom'mastr'o, magistr'o Don Manero pet'is vizit'i ni'n kaj kon'ig'i la rezult'o'j'n de si'a vojaĝ'o. Ĝust'e al tiu renkont'iĝ'o al'ven'is prior'o Marchena kaj senjor Hernández, kiu'j protekt'is li'n ĉe la kort'eg'o kaj kiu'j est'as konvink'iĝ'int'a'j, ke la vojaĝ'o est'is sukces'plen'a.

— La voj'o'j de Di'o est'as mir'ind'a'j, ke ĝust'e nun mi ven'is ĉi tie'n!

— Ho, — dir'is Don Manero. — Laŭ la opini'o de Padre Marchena per tiu ĉi event'o al'ven'is la du'a or'epok'o!

— Kaj ĉu ne? — demand'is vigl'e la prior'o. — Pri'pens'u nur, kio est'as en la mal'proksim'a Hind'uj'o! Sir John Mandeville, la scienc'a esplor'ist'o pri'skrib'is en la jar'o 1332 de ni'a Sinjor'o si'a'n vojaĝ'o'n en la land'o de Pastr'o Johano. Sed li al'ven'is orient'e'n, kie la magnet'a'j mont'o'j el'tir'as ĉiu'n najl'o'n el la ŝip'o, pro kio li dev'is al'ven'i nur per kaduk'a boat'o, per long'eg'a kaj mal'rapid'eg'a rem'ad'o. Sed ĉio, kio'n li tie vid'is, abund'e rekompenc'is li'n pro ĉiu sufer'ad'o. Sur la turp'int'o'j de la palac'o de pastr'o Johano, lum'ig'as la nokt'o'n du gigant'a'j karbunkol'o'j. La pord'eg'o'j est'as el ebur'o, kadr'it'a'j per sard'oniks'o. La tabl'o'j est'as el smerald'o. Al la tron'o konduk'as sep ŝtup'o'j: oniks'a, kristal'a, jasp'a, ametist'a, sard'oniks'a, karneol'a kaj krizolit'a. La tron'o est'as el smerald'o kun or'a'j ornam'aĵ'o'j. La kolon'o'j est'as sam'e el or'o. Al pastr'o Johano serv'as sep reĝ'o'j, sep'dek sep princ'o'j kaj tri'cent ses'dek graf'o'j. Li est'as la plej riĉ'a kaj plej potenc'a krist'an'a regn'estr'o de la mond'o, kiu nun far'iĝ'os la federaci'ul'o de Ili'a'j Majest'a'j Ge'moŝt'o'j.

— Kaj tio ĉi kaŭz'as, ke en la land'o de pastr'o Johano ne est'as mal'san'o. La smerald'o defend'as kontraŭ serpent'mord'o, la karneol'o mild'ig'as la sang'ad'o'n kaj la febr'o'n. La diamant'o ŝirm'as kontraŭ la pest'o kaj la hiacint'o don'as kviet'a'n dorm'o'n.

Magistr'o Don Manero rid'et'is.

— Ni'a Padre kon'ig'is iom'e unu'flank'e la fakt'o'j'n, — li dir'is. — Vi ne menci'is, ke la land'o de Pastr'o Johano est'as ĉirkaŭ'at'a de dezert'o, kies sabl'o sam'e ond'ad'as, kiel la mar'o. Ĝi hav'as flus'o'n kaj mal'flus'o'n, fiŝ'o'j naĝ'ad'as en ĝi kaj tie viv'as la gigant'ul'o'j, tri'dek fut'e alt'a'j, kiu'j ek'kapt'as la ŝip'o'j'n, naĝ'ant'a'j'n sur la sabl'o'mar'o kaj la ŝip'ist'o'j'n ili for'manĝ'as. Kaj krom'e, la vojaĝ'ant'o'j dev'as tra'ir'i ankaŭ la Val'o'n de la Diabl'o'j, kie diabl'o'kap'o'j el'star'as el la sabl'o, ili vom'as fum'o'n kaj la vojaĝ'ant'o'j'n ili mort'ig'as per al'rigard'o. Ĉu vi ne leg'is tiu'j'n en la libr'o de Sir John Mandeville?

— Jes, tiu'j ĉi mal'facil'aĵ'o'j ekzist'as, se ni ir'as orient'e'n, sed ne okcident'e'n.

— Kial? Kio est'as okcident'flank'e?

— Kio okcident'flank'e? Padre reverendissime, vi, kiel la magistr'o de la universitat'o, plej bon'e kon'as la mond'map'o'n de Cosmas, la unu'a krist'an'a geografi'ist'o, kiu montr'as, ke orient'e, trans Hind'uj'o trov'iĝ'as grand'a insul'o kun kvar river'o'j kaj tiu ĉi est'as neni'o ali'a, ol la Paradiz'o. Do, al'ven'int'e de okcident'e ni trov'as unu'e la Paradiz'o'n, post'e Zingapuon, post'e Hind'uj'o'n.

— Supoz'e, ke li tra'vojaĝ'is ĉiu'j'n tri insul'o'j'n — kontraŭ'dir'is Don Manero. — Sed kon'at'e est'as, kiom da danĝer'aĵ'o'j trov'iĝ'as tie por la ŝip'o'j. Laŭ la bord'o'j al'log'as la ŝip'ist'o'j'n la monstr'o, nom'at'a “Mar'a Monaĥ'o”, kiu, per si'a grotesk'a lud'o al'tir'as, ek'pren'as, post'e dron'ig'as kaj for'manĝ'as ili'n. Kaj se majstr'o Christoforo al'bord'iĝ'int'us nek en la Paradiz'o, nek en Zingapu, tiam la ŝip'o'n tru'ig'int'us per la korn'o'j la Miles Mar'is, aŭ la Skilloj atak'int'us ili'n, aŭ la mar'serpent'o kun'prem'int'us la ŝip'o'j'n. Kaj supoz'e, ke li tamen al'bord'iĝ'is en Hind'uj'o, tiam la rigard'o de la Basiliscus mort'ig'int'us li'n, aŭ la Drak'o, kiu per la frap'o de la vost'o pov'as mort'frap'i elefant'o'n, kaj kies el'spir'o ankaŭ mort'ig'as kaj est'ig'as epidemi'o'j'n.

— Ho, jes, — kontraŭ'dir'is la kurac'ist'o, — sed ni ne forges'u, ke tie viv'as ankaŭ la Kron'hav'a Serpent'o, kies rigard'o ŝirm'as kontraŭ la envult'o kaj de la mal'bon'intenc'a'j sovaĝ'best'o'j. Por ties help'o preĝ'as la adept'o'j. Kaj tie viv'as la ĉiu'lingv'e parol'ant'a'j papag'o'j, kiu'j per konsil'o'j help'as la vojaĝ'ant'o'j'n kaj bon'kor'e konversaci'as kun ili.

— De kie vi kon'as tiu'j'n, senjor?

— Pri'skrib'as ili'n ankaŭ Mandeville, sed ankaŭ kurac'ist'o dev'as okup'iĝ'i pri la best'o'j. Ni sci'as, kiom grand'a kurac'fort'o kaŝ'iĝ'as en la vespert'a flug'il'o, pulvor'ig'it'a dum la nokt'o de Sankt'a Andre'o, aŭ kiom efik'plen'a est'as la gras'o de la urs'o kontraŭ har'el'fal'o. La dekstr'a okul'o de la lup'o, sal'ig'it'a kaj pend'ig'it'a al la kol'o, kurac'as la febr'o'n. La lang'o de la kameleon'o ŝirm'as kontraŭ la frost'iĝ'o kaj vund'iĝ'o, kaj kiu ĝi'n uz'as, tiu akir'as la simpati'o'n de la reĝ'o. Kaj se ni jam parol'as pri la drak'o, vi nepr'e sci'as, kiom valor'a est'as la drak'o'lik'a ŝton'o, kiu trov'iĝ'as en ĝi'a kap'o. Sed ne konsider'ant'e la best'a'j'n medikament'o'j'n, mi menci'as, ke la or'port'ant'a'j formik'o'j viv'as ankaŭ en Hind'uj'o.

— Ili viv'as ankaŭ en Pers'uj'o. Laŭ Herodot'os, en la persa kort'eg'o est'as gard'at'a'j kelk'a'j. Laŭ Plinius, en la Eritrea Herakles-templ'o est'as gard'at'a'j la anten'o'j de la or'port'ant'a'j formik'o'j. La grand'scienc'a Brunetto Latin'i jam antaŭ du'cent kvin'dek jar'o'j pri'skrib'is, kiel oni pov'as for'pren'i la or'o'n de ili: sur la korp'o'flank'o'n de iu ĉeval'in'o oni pend'ig'as kest'et'o'n, kaj oni el'pel'as ĝi'n al la paŝt'ej'o, separ'it'e de si'a id'ĉeval'o. La formik'o'j ŝat'as la ĉeval'o'j'n kaj ili plen'ig'as la kest'et'o'n per or'o. Do, oni dev'as nur proksim'ig'i la id'o'n al si'a patr'in'o, kaj la ĉeval'in'o, ek'aŭd'ant'a ĝi'a'n hen'o'n, al'kur'as. Sed hom'o ne pov'as proksim'iĝ'i al la formik'o'j, ĉar tiu'j mort'ig'as li'n.

— Ĉio'n ĉi mi bon'e kon'as, sed ĉu ni akir'is unu'sol'a'n funt'o'n da or'o per tiu manier'o? Evident'e, la formik'o'j kolekt'as nur tre mal'mult'a'n or'o'n.

— Ĉi tio est'as ver'a, illustrissime magister, sed Plinius eĉ skrib'as, ke la ver'a'j or'port'ant'a'j formik'o'j viv'as en Hind'uj'o, kie ili est'as grand'eg'a'j, kiel iu lup'o. Ili sen'dub'e kolekt'as mult'e pli da or'o, ol la ceter'a'j. Ver'e, ili facil'e ek'flar'as la odor'o'n de la hom'o kaj mort'ig'as li'n, sed vintr'e ili re'tir'iĝ'as sub la ter'o'n kaj tiam est'as facil'e for'pren'i la or'o'n de ili. Sed ni las'u la formik'o'j'n kaj parol'u pri la Griffbird'o. Mi sci'as, illustrissime magister: vi dezir'as dir'i, ke la Griffbird'o'n Aelianus vid'is ankaŭ en la persa mont'ar'o Baktri'a, sed ĝi'a ver'a patr'uj'o est'as tamen Hind'uj'o. Ĉi tiu gigant'a bird'o, kiu pov'as sam'temp'e supr'e'n'lev'i du elefant'o'j'n, ankaŭ el'fos'as or'o'n el la rok'o'j kaj gard'as ĝi'n en si'a nest'o.

— Aŭ ni menci'u la bird'o'n Phoenix — dir'is la prior'o, — kiu hav'as purpur'a'j'n kaj or'a'j'n plum'o'j'n. Ĝi konstru'as por si nest'o'n en ĉiu'j kvin'cent jar'o'j el mult'e'kost'a'j spic'o'j kaj ĝi for'brul'ig'as si'n en ĝi por re'viv'iĝ'i el si'a'j cindr'o'j.

— Kaj la bird'o Phoenix est'as la bird'o de la alĥemi'ist'o'j, tiu de la ŝton'o de la filozof'o'j, — inter'dir'is Do'n Perez de Carre.

— Kaj de la viv-eliksir'o — dir'is la kurac'ist'o. — Ĝi est'as la bird'o de la Materi'a Prim'a, de la Grand'a Tinktur'o. Se mi posed'us tio'n, mi pov'us vi'n ĉiu'j'n etern'viv'ig'i. Vi ja nepr'e sci'as, ke la grand'a scienc'ul'o, la alĥemi'ist'o Artepius jam uz'is ĝi'n kaj skrib'is verk'o'n pri ĝi ĝust'e en si'a 1025 jar'a aĝ'o, antaŭ tri'cent jar'o'j. Ali'flank'e ni sci'as de Arnoldus Villanovus, ke la material'o de la kvintesenc'o est'as orient'a safran'o, ruĝ'a roz'foli'o, radik'o de alo'o kaj ambr'o, sed bezon'at'a'j est'as ankaŭ vaks'o, roz-ole'o, ver'a perl'o, safir'o, hiacint'o, smerald'o, ruben'o, topaz'o kaj mosk'o. Nu, ĉiu'j ĉi est'as trov'ebl'a'j en la nest'o de la Phoenix bird'o, sed nur en Hind'uj'o. Ekzist'as iu hom'o, kiu kon'is la eliksir'o'n de la viv'o. Li eĉ nun viv'as en Hind'uj'o. Ĉi tiu hom'o est'as Nicolas Flamel, kiu en Parizo far'is mult'eg'a'n or'o'n. Li hered'ig'is si'a'n hav'aĵ'o'n por pi'a'j cel'o'j kaj kred'ig'is si'n mort'int'o. Sed en Mal'grand'a Azi'o iu derviŝ'o mal'kaŝ'is al iu fremd'ul'o, ke li viv'as eĉ nun en Hind'uj'o. Tie'n li migr'is kaj tie li pas'ig'as si'a'n sen'fin'a'n viv'o'n en iu monaĥ'ej'o en silent'a pi'em'o. Sed por re'turn'i ni'n al la medikament'o'j, ni ankoraŭ ne parol'is pri la ŝton'o, kiu trov'iĝ'as en la stomak'o de la bezoar-kapreol'o, kiu defend'as ni'n kontraŭ la venen'o'j, sam'e, kiel la kor'o de la best'o Unicornis. Kaj ĉiu'j tiu'j aĵ'o'j est'as trov'ebl'a'j plej abund'e en Hind'uj'o.

— Kaj ĉu vi pens'as, senjor, ke majstr'o Christoforo ek'trov'is tiu'j'n?

— Kial ne? — dir'is la prior'o. — Mi jam dir'is, ke li al'port'is kurioz'a'j'n, ne'kutim'a'j'n kresk'aĵ'o'j'n. Cert'e li al'port'is ankaŭ la man'drag'or'a'n radik'o'n, kiu'n tie oni el'tir'ig'as per hund'o, ĉar ĝi ŝrik'as tiom laŭt'eg'e, ke tiu, kiu el'tir'as ĝi'n, tuj mort'as. Sed ĝi est'as tre valor'a aĵ'o, ĉar ĝi far'as si'a'n posed'ant'o'n etern'e feliĉ'a.

— Kaj ĉes'ig'as ankaŭ la steril'ec'o'n de la vir'in'o'j, — al'don'is la kurac'ist'o.

— Mi dezir'as ĝi'n ne por kurac'ist'a'j cel'o'j, — daŭr'ig'is la prior'o, — sed por kviet'ig'i la anim'o'j'n de la hom'o'j. Laŭ Hermes Trismegist'os, kontraŭ la pek'em'a Materi'o star'as la Log'os, la N'us. La kred'ant'a anim'o dev'as tie'n al'ven'i per si'n'spekt'o kaj per pi'em'a preĝ'o. La radik'o de la man'drag'or'o help'os tiu'n mi'a'n klopod'o'n. La smerald'a tabul'o de Hermes Trismegistos dir'as: “Dis'ig'u la fajr'o'n dis'de la ter'o, la fajn'o'n dis'de la mal'fajn'o, mild'e, kun plen'a kompren'em'o. Ĝi flug'as de la Ter'o al la Ĉiel'o kaj de'nov'e re'e'n al la Ter'o. Ĝi en'sorb'os la fort'o'n de la supr'a kaj mal'supr'a mond'o'j. Tia'manier'e vi posed'os ĉiu'n glor'o'n de la mond'o kaj ĉiu mal'lum'o for'iĝ'os de antaŭ vi”. Kiom mult'a'j scienc'ul'o'j klopod'is solv'i tiu'n tekst'o'n, kaj ili ne pov'is! Sed kio ali'a pov'as est'i ĉi tio, ol la Log'os mem. “La mal'lum'o for'iĝ'os de antaŭ vi”, dir'as la smerald'a tabul'o. Kaj ni lev'iĝ'os supr'e'n, pli supr'e'n ol la sfer'o'j, se ni ek'kon'os la Uroboros-serpent'o'n, la Phoenix-bird'o'n kaj la sekret'o'j'n de la sub'mar'iĝ'int'a Atlant'is. Kaj ĉio'n ĉi al'port'as al ni majstr'o Christoforo!

Don Manero ek'sku'is la ŝultr'o'j'n:

— Pov'os okaz'i!

— Kial nur “pov'os”? La universitat'o kolekt'is ĉiu'n konfid'ind'a'n dokument'o'n. Ili pet'is la horoskop'o'n pri majstr'o Christoforo de Padre Don Carre, kiu plen'e pruv'is, ke la vojaĝ'o de majstr'o Christoforo dev'os est'i sukces'plen'a.

— Ĉu ver'e? — demand'is Valentianus. — Kaj kiel son'as la horoskop'o?

— La horoskop'o son'as jen'e: — respond'is Padre Carre. — Anareta est'as la Sun'o, Nyleg est'as la Mars'o. Do, li'n entuziasm'ig'as grand'a'j ide'o'j, li komenc'as grav'a'j'n entrepren'o'j'n. La konstelaci'o de la Anaphora-dom'o montr'as, ke li est'os vast'skal'e kon'at'a person'o, fam'a hom'o. La konstelaci'o de la Mesurania-dom'o montr'as, ke la entrepren'o'j est'os sukces'plen'a'j. Sed la influ'o de la Mars'o est'as mal'favor'a: li est'as per'fort'em'a hom'o, kiu, pro la proksim'ec'o de la Uran'us, est'as eĉ glor'avid'a kaj tro'mem'fid'a. La unu'a trigon'o montr'as ankaŭ al iu moral'a mank'o, de'ven'ant'a el ne'pri'pens'it'ec'o.

— Kaj vi opini'as ĉi tiu'n horoskop'o'n favor'a? — demand'is Don Manero, — per'fort'em'a, tro'mem'fid'a, ne'pri'pens'em'a! Ĉu vi fid'as je tia'spec'a hom'o?

— Mi fid'as ne en la hom'o, sed en la horoskop'o, kiu klar'e dir'as, ke li'a'j plan'o'j est'os sukces'plen'a'j. Kaj el tiu vid'punkt'o est'as sen'signif'a, ĉu li al'ven'is al tio per'fort'em'e, glor'avid'e kaj sen'pri'pens'e, aŭ mild'e kaj pi'em'e.

Don Manero jam intenc'is fin'i la diskut'o'n.

— Nu, ni supoz'u, ke li tra ĉiu'j danĝer'o'j sukces'is al'ven'i Hind'uj'o'n. Ni supoz'u, ke li ating'is tio'n, kio'n Di'o ne permes'is ĝis nun al mort'em'ul'o. Sed ĉi-okaz'e mi demand'as: kia'j fort'o'j help'is li'n en li'a vojaĝ'o? Ĉar tio, kio de'ven'as ne de Di'o, de'ven'as el la Satan'o. Kaj ĉi-okaz'e majstr'o Christoforo vend'is si'a'n anim'o'n al la Satan'o, do, li uz'as satan'ism'o'n.

— Sed kial li far'us tio'n? Kia'n profit'o'n li gajn'us el tio, kio est'as nur por ni profit'o?

— Ebl'e ofic'a'j'n avantaĝ'o'j'n. Ebl'e li intenc'as est'i guberni'estr'o en Hind'uj'o. Mi bon'e sci'as, ke en la jar'o de ni'a Sinjor'o 550 Theophilus vend'is si'a'n anim'o'n al la Diabl'o por simil'a'j profit'aĵ'o'j. Kaj la danĝer'o de la sorĉ'ist'o'j nun'temp'e tiom alt'kresk'is, ke Li'a Sankt'a Moŝt'o antaŭ naŭ jar'o'j el'don'is la bule'o'n Summus desiderantes, kiu ordon'as mal'kovr'i la mal'bon'intenc'a'j'n sorĉ'ist'o'j'n.

— Tamen mi ne kred'as, ke majstr'o Christoforo pov'us est'i mal'bon'intenc'a sorĉ'ist'o.

— Ĉu ne? Ne forges'u, Padre, la vort'o'j'n: “Haeresis est maxima, oper'a maleficarum n'o'n credere”. Tio est'as: La plej grand'a herez'o est'as ne kred'i la far'aĵ'o'j'n de la mal'bon'far'ant'a'j sorĉ'ist'o'j. Bon'vol'u nur leg'i la verk'o'n de la scienc'plen'a'j verk'ist'o'j Sprenger kaj Institor, la Malleus Maleficarum.

— Ho, mi ne dub'as la fi'praktik'aĵ'o'j'n de la sorĉ'ist'o'j, — rapid'is si'n sen'kulp'ig'i la prior'o, — nur tio'n, ke majstr'o'n Christoforo ne pov'is help'i Di'o en li'a vojaĝ'o. Ver'e est'as, ke ĝi ankoraŭ sukces'is al neni'u, sed jen, ankaŭ Padre Carre esper'as, ke foj'e, per help'o de Di'o, post la putrefactio la Nigr'a Korv'o trans'form'iĝ'as al Blank'a Kolomb'o, ek'viv'iĝ'os la Ruĝ'a Leon'o kaj dum la neces'a'j konstelaci'o'j okaz'os la defloratio, la reĝ'a ge'iĝ'o de la Reĝ'a Fianĉ'o kaj Blank'a Lili'o, el kiu nask'iĝ'os la hom'unc'ul'us kaj per ties help'o li ek'trov'os la ŝton'o'n de la filozof'o'j. Kaj ĉu ĉi tio est'us ankaŭ sorĉ'ad'o, nur pro tio, ĉar ĝi ankoraŭ ne sukces'is al ali'ul'o'j?

— Ho, — dir'is la alĥemi'ist'o, — mi antaŭ mi'a labor'o ĉiam preĝ'as al Di'o. Sed el kio mi pov'us sci'i, ke majstr'o Christoforo ne vok'is la help'o'n de la Diabl'o?

— El kio? Ĉu ne ĝust'e en ni'a universitat'o instru'as magistrat'o Don Manero la scienc'o'n de la pneumatologia occulata et ver'a, per kies help'o oni pov'as dev'ig'i la Diabl'o'n por aper'i kaj far'i atest'o'n? Bon'vol'u laŭ tiu ceremoni'o aper'ig'i la Diabl'o'n mem, kaj vi ne pri'juĝ'u jam anticip'e. Fin'fin'e, ni est'as scienc'ul'o'j kaj ne klaĉ'em'a'j mal'jun'ul'in'o'j.

La serv'ist'o de'nov'e aper'is en la pord'o.

— Majstr'o Christoforo Colombo pet'as en'las'o'n.

La disput'o tuj silent'iĝ'is. Magistr'o Don Manero rapid'is al la pord'o kaj ĝentil'e li en'konduk'is la gast'o'n.

Ĉiu'j lev'iĝ'is. La gast'o vic'e salut'is ili'n, post'e Don Manero sid'ig'is li'n al la ĉef'a lok'o. La serv'ist'o'j al'port'is vin'o'n de Port'o kaj la dom'mastr'o mal'plen'ig'is si'a'n glas'o'n por la san'o de li'a gast'o.

— Kun bedaŭr'o mi dev'as komunik'i al vi, — dir'is Colombo, — ke mi mal'fru'iĝ'is, ĉar ni dev'is sufer'i aks'o'romp'o'n, kaj ni pov'is al'ven'i nur per ali'a, dung'it'a kaleŝ'o.

— Far'as neni'o'n, — respond'is la dom'mastr'o, — ni pas'ig'is la temp'o'n per tre scienc'a kaj rezult'plen'a diskut'o, ĝust'e pri la tem'o de vi'a vojaĝ'o kaj ni nun atend'as vi'a'n raport'o'n kun du'obl'a interes'iĝ'o.

La magistr'o kun'frap'is la man'o'j'n, la serv'ist'o'j ĉirkaŭ'port'is manĝ'aĵ'o'j'n kaj post la mal'long'a vesper'manĝ'o ili en'port'is en plad'o'j bon'odor'ig'it'a'n akv'o'n por lav'i la fingr'o'j'n. Fin'e la serv'ist'o'j kolekt'is la ost'o'j'n el sub la tabl'o kaj el'port'is ili'n. Post'e ili plen'ig'is la glas'o'j'n kaj for'ir'is.

Pro la pet'o de la dom'mastr'o, Colombo komenc'is la raport'o'n.

— Kiel jam ankaŭ vi sci'as, ni ek'ir'is el la haven'o de Palos pas'int'jar'e per tri ŝip'o'j. Sed vi'n interes'as nur la rezult'o'j, do est'us super'flu'e pri'skrib'i ni'a'j'n sufer'ad'o'j'n. Mi menci'as nur, ke la dek'unu'a'n de oktobr'o ni'a brav'a mar'ist'o, Rodrig'o de Triana el la mast'o'korb'o de Pint'a ek'vid'is la bord'o'j'n de Hind'uj'o kaj kri'is: “Ter'o!”

— Ho! — inter'dir'is la prior'o. — Nur ne modest'ad'u, majstr'o. Ĝis vi'a al'ven'o ni pri'parol'is ĉiam pri la mal'facil'aĵ'o'j, kiu'j'n vi dev'is tra'sufer'i. Ni est'as tre sci'vol'em'a'j pri tiu'j sufer'o'j.

— Se vi dezir'as, tre volont'e mi rakont'os. Do, dum'voj'e ni dev'is perd'i kelk'a'j'n ni'a'j'n brav'a'j'n mar'ist'o'j'n.

— Kaj kio aŭ kiu mort'ig'is ili'n?

— La skorbut'o.

La aŭskult'ant'ar'o tromp'iĝ'int'e kun'rigard'is.

— Ĉu la skorbut'o?

— Natur'e. Ĉiu sci'as, ke ĝi est'as mar'ist'a mal'san'o. Pest'o'n ni ne kun'port'is el Palos, do, ili ne pov'is mal'san'iĝ'i pro tiu.

— Sed la Hidr'o'j! Atlantis! Ĉu vi eĉ unu vort'o'n ne dir'as pri tiu'j, majstr'o?

— Kio'n mi pov'us dir'i pri Atlantis?

— Ĉu vi ne vojaĝ'is tie?

— Laŭ mi'a sci'o Atlantis sub'mar'iĝ'is.

— Ĝust'e pro tio — dir'is nun Valentianus. — Ni sci'as, ke super Atlantis la Hidr'o'j sub'akv'ig'as la ŝip'o'j'n. Sed feliĉ'e, senjor-on nun ni vid'as en bon'a san'o. Evident'e vi sukces'is vizit'i viv'e Atlantis-on kaj vi ebl'e pov'os dir'i i'o'n pri la templ'o de Poseidon.

— Ni'a'j'n ŝip'o'j'n neni'u sub'akv'ig'is.

— Do, kie'n vi vojaĝ'is?

— Ĉiam okcident'e'n. Sed Hidr'o'n mi ne vid'is.

La magistr'o malic'e rid'et'is, kio'n bon'e rimark'is la prior'o kaj deklar'is, ke neni'a strang'aĵ'o est'as en la afer'o, fin'fin'e neni'u sci'as, kie situ'as sub la mar'o Atlantis, do, la vojaĝ'o de majstr'o Christoforo est'as tiom pli interes'a, ĉar li sukces'is evit'i ĝi'n kaj tia'manier'e li ek'trov'is la sen'danĝer'a'n voj'o'n. Al tio al'don'is al kurac'ist'o, ke ebl'e la Hidr'o'j ĝust'e tiam dorm'is, aŭ la majstr'o'n defend'is la Di'a grac'o kontraŭ ili.

— Kaj ĉu la Miles Mar'is ne danĝer'ig'is la ŝip'o'j'n? — daŭr'ig'is la prior'o.

— Mi ne renkont'is ili'n.

— La Mar'serpent'o? La Skilloj?

— Eĉ ili ne.

— La magnet'a'j mont'o'j?

— Ĝis la dek'unu'a de oktobr'o ni vid'is neni'a'n ter'o'n, sed je la dek'du'a ni al'bord'iĝ'is.

— Kaj eĉ sur la bord'o ne ĝen'is vi'a'n vojaĝ'o'n la Marmonaĥo, aŭ la Mar'episkop'o?

— Ne. Per la help'o de Di'o ni al'ven'is la cel'o'n de ni'a vojaĝ'o sen iu ajn grav'a danĝer'o.

— Per la help'o de Di'o, aŭ de Leviathan, — dir'is la magistr'o.

— Kial “de Leviathan”? — ek'kri'is la prior'o.

— Ĉar li est'as la afer'gvid'ant'o de la mar'ist'a'j afer'o'j en la Infer'o.

La prior'o koler'e man'sving'is:

— Kaj tamen, kia'j'n best'o'j'n vi trov'is tie? — li demand'is de Colombo.

— Ni vid'is kelk'a'j'n bel'a'j'n, bunt'plum'a'j'n bird'o'j'n.

— Ĉu Phoenix? Ĉu Griff?

— Mi ne kred'as. Ili est'is tre mal'grand'a'j. Plej'part'e papag'o'j.

— Ĉu vi konversaci'is kun ili?

— Bedaŭr'ind'e, mi ne parol'as la papag'lingv'o'n.

— Sed la papag'o'j, kia'lingv'e ili parol'is?

— Ili kriĉ'is, kiel la papag'o'j kutim'as.

Sekv'is konstern'it'a silent'o. La alĥemi'ist'o Carre ek'dir'is:

— Tie, kie majstr'o al'bord'iĝ'is, est'is evident'e la Paradiz'o. Ĉu vi renkont'is tie la Serpent'o'n?

— Serpent'o'j'n ni vid'is. Eĉ mult'a'j'n.

La magistr'o sarkasm'e dir'is:

— Ebl'e vi eĉ amik'iĝ'is kun ili, senjor.

— Tut'e ne, ĉar ili est'is grand'part'e danĝer'a'j. Ni eksterm'is ili'n, se ebl'is.

— Ĉu vi ne renkont'is kron'hav'a'n serpent'o'n? — demand'is Don Carre.

— Ne.

— Sed la or'port'ant'a'j'n formik'o'j'n vi nepr'e vid'is, ĉar ili est'as tiom grand'a'j, kiel lup'o'j!

— Formik'o'j'n mi vid'is, kiu'j konstru'as grand'eg'a'j'n formik'ej'o'j'n, kiel iu dom'o kaj tiu'j est'is tiom fortik'a'j, ke oni apenaŭ pov'is ili'n romp'i per martel'o.

— Kaj kio'n vi trov'is en tiu'j? — demand'is avid'e Do'n Carre.

— Formik'o'j'n kaj ter'o'n.

— Kaj or'o'n?

— Tio'n ne.

— Kaj en la land'o de Pastr'o Johano vi ne vid'is or'o'n?

— Bedaŭr'ind'e, mi ne vid'is krist'an'o'n.

— Sed tiu'okaz'e kie vi vojaĝ'is, senjor?

— Mi ripet'as: en Hind'uj'o.

— Bon'e. Ni supoz'u, ke vi evit'is la Paradiz'o'n kaj Zingapuon kaj ven'is rekt'e al Hind'uj'o. Sed tiam vi nepr'e dev'int'us al'ven'i al la land'o de Pastr'o Johano. Se vi tie al'bord'iĝ'is, vi nepr'e vid'is tie Hind'uj'an'o'j'n, vest'it'a'j'n per silk'o kaj velur'o, sur kies mantel'o'j ĉiu buton'o est'as el jasp'o, diamant'o, safir'o kaj sard'oniks'o. Sur ili'a'j ĉap'et'o'j bril'as karneol'o kaj turkis'o. Ĉu ĉi tiu'j ne konduk'is vi'n al la mir'ind'a palac'o de Pastr'o Johano?

— Hind'uj'an'o'j'n mi ver'e renkont'is, sed ili est'is preskaŭ tut'e sen'vest'a'j.

— Ĉu sen'vest'a'j?

— Jes.

— Ĉu vi ne interes'iĝ'is ĉe ili pri la Sal Philosophorum?

— Ne, — rid'et'is Colombo, — ili est'is sovaĝ'a'j hom'o'j, kiu'j eĉ la ordinar'a'n sal'o'n ne kon'as kaj eĉ mal'pli la sal'o'n de la filozof'o'j.

La alĥemi'ist'o kap'sku'is kaj fin'e li sen'kaŝ'e demand'is:

— Kaj tamen vi cert'as, ke vi vizit'is Hind'uj'o'n?

La kurac'ist'o protest'e inter'dir'is:

— Ne dec'as tia'manier'e demand'i, Padre. Ebl'e majstr'o Colombo ne ir'is sufiĉ'e en'e'n al la kontinent'o. Li ŝajn'e vag'ad'is nur laŭ la bord'o'j.

— Prav'e, — respond'is Colombo. — Ni ne ir'is tre intern'e'n, por ne voj'erar'i.

— Sed ankaŭ ĉi-okaz'e, — daŭr'ig'is la kurac'ist'o, — kiom da serpent'o'j vi nepr'e trov'is Unicornis-on. Sci'at'e est'as, ke ĉi tiu best'o si'n nutr'as nur unu'foj'e dum la jar'o, ĝust'e je la tag'o de Sankt'a Ambrozi'o, sed tiam ĝi manĝ'as nur serpent'o'j'n.

— Bedaŭr'ind'e, mi ne trov'is Unicornis-on.

— Kaj la bird'o'n Phoenix?

— Mi ne vid'is ĝi'n.

— Kaj la bird'o'n Griff?

— Eĉ tiu'n ne.

Nun la magistr'o demand'is:

— Ĉu vi ne renkont'is la Cynocephalos-o'j'n?

— Kiu est'as tiu'j?

— La hund'kap'a'j hom'o'j.

— Ne.

— Kaj ĉu vi ne vid'is la pigme'o'j'n, kiu'j nutr'as si'n per arb'o'foli'o'j?

— La indiĝen'o'j est'as sufiĉ'e alt'statur'a'j.

— Ĉu vi ne vid'is la hom'o'j'n, kiu'j nutr'as si'n per odor'o de la pom'o? La popol'o'n de la sen'kap'ul'o'j, aŭ la hom'o'j'n, kiu'j hav'as la okul'o'j'n sur la brust'o? Ĉu vi vid'is la hermafrodit'ul'o'j'n, kiu'j fekund'ig'as si'n mem?

— Mi ne vid'is.

— Bon'e. Ni parol'u pri la veget'aĵ'o'j. Ĉu vi vid'is vit'o'n?

— Ver'e. Tio'n mi vid'is.

— Sed tia'spec'a'n, kies foli'o'j est'as el or'o, sub kiu bril'as grajn'o de smerald'o kaj kies radik'o'j est'as el kristal'o?

— La vit'o est'as tie la sam'a, kiel ĉe ni, nur la vin'ber'o ne est'as tiom bon'a, ĉar ĝi ne est'as bon'e kultiv'it'a. La radik'o'j'n mi ne vid'is. Mi ne el'tir'is eĉ unu pec'o'n, sed ĝi'a'j foli'o'j est'as tut'e simil'a'j al la Eŭrop'a'j.

— Kaj ĉu vi vid'is la aŭgur'ant'a'n arb'o'n, kiu dum lun'lum'a'j nokt'o'j laŭt'e aŭgur'as la est'ont'o'n?

— Mi ne vid'is.

La magistr'o nun turn'is si'n al la gast'ar'o:

— Laŭ mi'a opini'o, senjoroj, — li dir'is per ironi'a ton'o, — per ĉi tio la afer'o est'as jam tut'e sen'dub'a. Pruv'iĝ'is, ke majstr'o Christophoro ne federaci'is kun la Diabl'o.

La ĉe'est'ant'o'j rid'is. Ili jam kompren'is la alud'o'n. Colombo iom'e embaras'it'e demand'is:

— Ĉu mi lic'as ek'sci'i, kio'n signif'as tiu'j vort'o'j?

— La demand'it'a'j'n afer'o'j'n, — dir'is la magistr'o, — skrib'is jam la plej aŭtentik'a'j scienc'ul'o'j de Aleksandro la Grand'a, kiu'j akompan'is li'n al la Hind'uj'a milit'ir'o. Sed senjor neni'o'n vid'is el tiu'j, tiam ĝi pruv'as, ke vi ne vizit'is Hind'uj'o'n. Ĝeneral'e al dom'mastr'o ne dec'as kritik'i si'a'n gast'o'n, sed ni nun oficial'e ekzamen'as vi'n kaj mi tamen dev'as deklar'i, ke laŭ mi'a opini'o vi neni'e al'bord'iĝ'is, nur re'ven'is, kaj — pardon'o'n pro la sincer'ec'o, — vi mistifik'is Ili'a'j'n Reĝ'a'j'n Moŝt'o'j'n.

La vizaĝ'o de Colombo sang'ruĝ'iĝ'is, sed nur dum moment'o. Sen'emoci'e li respond'is:

— Pri mi'a vojaĝ'o al ĝis nun ne kon'at'a'j region'o'j atest'is tiu'j kelk'a'j Hind'uj'an'o'j, kiu'j'n mi kun'port'is. Kaj pruv'aĵ'o est'as, ke mi eĉ kun'port'is tia'spec'a'j'n frukt'o'j'n, kiu'j ĉe ni est'as tut'e ne kon'at'a'j.

La prior'o kaj la kurac'ist'o, kiu'j jam sen'iluzi'iĝ'int'e aŭskult'is la diskut'o'n, nun de'nov'e ek'atent'is li'n.

— Kaj por pruv'i mi'a'j'n vort'o'j'n, — daŭr'ig'is Colombo, — mi kun'port'is kelk'a'j'n pec'o'j'n el tiu'j, ĉar mi konjekt'is vi'a'n pri'dub'o'n.

Li en'vok'is si'a'n serv'ist'o'n, kiu sur plad'o en'port'is kelk'a'j'n pec'o'j'n de ter'pom'o'j kaj met'is la plad'o'n sur la tabl'o'n.

Ĉiu'j kolekt'iĝ'is, ili rigard'ad'is la ter'pom'o'j'n, la kurac'ist'o eĉ ek'mord'is ĝi'n por gust'um'i. La alĥemi'ist'o ek'tim'e ek'kri'is, ke li tuj el'buŝ'ig'u ĝi'n, sed la avert'o est'is super'flu'a, ĉar li tuj el'kraĉ'is ĝi'n.

— Sed tio ne est'as manĝ'ebl'a! — dir'is. — Aŭ, ĉu ĝi hav'as i'a'n efik'o'n kontraŭ epidemi'o'j, sorĉ'ad'o'j, envult'o aŭ ali'aĵ'o'j?

— Nur kontraŭ la mal'sat'o. Laŭ'esenc'e ĝi est'as legom'o, kiu kresk'as sub la ter'o.

— Sub la ter'o? — demand'is avid'e Valentianus. — Vi dir'as, ke ĝi kresk'as sub la ter'o? Ebl'e sub iu arbust'o, ĉu ne?

— Jes. Sur ties radik'o'j.

— Tiu'okaz'e ĝi est'as la arbust'o Thaldus kaj neni'o ali'a. Esper'ebl'e mi ek'trov'os en ĝi la Sal Philosophorum-on. Ĉu vi permes'as, ke mi for'port'u unu pec'o'n? La Sun'o ĝust'e nun ven'as al la teren'o de la Ĝemel'o'j, por la liquefactio mi jam aranĝ'is la pi'a'j'n prepar'iĝ'o'j'n. Mi nun ek'prov'as solv'i ĝi'n en mercuriala akv'o.

— Laŭ vi'a plaĉ'o. Sed ne est'as ver'ŝajn'e, ke vi trov'os en ĝi la Sal Philosophorumon, kar'a Padre. Sed kun ordinar'a sal'o kaj kuir'it'e ĝi est'as bon'e manĝ'ebl'a.

— Ĉu manĝ'i?

— Jes. Ĝi est'as la ĉef'a nutr'aĵ'o de la Hind'uj'an'o'j.

— Kaj ili ne tuj mort'as, se ili manĝ'as ĝi'n?

— Tut'e ne. Eĉ, ĝi est'as eminent'a nutr'aĵ'o por la mal'riĉ'ul'o'j, ĉar ĝi don'as abund'a'n frukt'o'n, do est'as mal'mult'e'kost'a.

— Do, ĝi serv'as nur por plen'ig'i la stomak'o'n de la mosqueteros. Kaj tamen vi asert'as, ke vi al'port'is ĝi'n el Hind'uj'o?

— Ver'e, mi asert'as.

Jam ek'dir'is ankaŭ la prior'o:

— Mi dev'as pardon'pet'i. Mi re'kon'as mi'a'n erar'o'n. Mi konfes'as, ke mi kontakt'iĝ'is kun ĉarlatan'o. Ni for'ir'u, senjor Hernández!

Ili for'ir'is.

Sekv'is frost'a silent'o, post'e Colombo lev'iĝ'is kaj ankaŭ for'ir'is. La ceter'a'j post'rigard'is li'n kun mal'estim'o.

— Nur tio est'as mir'ind'a, — dir'is la magistr'o, — ke trov'iĝ'as frenez'ul'o'j, kiu'j for'turn'iĝ'as de la ver'a scienc'o kaj ili kur'as post ĥimer'o'j'n kaj ili firm'e kred'as, ke ir'ant'e okcident'e'n, oni pov'as la Ter'o'n ĉirkaŭ'vojaĝ'i. Kio est'as vi'a opini'o pri tio, senjor-oj?

— Frenez'a superstiĉ'o, — dir'is la alĥemi'ist'o. — Kaj bedaŭr'ind'e, la mal'kler'ul'o'j, la obskur'cerb'a'j hom'o'j ĉiam al'tir'iĝ'as pli fort'e al la mistik'a mal'lum'o, ol al simpl'a kaj firm'a scienc'o.

La guarbo

Jaguarpiedul, indi'an'o, sid'ad'is antaŭ si'a vigvam'o kaj observ'ant'e si'a'j'n pied'fingr'o'j'n pens'ad'is pri tio: kial li ne pov'as mov'i la et'fingr'o'n tiel, kiel la ceter'a'j'n fingr'o'j'n? Per la dik'fingr'o li ankoraŭ pov'is far'i iom'e, sed eĉ tio'n nur mal'perfekt'e, ĉar, se li ĝi'n mov'is, ankaŭ la ceter'a'j mov'iĝ'is iom'e.

Jaguarpiedul, la indi'an'o, est'is saĝ'a hom'o kaj baldaŭ li el'trov'is la profund'a'n signif'o'n de la fenomen'o: Ĝi nepr'e signif'as la admon'o'n de la Grand'a Serpent'di'o, nom'e, ke la korv'o'trib'an'o'j dev'as obe'i al la ordon'o'j de la grand'ĉef'ul'o.

Li, Jaguarpiedul, pov'as neni'o'n far'i el propr'a vol'o. Respektiv'e, li pov'as bat'ad'i si'a'n edz'in'o'n kaj infan'o'j'n, ĉar en la famili'o li est'as la dik'fingr'o, sed en la korv'o-trib'o li jam est'as nur et'fingr'o, kaj kiel et'fingr'o li pov'as mov'iĝ'i nur laŭ la dik'fingr'o.

Do, li trankvil'iĝ'is. Antaŭ'tag'mez'e li est'is ankoraŭ mal'trankvil'a, ĉar la ĉef'ul'o mal'permes'is al li ir'i al cerv'in-ĉas'ad'o. La cerv'in-viand'o est'as delikat'a, kaj Jaguarpiedul hav'as grand'a'n famili'o'n. Sed cerv'in'o'j est'as mal'pli mult'a'j ol indi'an'o'j en la korv'o'trib'o kaj ĉas'i al cerv'in'o'j rajt'as nur kelk'ul'o'j, al kiu'j la ĉef'ul'o permes'as. Eĉ al tiu'j nur kontraŭ la kondiĉ'o, ke ili el la ĉas'pred'o don'as la kontribu'a'n part'o'n al la ŝaman'o Strigokorul.

Nu jes, Strigokorul merit'as ĝi'n, ĉar li prezent'as la ofer'o'j'n al Serpent'di'o, por ke la di'o pel'u pli mult'a'j'n cerv'in'o'j'n kaj pli mult'a'j'n vultur'trib'an'a'j'n indi'an'o'j'n al la sag'o'j de la cerv'o'trib'an'o'j.

Dum li tiel cerb'um'ad'is, ek'susur'is la proksim'a'j arbust'o'j. Li jam pens'is, ke Serpent'di'o kompat'is li'n kaj send'is donac'e al Jaguarpiedul iu'n cerv'in'o'n. Aŭ minimum'e kapreol'o'n. Jes, eĉ la kapreol'o est'us feliĉ'o. Eĉ pli bon'e est'us, se Serpent'di'o konduk'us ĝi'n en la vigvam'o'n de Jaguarpiedul. Tie li mort'bat'us ĝi'n kaj la famili'o manĝ'us sekret'e, kaj ili ne don'us la kontribu'a'n part'o'n al Strigokorul. Ne, li ne don'us!

Li ĉirkaŭ'rigard'is, kaj jen el la arbust'ar'o ĝust'e tiam el'paŝ'is Strigokorul mem!

Jaguarpiedul eg'e ek'hont'is. Ne, tio ne pov'as est'i hazard'o! Strigokorul est'as en intim'a rilat'o kun la di'o'j. Li nepr'e ek'sci'is la mal'bon'intenc'a'j'n pens'o'j'n de Jaguarpiedul, kaj tial li aper'is person'e anstataŭ la kapreol'o. Profund'a konscienc'riproĉ'o atak'is li'n.

Li salt'lev'iĝ'is, la polm'o'n li met'is sur la naz'o'n de Strigokorul, post'e sur si'a'n naz'o'n, kio est'as la sign'o de la plej alt'a estim'o inter la korv'o'trib'an'o'j.

— Ho, vi alt'sorĉ'ul'a moŝt'o, — li balbut'is. — Tut'e ne kred'u ke mi nun pens'ad'is pri tio, ke se iu kapreol'o est'us ven'int'a anstataŭ vi, tiam mi sekret'e for'manĝ'us ĝi'n, kaj mi ne don'us al vi kontribu'a'n part'o'n!

Strigokorul aŭskult'is li'n kun vid'ebl'a konstern'iĝ'o, kaj Jaguar'pied'ul eĉ pli verv'e akcent'is, ke en si'a kor'o tia'spec'a aĉ'a pens'o neniam nask'iĝ'us.

— Do, vi tamen pens'is tio'n! — ek'parol'is Strigokorul per riproĉ'a ton'o, pro kio Jaguar'pied'ul sen'esper'iĝ'e el'tir'is unu plum'o'n el si'a kap'ornam'aĵ'o kaj ĵet'is ĝi'n antaŭ la pied'o'j'n de Strigokorul, kio est'is ĉe la korv'o'trib'an'o'j la sign'o de la humil'iĝ'o kaj pardon'pet'o. Li eĉ al'blov'et'is ĝi'n, sed nur sekret'e, por ke Strigokorul ne pov'u li'n envult'i per si'a di'potenc'a manao.

— Ho, mi mal'feliĉ'ul'o! — li ve'ad'is. — Mi ja pov'us sci'i, ke por vi neni'o est'as sekret'o, ĉar vi est'as la posed'ant'o de la mir'ind'a'j manaoj, kaj ke vi tra'vid'as la kor'o'n de la kompat'ind'a mizer'a indi'an'o. Sed sci'u, ke mi neniam far'us tia'spec'a'n aĉ'aĵ'o'n, eĉ se mi pens'us tio'n. Sed mi jam neni'o'n pov'is don'i al mi'a kompat'ind'a famili'o. Al mi'a plej bel'a edz'in'o, Vesperthepatul, jam el'ĉerp'iĝ'is la lakt'o por la mal'sat'o, kaj ŝi ne pov'as nutr'i si'a'n infan'o'n. Kaj vi bon'e sci'as, ke mi ne rajt'is ir'i por ĉas'i cerv'in'o'j'n.

— Ĉio ĉi ne est'as ali'a ol la venĝ'o de Serpent'di'o, — respond'is Strigokorul. — Ĉar vi pens'is pri tia'spec'a'j aĉ'aĵ'o'j. Vi dev'as re'pac'ig'i Serpent'di'o'n, kaj li de'pren'os la mal'ben'o'n de sur vi.

Jaguar'pied'ul mal'pez'iĝ'is.

— Kaj kiel tio ebl'iĝ'os, scienc'ul'a Strigokorul?

— Vi dev'as ofer'don'i. Kio'n vi hav'as ankoraŭ?

— Mi hav'as ankoraŭ iom da sek'ig'it'a bizon'viand'o.

Strigokorul eĉ freŝ'e ne ŝat'is la bizon'viand'o'n, sed tamen li demand'is:

— Kia part'o?

— El la dors'a part'o de la bizon'o.

— Des pli ne! Serpent'di'o eĉ ĝi'a'n femur'o'n ne ŝat'as. Kaj des pli ne la dors'o'n! Sed vi hav'as fil'in'o'n, kiu nom'iĝ'as Lunokulin.

— Ĉu mi el'tranĉ'u ŝi'a'n kor'o'n kaj port'u al vi? — demand'is ek'tim'e Jaguar'pied'ul, ĉar ŝi est'is li'a plej bel'a fil'in'o, por kiu li esper'is bon'a'n prez'o'n, kaj nun li pens'is, ke li eĉ kontraŭ tut'a cerv'o ne don'us al Serpent'di'o, sed tuj li pent'is la pens'o'n, ĉar ebl'e Strigokorul eĉ tiu'n ĉi li'a'n pens'o'n el'trov'os, do, li tuj kraĉ'is por defend'i si'n kontraŭ malic-sorĉ'a'j potenc'o'j.

— Nu, ne! — respond'is Strigokorul. — Vi ne dev'as tia'spec'a'n ofer'o'n don'i. Sed send'u vi ŝi'n hodiaŭ vesper'e en mi'a'n vigvam'o'n; se ni'a ofer'o plaĉ'os al la Serpent'di'o, tiam morgaŭ vi re'ricev'os ne nur vi'a'n fil'in'o'n, sed mi far'os vi'n posed'ant'o de la guarbo, kiu sol'a en'ten'as ĉia'spec'a'j'n manaojn. Ĉar ek'sci'u vi, Jaguar'pied'ul, ke eĉ mi pov'as dank'i mi'a'n potenc'o'n nur al tiu ĉi arb'o!

— Ĉu al la guarbo? Kia'spec'a sorĉ'aĵ'o est'as tiu arb'o, ho Strigokorul?

— Tiu est'as la arb'o de ĉiu'j di'o'j. Ĝi flor'as nur unu'foj'e dum la viv'o. Kaj vi dev'as nur atend'i la flor'ad'o'n. Plant'u ĝi'n en la ter'o'n, ĝi el'kresk'os, kaj vi atend'os la flor'ad'o'n.

— Kaj kio okaz'os, se ĝi flor'ad'os?

— Tio'n sci'as neni'u. Ĝust'e tial vi dev'as ĝi'n atend'i, ĉar per la flor'ad'o la di'o'j sci'ig'as la posed'ant'o'n, ke ili turn'is si'a'j'n favor'o'j'n al li. Al mi jam flor'ad'is foj'e mi'a guarbo. Se tio sam'a okaz'os al vi'a guarbo, tiam vi far'iĝ'os sam'e feliĉ'a kaj potenc'a kiel mi.

*

Sekv'ont'tag'e Lunokulin re'ven'is el la vigvam'o de Strigokorul kun pec'o de radik'o. Jaguar'pied'ul en'fos'is ĝi'n en la ter'o'n. Strigokorul send'is ankaŭ iu'n plum'o'n, per kio li — laŭ la instru'o de Strigokorul — tir'is sur la ter'o'n tri stri'o'j'n, kaj tri'foj'e li dir'is la sorĉ'vort'o'j'n:

“Huepataketl kalk'o'n guamletepl”.

Krom'e li ĉiu'tag'e asperg'is ĝi'n per akv'o kaj super la akv'o antaŭ'e dir'is la sam'a'j'n sorĉ'vort'o'j'n.

Mem'kompren'ebl'e Strigokorul dev'is ankoraŭ kelk'foj'e ripet'i la ofer'o'j'n kun Lunokulin, por ke ia gu-radik'o el'kresk'u en la ter'o. La ofer'o'j est'is sukces'plen'a'j, ĉar post tri semajn'o'j la guarbo ver'e el'ŝov'iĝ'is el la ter'o.

Jaguar'pied'ul dank'em'e kaj mir'e dir'is la grand'a'n okaz'o'n al Strigokorul, sed li, kiu est'is intim'ul'o de la di'o'j, trov'is ĉi tio'n tut'e mem'kompren'ebl'a, kiel la rezult'o'n de la preciz'a'j ceremoni'o'j. Li opini'is neces'a'j ankoraŭ nur kelk'a'j'n ofer'o'j'n por la firm'iĝ'o de la plant'aĵ'o, sed konsider'ant'a la mal'riĉ'ec'o'n de Jaguar'pied'ul — li promes'is tiu'j'n plen'um'i kredit'e.

Ankaŭ tiu'j ofer'ad'o'j okaz'is, kaj Jaguar'pied'ul propr'a'okul'e spert'is la potenc'o'n de Strigokorul: la guarbo fort'iĝ'is de tag'o al tag'o. Kaj Strigokorul post unu monat'o deklar'is, ke jam plur'a'j ofer'o'j ne est'as neces'a'j: la arb'o plu kresk'is kaj fort'iĝ'is, kvankam Strigokorul jam far'is la ofer'o'j'n kun ali'a knab'in'o: kun la fil'in'o de Mevbekul, kies totem'o'n li dev'is plen'ig'i per manao, por ke ĝi defend'u li'n kontraŭ la sag'o'j de Panterungul.

Do, la guarbo kresk'is kaj kresk'is. Ĝi konsist'is el skvam'a trunk'o. Ĝi hav'is nek branĉ'o'j'n, nek foli'o'j'n. Sed kiam ĝi jam far'iĝ'is tiom alt'a, kiel la genu'o'j de Jaguar'pied'ul, tiam aper'is sur ĝi burĝon'o'j. Jaguar'pied'ul dank'em'e danc'is la sankt'a'n danc'o'n ĉirkaŭ ĝi kaj oft'e li ripet'is: “Huepataketl kalk'o'n guamletepl”. Des pli grand'a est'is li'a ĝoj'o, ĉar tiu ĉi jar'o est'is plen'a de plag'o'j. En la arb'ar'o mal'oft'iĝ'is la sovaĝ'best'o'j. Kaj River-di'o eĉ la fiŝ'o'j'n for'ig'is el la ĉirkaŭ'aĵ'o. La fiŝ'o'j'n, kiu'j'n ili tamen el'hok'is, ĉiu'j'n ili don'is al Strigokorul por la ofer'o'j, kaj li kri-preĝ'is la kant'o'n de la fiŝ'o'j al la idol'o de River'di'o. Krom'e li iu'tag'e star'iĝ'is sur la river'bord'o kaj rakont'is al la fiŝ'o'j, ke la korv'o'trib'an'o'j alt'estim'as la fiŝ'o'j'n, kaj la trib'an'o'j neniam for'brul'ig'as ili'a'j'n ost'o'j'n, sed — laŭ la pra'a rit'o — ili kolekt'as kaj asperg'ant'e per akv'o fos'as la ost'o'j'n sub la ter'o'n.

Bedaŭr'ind'e, ankaŭ tio ne util'is, do Strigokorul ek'bat'ad'is la idol'o'n per pik'a'j kakt'a'j foli'o'j, sed van'e, ĉar la fiŝ'o'j ne re'ven'is.

Eĉ pli, ankaŭ Lunokulin nask'is si'a'n infan'o'n tiu'temp'e, sed nur knab'in'o'n kaj tio hav'ig'is al Jaguar'pied'ul grav'a'n zorg'o'n: kio'n li pov'as far'i al la et'ul'in'o, ĝis li pov'os ŝi'n — post long'a'j jar'o'j — vend'i.

Do, la favor'o de la di'o'j ven'is en la plej konven'a temp'o.

Jubil'e li rakont'is al Strigokorul, ke sur la guarbo aper'is du burĝon'o'j. Neni'a dub'o, burĝon'o'j! Strigokorul atent'e aŭskult'is li'n, vid'ebl'e ankaŭ li mem ĝoj'is, sed li admon'is Jaguar'pied'ul'o'n pri si'n'gard'em'o, ĉar la guarbo flor'as nur unu'foj'e dum si'a viv'o, kaj la rezult'o est'as cert'a nur tiam, se la flor'o'j jam el'kresk'as.

— Kaj kio okaz'os, se la flor'o'j el'kresk'os?

— Sci'as nur la di'o'j. Ĉiu'okaz'e ĝi signif'as grand'a'n ĝoj'o'n kaj feliĉ'o'n, kio'n vi dev'as atend'i, ĉar tiu, kiu ne hav'as guarbon, al tiu ĝi nek pov'as flor'i.

Ĉi tio'n Jaguar'pied'ul tut'e kompren'is. Li hejm'e'n'ir'is kaj de'nov'e rigard'is la burĝon'o'j'n, el kiu'j nun komenc'is el'kresk'i ia'spec'a'j rigid'a'j stang'et'o'j.

Post unu semajn'o klar'iĝ'is la situaci'o: el la burĝon'o'j ambaŭ'flank'e el'kresk'is branĉ'o'j. Do, ĉi tiu'j ankoraŭ ne est'as la flor'o'j.

De'prem'it'e li plend'is al Strigokorul, sed tiu konsol'is li'n:

— Pli bon'e est'as tiel, mi'a amik'o. Ĉar se la guarbo jam ek'flor'us, tiam vi est'us jam trans la ĝoj'o, sed ĉi tiel vi ankoraŭ est'as antaŭ la ĝoj'o, vi ankoraŭ hav'as esper'ind'aĵ'o'j'n.

Kaj Jaguar'pied'ul ek'ĝoj'is. Ver'e, li eĉ ne pens'is pri tio! Fin'fin'e, kies guarbo jam flor'is, jam ne pov'as plu esper'i. Sed por li ankoraŭ viv'as la cert'a sci'o de la ven'ont'a feliĉ'o.

Ek'de tiam, se li ir'is por fiŝ'kapt'i, li ir'is ĝoj'e, kaj rest'is ĝoj'a, eĉ se li neni'o'n kapt'is. Al la korv'o'trib'an'o'j li parol'is super'ec'e, rid'et'ant'e, kaj se oni demand'is la kaŭz'o'n de li'a bon'humor'o, li dir'is dub'senc'a'j'n alud'o'j'n pri tio, ke li est'as en bon'a inter'rilat'o kun la di'o'j, kaj tiu'j am'as li'n. Li est'is si'n'gard'em'a, li ne mal'kovr'is la sekret'o'n, por ke neni'u intenc'u ŝtel'i la guarbon.

En la sam'a temp'o okaz'is, ke en la aztek'a ĉef'urb'o, en Tenoĉtitlan est'is fin'konstru'it'a la grand'a templ'o, sur kies supr'a teras'o est'is du pli mal'grand'a'j templ'o'j: unu por Tezkatlipoka, al la ne'vid'ebl'a di'o, kiu kre'is la mond'o'n, ali'a al Huicilopoĉtli, al la milit'di'o, al kiu la aztek'o'j dev'is prezent'i solen'a'n, grand'a'n ofer'o'n dum la konsekr'ad'a fest'o'tag'o. Pro tio, la aztek'o'j milit'ir'is orient'e'n kaj okup'is la teritori'o'n, kie loĝ'is la korv'o'trib'o.

Ĉi tio ankoraŭ ne est'us danĝer'o, ĉar la korv'o'trib'o pov'int'us port'i si'a'j'n vigvam'o'j'n pli orient'e'n, sed la cel'o est'is ne la okup'ad'o de teritori'o, sed la kolekt'ad'o de ofer'material'o, plaĉ'a al la di'o Huicilopoĉtli. Do, la aztek'o'j simpl'e kolekt'is la tut'a'n korv'o'trib'o'n kaj pel'is ili'n a Tenoĉtitlan.

Kiam la soldat'o'j ek'kapt'is Jaguar'pied'ul'o'n, li pet'eg'is ili'n, ke ili ne for'port'u li'n, ĝis la guarbo ek'flor'os.

Natur'e, iu soldat'o demand'is, kial li intenc'as atend'i la ek'flor'ad'o'n de la guarbo. Jaguar'pied'ul ek'balbut'is, li dir'is nur, ke la di'o'j vol'as tiel, sed vid'ebl'is, ke li'a'j konfuz'a'j vort'o'j kovr'as grav'a'j'n sekret'o'j'n. La soldat'o ne sci'is kio'n far'i, do li ven'ig'is Jaguar'pied'ul'o'n al li'a oficir'o, Tloaped.

Tloaped ne mult'e ceremoni'is, sed tortur'ig'is Jaguar'pied'ul'o'n, kiu vol'e-ne'vol'e rakont'is ĉio'n. Li eĉ obe'is al la ordon'o montr'i al ili la guarbon.

Do, Tloaped el'fos'ig'is la guarbon kaj met'ant'e ĝi'n en kest'o'n, transport'ig'is al Tenoĉtitlan, kie li plant'is ĝi'n en si'a propr'a ĝarden'o. Kaj dum la grand'a fest'o oni star'ig'is Jaguar'pied'ul'o'n en tiu'n grand'eg'a'n hom'vic'o'n, kiu mal'rapid'e mov'iĝ'is antaŭ'e'n al la kort'o de la grand'a teokaji.

La ceremoni'o daŭr'is tut'a'j'n du tag'o'j'n, ĉar, kvankam la ofer'pastr'o'j est'is ŝanĝ'at'a'j je ĉiu'j du hor'o'j kaj labor'is je si'a'j plen'a'j fort'o'j, la mult'eg'a labor'o tamen bezon'is temp'o'n. Jaguar'pied'ul ating'is nur du'a'tag'e, post'tag'mez'e, la pint'o'n de la kvin'etaĝ'a teokaji. Ĉi tie jam ĉio est'is glit'a pro la sang'o, kiu kovr'is eĉ la ŝtup'ar'o'n.

Fin'e, vesper'e li al'ven'is. Kvin pastr'o'j ek'kapt'is li'a'j'n pied'o'j'n-man'o'j'n-kap'o'n, kuŝ'ig'is li'n sur la konveks'a'n altar'ŝton'o'n, por ke ankaŭ li'a brust'o konveks'iĝ'u, kaj la ĉef'pastr'o tranĉ'is ĝi'n per akr'a oniks'a tranĉ'il'o. Per la man'o li el'tir'is la kor'o'n kaj ĵet'is al la kumul'o de vapor'ant'a'j hom'a'j kor'o'j sur la piedestal'o de la idol'o. Dum'e la tambur'o'j son'is, kaj kelk'a'j pastr'o'j — vest'it'a'j en la haŭt'o'j'n de la ofer'it'o'j — danc'is la sankt'a'n danc'o'n.

Sed Tloaped zorg'e fleg'is la guarbon.

Pas'is long'a temp'o. Tloaped jam mal'jun'iĝ'is, kiam Montezuma, la nov'a ŝtat'estr'o, li'n komisi'is por kolekt'i la impost'o'n en la provinc'o Kiahuiztlan. Natur'e, ĉi tiu okup'iĝ'o cert'ig'is ankaŭ al li mem grand'a'n en'spez'o'n.

Sed la guarbo al'port'is ne nur ĉi tiu'n ben'o'n. Nom'e, foj'e, kiam li est'is hejm'e, en Tenoĉtitlan, ven'is al li'a hejm'o la sankt'a pastr'o de Vulkan'di'o kaj sci'ig'is li'n, ke la di'o elekt'is ĉi-jar'e ĝust'e li'a'n fil'o'n.

Do, la fil'o'n oni vest'is per solen'a surtut'o, ornam'it'a per kolibr'o'plum'o'j, sur la brust'o est'is pend'ig'it'a girland'o el konk'o'j, kaj kun ornam'a eskort'o li est'is el'port'it'a al la Vulkan'o. Tie la popol'o si'n teren'ĵet'is antaŭ li, ek'son'is la fajf'il'o'j kaj tambur'o'j, kaj fin'e, Tloaped solen'e en'puŝ'is si'a'n fil'o'n en la laf'o'n, kiu bol'is en la krater'o. Dum'e la spekt'ant'o'j mir'e rigard'is li'n per honor'o kaj iom da envi'o.

Ek'de tiam Tloaped observ'is la guarbon per eĉ pli grand'a atent'o. Ĝi far'iĝ'is nun simil'a al tri'branĉ'a kandel'ing'o: mez'e la genu'alt'a sek'a stang'o, ambaŭ'flank'e el'star'is sam'spec'a'j branĉ'o'j, kiu'j kurb'iĝ'is supr'e'n.

Sed foj'e li observ'is, ke sur la branĉ'o'j est'ig'is et'a'j ŝvel'iĝ'o'j.

Tloaped ek'ĝoj'is. Li'n nun ne pov'is ĉagren'i, ke unu el li'a'j edz'in'o'j surd'ig'is pro la vang'o'frap'o, kaj li dev'is ŝi'n vend'i sur la sklav'foir'o, kaj la ali'a est'is pend'ig'it'a pro adult'o, post'e ŝi'a'n kadavr'o'n oni asperg'is per sal'a akv'o kaj tren'is ĝi'n tra la urb'o. Far'as neni'o'n! Li aĉet'os ali'a'n edz'in'o'n, grav'as nur, ke la guarbo ek'flor'as!

Tloaped ĝoj'e re'ir'is por kolekt'i la impost'o'n en Kiahuiztlan. Bon'e li sci'is, ke li'a feliĉ'o jam al'proksim'iĝ'is.

Kaj ver'e! Apenaŭ li pas'ig'is tie unu semajn'o'n, kiam ven'is la fam'o, ke ĉe la mar'bord'o al'ven'is la id'o'j de aer'o, kaj ili jam svarm'as ĉi tie.

Do, fin'e okaz'is la long'e atend'it'a mirakl'o. Ĉar Kecalkoatl est'is la di'o de ĉiu'j saĝ'a'j kaj util'a'j scienc'o'j. Iu'temp'e li mem instru'is al la aztek'o'j la metalurgi'o'n, la ter'kultur'o'n kaj la civiliz'it'a'n ŝtat'a'n viv'o'n. Bedaŭr'ind'e iam, en tre antikv'a'j temp'o'j la di'o'j koler'iĝ'is kontraŭ li kaj ekzil'is li'n. Sed kiam li for'las'is la land'o'n en si'a serpent'led'a ŝip'et'o, li promes'is, ke li ankoraŭ re'ven'os iam kun'e kun si'a'j id'o'j kaj re'port'os ankaŭ si'a'n feliĉ'a'n epok'o'n.

Kaj jen, ili nun al'ven'is! Ili aspekt'as tut'e sam'e, kiel ili est'as figur'it'a'j en la templ'o de di'o Kecalkoatl, en Ĉolula: ili hav'as hel'a'n haŭt'o'n, nigr'a'n har'ar'o'n kaj barb'o'n, kiu est'as tre mal'oft'a ĉe la aztek'o'j. Ho, nur jam ven'i ili! Tloaped est'is konvink'it'a, ke tio ver'e real'iĝ'os, ĉar la guarbo jam flor'as.

Eĉ tiu ĉi li'a dezir'o plen'um'iĝ'is: post kelk'a'j tag'o'j aper'is la di'id'o'j. Tloaped mir'e vid'is, ke sur ili'a standard'o est'as pentr'it'a la kruc'o, kiu est'as sam'e la insign'o de di'o Kecalkoatl kaj star'as skulpt'it'e el ŝton'o en la sankt'ej'o en Ĉolula.

Ĝoj'e li rapid'is al ili kaj frot'is si'a'n brust'o'n, kio est'as sign'o de la plej alt'a estim'o. La di'id'o'j — per la interpret'o de iu indi'an'o — demand'is li'n, kio'n li vol'as. Li rakont'is, ke li est'as la impost'kolekt'ist'o de Montezuma, kaj ili tuj katen'is li'n kaj port'is en karcer'o'n.

Tloaped ne surpriz'iĝ'is. La guarbo nepr'e defend'os li'n, do tiu ĉi okaz'aĵ'o pov'as est'i nur antaŭ'sign'o de la nun ven'ont'a grand'a feliĉ'o.

Kaj ankaŭ tio ĉi real'iĝ'is.

Nom'e, nokt'e en'paŝ'is al li la ĉef'di'o, kiu'n la di'id'o'j nom'is Hernando Cortez, kaj la indi'an'o'j nom'is li'n honor'plen'e Malicin.

La ĉef'di'o solen'e mal'lig'is li'a'j'n katen'o'j'n.

— Ir'u vi hejm'e'n, — dir'is la di'o, — kaj trans'don'u ni'a'j'n salut'o'j'n al vi'a reĝ'o. Dir'u, ke ni baldaŭ est'os tie, kiel la amik'o'j de li'a popol'o, kaj li profit'os mult'e el ni'a vizit'o.

Tloaped, la ekstr'a favor'it'o de la di'o'j, kur'is kun la sci'ig'o al Tenoĉtitlan, al Montezuma, kiu post kelk'a'j tag'o'j person'e ir'is al la di'id'o'j. Li akcept'is ili'n per grand'a ĝoj'o, konduk'is ili'n en la palac'o'n de si'a patr'o, mal'antaŭ la grand'a teokaji kaj proviz'is ili'n per ĉiu neces'aĵ'o.

La burĝon'o'j de la guarbo tag'o'n post tag'o pli bon'e kresk'is.

La di'id'o'j oft'e el'ven'is el la palac'o. Ili vizit'is la best'ĝarden'o'n, kie la best'o'j est'is bred'it'a'j por la ofer'ceremoni'o'j, ili vizit'is la tlatelolk-on, la grand'a'n foir'o'n, kie oni pov'is aĉet'i fiŝ'o'j'n, legom'o'j'n, arm'il'o'j'n, sankt'a'j'n mask'o'j'n, kurac'herb'o'j'n kaj libr'o'j'n.

Sed la di'id'o'j'n interes'is ĉef'e la vic'o de la or'aĵ'ist'o'j, de kie ili for'port'is plur'cent'o'j'n da juvel'o'j. La or'aĵ'ist'o'j pet'is Montezuma-n pag'ig'i la var'o'j'n, kaj li mem pag'is el propr'a trezor'ej'o.

Foj'e plur'a'j di'id'o'j preter'ir'is antaŭ la dom'o de Tloaped. Li ĝoj'e el'ven'is, ir'is al ili kaj bon'kor'e invit'is ili'n en la dom'o'n.

La di'id'o'j est'is bon'kor'a'j al li, kaj ili en'paŝ'is. Ili'a gvid'ant'o — kiu'n ili nom'is Botallo — demand'is li'n, kio'n li dezir'as. Tloaped frot'is si'a'n brust'o'n, post'e, por montr'i si'a'n humil'o'n, trans'don'is al ili si'a'n plej valor'a'n trezor'o'n; du plum'o'j'n, kiu'j'n la ŝaman'o mem sankt'ig'is per infan'a'sang'o, kaj du sek'ig'it'a'j'n kojot-pied'o'j'n, kiu'j'n ankoraŭ li'a av'o port'is lig'it'a'j'n al la kol'o kiel sankt'a'n talisman'o'n, kaj kiu gard'is li'n kontraŭ la sag'o'j de la mal'amik'o.

La di'id'o est'is tre bon'kor'a kaj rezign'is pri ĉio: li pet'is prefer'e nur or'o'n.

Do, Tloaped trans'don'is al li si'a'j'n or'aĵ'o'j'n. Li eĉ propon'is si'a'n edz'in'o'n, sed la di'id'o'j prefer'is li'a'n dek'tri'jar'a'n fil'in'o'n.

Tloaped ne spit'is. Li est'is feliĉ'a, ke li pov'as ofer'i si'a'n fil'in'o'n al la di'o Kecalkoatl. Li konduk'is ili'n en la altar'ĉambr'o'n, kaj tie la di'id'o'j komenc'is la ofer'ad'o'n, pro kio la fil'in'o baldaŭ mort'is, kaj ŝi'a anim'o for'flug'is al la land'o de di'o Kecalkoatl, por ke ŝi tie protekt'u si'a'n patr'o'n.

La dom'mastr'o dezir'is nur, ke la di'id'o Botallo person'e ben'u la guarbon, kiu ĝust'e nun ek'flor'ad'u.

Natur'e, ĉi tio'n klar'ig'i est'is iom mal'facil'e, kaj kiam li montr'ad'is la guarbon kaj pen'e klar'ig'is al Botallo, tiu kompren'is nur, ke sub la guarbo ankoraŭ trov'iĝ'as or'o. Do, ordon'is al Tloaped el'fos'i la ter'o'n.

Tloaped kompren'is nur tio'n, ke li dev'as el'fos'i la ter'o'n, kaj tiu ĉi ag'o aparten'as nepr'e al la ben'ad'a ceremoni'o. Li nur prov'is klar'ig'i, ke pro la fos'ad'o ebl'e ankaŭ la guarbo pere'os.

Nun la di'id'o minac'e montr'ad'is si'a'n musked'o'n, el kio Tloaped kompren'is, ke li tamen dev'as fos'i la ter'o'n, ali'okaz'e la di'id'o frap'os li'n per flam'fulm'o el la tub'o.

Do, li antaŭ ĉio zorg'em'e trans'plant'is la guarbon al ali'a lok'o, kaj nur post'e komenc'is la fos'ad'o'n.

Li ŝvit'e fos'is, kaj nur post hor'o'j, kiam li ĝis'lok'e star'is en la tru'o, komenc'is Botallo kred'i, ke ver'e ne trov'iĝ'as or'o en la ter'o. Sed tiam kio'n vol'is far'i tiu barbar'o kun sek'a tig'o?

Ili al'port'is interpret'ist'o'n, al kiu Tloaped long'e eksplik'is ĉiu'n mir'ind'a'n ec'o'n de la guarbo. Li detal'e montr'ad'is al ili ĉiu'j'n burĝon'o'j'n, kaj fin'e li teren'ĵet'is si'n antaŭ la di'id'o kaj pet'eg'is, por ke li ben'u la guarbon, kies baldaŭ'a flor'ad'o al'port'os al li la grac'o'n de la di'o'j.

Botallo mult'e stud'ad'is la okult'a'j'n doktrin'o'j'n. Li bon'e kon'is la kir'om'anti'o'n, kaj li pret'ig'is ankaŭ preciz'a'j'n horoskop'o'j'n. Cortez plur'foj'e el'uz'is li'a'j'n kapabl'o'j'n. Foj'e, en la palac'o de la patr'o de Montezuma ili ek'trov'is en'mur'ig'it'a'n ĉambr'o'n. Ili el'mur'ig'is ĝi'n, kaj mal'antaŭ la mur'o ek'vid'ebl'is grand'a amas'o de trezor'o.

Tiam est'is la tag'o de Sankt'a Tomas'o, kaj Botallo tim'e admon'is si'a'j'n kamarad'o'j'n, ke tiu est'as mal'feliĉ'a tag'o. Do, ili re'mur'ig'is la trezor'o'j'n, kaj nur kelk'tag'e post'e, je la tag'o de Sankt'a Johano, ili mal'plen'ig'is la trezor'ej'o'n.

Natur'e, la guarbo eg'e ekscit'is li'a'n interes'iĝ'o'n. Li kompren'is, ke la sankt'a Virg'ul'in'o mem konduk'is li'n ĉi tie'n. Ĝust'e li'n! Por sav'i la guarbon el pagan'a'j man'o'j kaj ĝust'e nun, kiam ĝi ek'flor'as!

Tloaped kuŝ'is antaŭ li sur la ter'o.

Per unu'sol'a glav'o'sving'o li dis'tranĉ'is la kap'o'n de Tloaped. La guarbon per grand'a zorg'o li el'fos'is kaj hejm'e'n'port'is al la palac'o de la hispan'o'j. Tie li de'nov'e plant'is la guarbon kaj al ĉiu'j si'a'j kamarad'o'j li rakont'is, kia'spec'a'n mir'ind'a'n kresk'aĵ'o'n hav'ig'is al li la Sankt'a Virg'ul'in'o.

Sed la aztek'o'j foj'e komenc'is ribel'ad'i kontraŭ la hispan'o'j. Okaz'is foj'e, ke en la foir'o Tlatelolko kvar hispan'o'j komenc'is en'sak'ig'i la rab'it'a'j'n juvel'aĵ'o'j'n kaj la bazar'ul'o'j simpl'e mort'bat'ad'is ili'n. Cortez tuj kapt'ig'is Montezuma-n kaj ten'is li'n kiel garanti'ul'o'n, sed la aztek'o'j konvink'iĝ'is, ke la blank'ul'o'j tamen ne pov'as est'i di'id'o'j, nur simpl'a'j mort'em'ul'o'j, kiu'j est'as — laŭ la ekzempl'o — mort'ig'ebl'a'j.

Okaz'is foj'e, ke je la unu'a tag'o de la monat'o Pokatl, kiu est'is grand'a fest'o, sur la kort'o de la grand'a teokaji danc'is solen'a'n danc'o'n ĉirkaŭ mil nobel'ul'o'j. La kapitan'o Alvarez kun si'a taĉment'o atak'is ili'n, ĉirkaŭ'ferm'is la danc'ant'a'j'n nobel'ul'o'j'n, for'pren'is de ili la juvel'aĵ'o'j'n kaj eĉ mort'ig'is kelk'a'j'n aztek'o'j'n.

Sed pro tio jam ribel'is la tut'a popol'o. Van'e Cortez ekzekut'ig'is Montezuma-n, tiu ag'o nur fort'ig'is la koler'o'n de la popol'o, kaj la hispan'o'j dev'is fuĝ'i.

Cortez demand'is Botallo-n pri la manier'o de eskap'o, kaj li propon'is nokt'a'n fuĝ'o'n.

Ĉiu'j sci'is ke li est'as magi'ist'o, kaj ke li posed'as la guarbon, do, neni'u dub'is li'a'j'n vort'o'j'n. La propon'o est'is akcept'it'a.

Kaj Botallo, kun'e kun si'a amik'o Miguel, nokt'e el'fos'is la guarbon kaj pak'is en la sel'o'n de si'a ĉeval'o. Van'e instig'is li'n la kamarad'o'j, ke li port'u ankaŭ or'o'n; rid'et'e li rifuz'is la propon'o'n, ĉar la guarbo ja rapid'e ek'flor'os, kaj tiam li hav'os mult'e pli or'o'n kaj feliĉ'o'n.

Dum'e li'a'j kamarad'o'j en'sak'ig'is la or'o'n, kaj post mal'lum'iĝ'o ili ek'marŝ'is. Sed apenaŭ ili ating'is la tlakopan-an dig'o'n, kiu konduk'as trans la lag'o, kiam en la grand'a teokaji ek'son'is la batal'tambur'o, la aztek'o'j ek'kapt'is arm'il'o'j'n kaj atak'is ambaŭ'flank'e la dig'o'n per kanu'o'j. La dig'o est'is plur'lok'e romp'it'a, nur kelk'a'j hispan'o'j pov'is ating'i naĝ'e la trans'a'n dig'o'n.

Botallo kun Miguel batal'is kontraŭ la aztek'o'j. Sed kiam li vid'is, ke ili ne pov'as eskap'i, li mem salt'is en la akv'o'n, ten'ant'e en si'a mal'dekstr'a man'o la guarbon.

Mal'antaŭ'e Miguel ankoraŭ batal'is kun la indi'an'o'j. Kiam Botallo salt'is en la akv'o'n, Miguel sci'is, ke Botallon sav'os la guarbo, sed li mem pere'os ĉi tie. Do, ankaŭ li salt'is en la akv'o'n, kaj tie per la glav'o li de'tranĉ'is la mal'dekstr'a'n man'o'n de Botallo. Botallo merg'iĝ'is, sed la guarbo rest'is sur la surfac'o de la akv'o, lul'ant'e al'kroĉ'iĝ'int'a'n hom'a'n man'o'n.

Miguel ek'kapt'is la guarbon, kaj li sukces'is naĝ'i al la trans'a part'o de la dig'o. Tie li mal'kroĉ'is la man'o'n de Botallo kaj kur'is kun la rest'int'a part'o de la arme'o al la vilaĝ'o Popotla.

Ne'long'e post'e, Cortez kolekt'is la rest'int'a'n part'o'n de la arme'o kaj el Tekoko, kun'e kun la federaci'a'j indi'an'a'j trib'o'j, ili atak'is kaj okup'is la urb'o'n Tenoĉtitlan. Miguel plant'is la guarbon sur la supr'a plat'aĵ'o de la grand'a teokaji, apud la kruc'o, kiu'n star'ig'is la hispan'o'j sur la lok'o de la iam'a idol'o. La burĝon'o'j komplet'e evolu'iĝ'is, kaj tra ili el'kresk'is pint'a'j dors'o'j.

Do, tio ankoraŭ ne est'is la ver'a flor'ad'o, sed la fakt'o ne mal'ĝoj'ig'is Miguel-on, ĉar la grav'a event'o nepr'e ven'os post'e kaj, se la guarbo ĝis nun port'is al li tiom mult'a'j'n feliĉ'o'j'n, kio'n ankoraŭ li pov'as esper'i!

Li eĉ ne vol'is las'i la guarbon apud la kruc'o, ĉar jam mult'a'j kon'is ĝi'a'j'n eminent'a'j'n ec'o'j'n, kaj mult'a'j ven'is por spekt'i ĝi'n. Do, li sekret'e ĝi'n de'nov'e el'fos'is kaj port'is ĝi'n al si'a ĝarden'o, kie li pov'is ĝi'n fleg'i sekur'e, kaj li al'las'is nur si'a'j'n plej intim'a'j'n amik'o'j'n.

Pli post'e Miguel est'is re'posten'ig'it'a al la hispan'a milit'ŝip'ar'o. Li transport'is trezor'aĵ'o'j'n al Hispan'uj'o, sol'e la guarbon li las'is en la ĝarden'o de si'a Tenoĉtitlana dom'o, kaj li ĉiam vizit'is ĝi'n, kiam li est'is en Amerik'o.

Sed foj'e, la ŝip'o'n ek'kapt'is kaj for'rab'is angl'a'j pirat'o'j, kaj la ŝip'an'ar'o'n ili ĵet'is en la mar'o'n.

Do, la guarbon posed'is ali'ul'o'j, kiu'j jam bon'e kon'is ĝi'a'j'n eminent'a'j'n ec'o'j'n kaj zorg'e fleg'is ĝi'n, atend'ant'e la ek'flor'ad'o'n.

Foj'e, ek'sci'is tiu'j'n ec'o'j'n de la guarbo ankaŭ kavalir'o Botturini, kiu tiu'temp'e jam zorg'em'e kolekt'is la memor'aĵ'o'j'n de la aztek'a kultur'o: hieroglif'a'j'n koton'foli'o'j'n, bild'o'j'n, idol'statu'o'j'n.

Kiam li inform'iĝ'is pri la guarbo, li vizit'is la tiam'a'n posed'ant'o'n sinjor'o'n Alvarez kaj intenc'is aĉet'i ĝi'n, se li neni'prez'e vol'is ĝi'n vend'i.

Alvarez est'is iu'temp'e riĉ'ul'o. Sed foj'e li aŭdac'is deklar'i, ke la kanjon'o de Kolorad'o est'as pli bel'a ol la val'o de la Taj'o en Hispanio. Pro tio la juĝ'ist'ar'o kondamn'is li'n por el'tir'i li'a'n lang'o'n pro majest-ofend'o.

Pro tia'spec'a operaci'o oni pov'as facil'e mort'i, do li per la ne'konfisk'it'a part'o de si'a hav'aĵ'o sub'aĉet'is la ekzekut'ist'o'n. Li vol'is ĉiu'okaz'e rest'i en viv'o. Ne por la viv'o mem, sed bon'e li sci'is, ke la guarbo ĝis nun neniam flor'ad'is do, neni'a dub'o, ke la ĉiel'an'o'j las'is la flor'ad'o'n al li. Li intenc'is ĝi'n ĉiu'okaz'e ĝis'viv'i.

La ekzekut'ist'o far'is ver'e indulg'em'e la el'tir'o'n de la lang'o. Li for'pinĉ'is nur mal'grand'a'n part'o'n el la pint'o de la lang'o kaj montr'is al la juĝ'ist'ar'o ali'a'n lang'o'n, kiu'n li el'tir'is je la antaŭ'a tag'o el la buŝ'o de nigr'ul'o, kiu'n li aĉet'is sur la sklav'foir'o, kost'e de la mon'o de kavalir'o Alvarez.

Do, al Alvarez rest'is nur li'a dom'o, sed foj'e eĉ tiu for'brul'is kaj apenaŭ li pov'is sav'i la guarbon, kiu'j jam minac'is la flam'o'j.

Nun Alvarez viv'is tre mal'riĉ'e, do, neni'a mirakl'o, ke li nenio'kaz'e vol'is mal'hav'i la guarbon, la unik'a'n esper'o'n, kiu signif'as al li pli bel'a'n est'ont'o'n.

Sed kavalir'o Botturini tamen hav'is feliĉ'o'n. Nom'e en la sam'a temp'o okaz'is, ke najbar'e al la urb'o Meksiko, en la vilaĝ'o Guadalupe aper'is la Brun'a Sankt'a Virg'ul'in'o. Ĉiu'j vid'is ŝi'n.

En la kap'o de Alvarez tuj ek'lum'is: la unu'a silab'o tie la vilaĝ'o est'as: “gu”. Tiu de la guarbo! Do, la ĉiel'a admon'o est'as klar'a: la aper'o de la Brun'a Sankt'a Virg'ul'in'o est'as antaŭ'sign'o de la flor'ad'o de la guarbo. Do, li decid'is pilgrim'i al Guadalupe, esperant'e akir'i la grac'o'n de la Sankt'a Virg'ul'in'o kaj la baldaŭ'a'n ek'flor'ad'o'n de la guarbo.

Li ver'e pilgrim'is al Guadalupe, sed dum'voj'e li'n atak'is indi'an'o'j, kiu'j skalp'is li'n kaj manĝ'is li'a'n kor'o'n. Kaj kiam kavalir'o Botturini ek'sci'is la okaz'aĵ'o'n, li tuj kompren'is ties signif'o'n: la Ĉiel'an'o'j rezerv'is al li la baldaŭ'a'n ek'flor'ad'o'n de la guarbo.

Nokt'e li sekret'e en'ŝtel'iĝ'is en la for'las'it'a'n dom'o'n, el'fos'is la guarbon kaj trans'plant'is ĝi'n en si'a'n propr'a'n ĝarden'o'n.

Botturini eĉ verk'is grand'a'n libr'o'n, en kiu li pri'skrib'is si'a'j'n mal'kovr'aĵ'o'j'n pri la aztek'a kultur'o. Bedaŭr'ind'e, la libr'o en'hav'is plej'part'e la memor'aĵ'o'j'n de la pagan'a'j temp'o'j, do, la cenzur'o mal'permes'is ĝi'a'n el'don'o'n. Botturini en'karcer'iĝ'is. Li'a'n kolekt'aĵ'o'n oni en'port'is en la ofic'ej'o'n de la vic'reĝ'o, kie la scienc'a'j francisk'an'a'j pastr'o'j komenc'is ĝi'n detal'e pri'stud'i. Unu ĝi'a'n part'o'n ili tuj for'brul'ig'is, sed por la guarbo ili indulg'is, eĉ trans'plant'is ĝi'n al la ĝarden'o de la monaĥ'ej'o, ĉar ĝi est'is la sankt'a arb'o de la Brun'a Sankt'a Virg'ul'in'o de Guadalupe. La abat'o far'is al ĝi la kruc-sign'o'n kaj asperg'is per konsekr'it'a akv'o. Ek'de tiam la monaĥ'o'j ĉiu'tag'e preĝ'is al la Brun'a Sankt'a Virg'ul'in'o por la baldaŭ'a ek'flor'iĝ'o de la guarbo.

Okaz'is en la 1820-aj jar'o'j, ke la kreol'o'j, sub la gvid'ad'o de Iturbide ribel'is kontraŭ la Hispan'land'a reĝim'o. La revoluci'o venk'is, Meksikio deklar'is si'a'n sen'de'pend'ec'o'n. La gvid'ant'o'n de la revoluci'o la popol'o kron'ad'is al imperi'estr'o kun la nom'o Augusto I, kaj post dek monat'o'j for'pel'is li'n por kre'i eĉ pli radikal'a'n respublik'o'n.

Kontraŭ tio la pap'o Le'o X energi'e protest'is, kaj li ordon'is al Meksikio obe'em'o'n al la hispan'a reĝ'o.

Kaj sur la guarbo ĝust'e tiam aper'is mal'grand'a'j har'et'o'j!

Neni'a dub'o: la guarbo ek'flor'as! La pi'a'j francisk'an'a'j monaĥ'o'j dank'dir'is per sen'ĉes'a'j preĝ'o'j al la Brun'a Sankt'a Virg'ul'in'o, kaj iu monaĥ'o, nom'it'a Arenas, sci'ig'is la mirakl'o'n ankaŭ al la klerik'ar'o kaj al kelk'a'j general'o'j, postul'ant'e, ke pro la favor'a'j antaŭ'sign'o'j, ili dev'ig'u la herez'ul'a'n reg'ist'ar'o'n al obe'em'o kontraŭ la hispan'a reĝ'o.

La al'vok'o'n akcept'is la general'o'j Arenas, Negrette kaj Echvari, kaj ili el'don'is komun'a'n ordon'o'n, kiu sen'posten'ig'as ĉiu'j'n gvid'ant'o'j'n. La reg'ist'ar'o arest'is la ribel'ant'o'j'n. Arenas est'is mort'paf'it'a, kaj la reg'ist'ar'o tuj konfisk'is la guarbon, ĉar ili est'is konvink'it'a'j, ke la ribel'ant'o'j akir'is ĉiu'n ĝis'nun'a'n sukces'o'n per la guarbo, kaj nepr'e oni dev'as mal'help'i, ke la guarbo ek'flor'u dum la francisk'an'a posed'o.

La monaĥ'o'j est'is en'ŝip'ig'it'a'j kaj hejm'e'n'ir'ig'it'a'j al Hispanio. Sur la ocean'o okaz'is, ke ili renkont'is ali'a'n ŝip'o'n. Tiu trans'pren'is la ŝip'ist'o'j'n, for'ir'is, kaj post'e per unu'sol'a kanon'paf'o sub'akv'ig'is la unu'a'n ŝip'o'n, kun'e kun la francisk'an'o'j.

Do, la guarbo far'iĝ'is la posed'aĵ'o de reg'ist'ar'o. Pli preciz'e: la reg'ist'ar'o'j hered'is unu de la ali'a. Nom'e, la sen'ĉes'a'j revoluci'o'j (du-tri po'jar'e) for'bala'is la moment'a'n reg'ist'ar'o'n, kre'is ali'a'n, nur la guarbo star'is sen'difekt'e en la ĝarden'o de la muze'o. Neni'u difekt'is ĝi'n, ĉar oni ne kuraĝ'is. Ĉiu sci'is, ke la krim'ul'o neni'ig'us si'a'n propr'a'n feliĉ'o'n, do, la unu'a task'o de la venk'ant'a'j revoluci'o'j est'is la urĝ'a al'propr'ig'o de la guarbo.

Inter'temp'e la har'et'o'j bel'e el'kresk'is kaj pruv'iĝ'is, ke ankoraŭ ne est'as la flor'ad'o, ili far'iĝ'is nur simpl'a'j, urtik'ec'a'j har'et'o'j, kiu'j pik'is la man'o'n per fajr'ec'a suk'o. Do, la ver'a flor'ad'o ankoraŭ ne al'ven'is.

Pas'is la jar'o'j. Teksaso dis'iĝ'is de Meksikio, kaj Uson'o en'penetr'is per arme'o. Ili okup'is la ĉef'urb'o'n, sed la meksiki'an'o'j sukces'is kaŝ'i kaj sav'i la guarbon. Ĉiu'j meksiki'an'o'j est'is konvink'it'a'j, ke ĝust'e tio est'is kaŭz'o, ke la uson'an'o'j baldaŭ for'marŝ'is el la land'o, Uson'o pag'is dek'kvin milion'o'j'n de dolar'o'j por la for'pren'it'a'j teritori'o'j.

Nur en 1863 la guarbo ven'is en fremd'a'n posed'o'n, kiam la general'o Bazaine en'marŝ'is la ĉef'urb'o'n, kaj li'a unu'a ag'o est'is trans'pren'i la guarbon kaj sever'e gard'i ĝi'n. Post'e li donac'is ĝi'n al la imperi'estr'o Maksimilian'o.

Pli post'e li pent'is tiu'n ĉi far'o'n, ĉar post ne'mult'a temp'o Napoleono III, pro la minac'o de Uson'o dev'is el'tir'i la trup'o'j'n el Meksikio. Ĉiu'j en la franc'a arme'o sci'is, ke la kaŭz'o de la mal'sukces'o est'is tiu mis'ag'o.

Post la mort'paf'o de imperi'estr'o Maksimilian ven'is la modern'a kaj klar'mens'a Juarez, kiu hav'is indi'an'a'n de'ven'o'n, kaj laŭ li'a opini'o est'is mal'just'e, ke la ben'o'j de la guarbo feliĉ'ig'as nur hispan'o'j'n. Do, li dis'don'is pec'et'o'j'n el ĝi'a radik'o, kaj de tiu'j pec'et'o'j el'kresk'is mult'a'j nov'a'j guarboj, kiu'j'n li plu'don'is al ali'ul'o'j, tiu'j de'nov'e al ali'ul'o'j. Baldaŭ en Meksikio ĉiu loĝ'ant'o hav'is guarbon.

*

Hodiaŭ jam ne nur la Meksiki'an'o'j, sed ĉiu'j loĝ'ant'o'j de la ter'o posed'as unu-unu guarbon. Ĉiu'j fleg'as ĝi'n kaj per grand'a esper'o atend'as la est'ont'o'n, ĉar la guarbo tra long'a'j jar'cent'o'j neniam flor'is, do, evident'e est'as, ke la flor'ad'o est'as jam aktual'a en la proksim'a est'ont'o.

Nur oni neniam forges'u la sorĉ'vort'o'j'n:

“HUEPATAKETL KALKOM GUAMLETEPL”.

*

La reg'ist'ar'o'j de kelk'a'j land'o'j manifest'e deklar'is, ke la guarboj de la civit'an'o'j jam flor'ad'as kaj etend'is ben'a'n efik'o'n al ĉiu'j civit'an'o'j. Neni'u civit'an'o rajt'as tio'n kontest'i, ĉar la leĝ'o pri “Ŝtat'civit'an'a feliĉ'o” sever'e pun'as la krim'o'n de “mal'civit'an'ec'o”.

Kurac'ist'a'j histori'o'j

— Salut'o'n! Ĉu vi jam manĝ'as vi'a'n farun'aĵ'o'n?

— Salut'o'n! Mi jam fru'e fin'is la rekrut'ig'o'n.

— Kaj kiel sukces'is la rekrut'ig'o? Ĉu okaz'is io interes'a? Per kiom da kripl'ul'o'j vi riĉ'ig'is la arme'o'n?

— Tio'n mi ne far'is, sed trov'iĝ'is iu fort'eg'a, atlet'a knab'o. Kiel iu antikv'a statu'o de sport'ist'o. Mi tuj deklar'is, ke la arme'o bezon'as ĝust'e tia'j'n atlet'statur'a'j'n knab'o'j'n. Kaj jen, tiam li surpriz'e demand'is: “Tiu-okaz'e, kial vi rekrut'ig'as mi'n?”

— Mi ne kompren'as: kial vi rekrut'ig'as li'n, se li est'as fort'a kaj san'a?

— Ĝust'e tio'n li demand'is.

— Sed en tio est'as kontraŭ'dir'o!

— Nu, feliĉ'e, vi ankaŭ rimark'is. Natur'e, ĝi est'as kontraŭ'dir'o.

— Kaj vi ne rid'is?

— Tiam ankoraŭ ne. Mi nur rimark'ig'is, ke ĝust'e pro tio mi rekrut'ig'as li'n. La patr'uj'o bezon'as ĝust'e tia'j'n knab'o'j'n, kiu'j per fort'a'j man'o'j eksterm'as la mal'amik'o'n.

— Kaj li?

— Li respond'is, ke, ĉar li est'as fort'a kaj san'a, kial do oni port'as li'n al la buĉ'ej'o. Li ankoraŭ pov'us mult'e labor'i por la patr'uj'o. Sed ĉio ĉi est'as ankoraŭ neni'o: li propon'is, ke oni port'u al la batal'kamp'o la mal'san'ul'o'j'n, al kiu'j la viv'o est'as jam nur sufer'o kaj ŝarĝ'o, kaj kiu'j est'as jam ŝarĝ'o'j ankaŭ por ali'ul'o'j.

— Sed tiam vi jam ek'rid'is, ĉu ne?

— Mi ne kuraĝ'is. Apud mi sid'is la sub'kolonel'o kaj du kapitan'o'j, tie star'is amas'o de sen'vest'a'j rekrut'o'j. Mi ek'tim'is, ke ankaŭ mi implik'iĝ'os, se mi plu aŭskult'os li'n. Flustr'e mi dir'is, ke li gard'u si'a'n lang'o'n, ĉar li ebl'e est'os arest'at'a, kiel la kvaker'o'j kaj nazarenoj.

— Ĉu li ne hav'is cerb'o'mal'san'o'n?

— Ankaŭ mi suspekt'is tio'n, sed se li ne est'as danĝer'a mal'san'ul'o, la cerb'o'mal'san'o ne est'as motiv'o por liber'ig'i li'n de la milit'serv'o. Sur la batal'kamp'o est'as bezon'at'a'j ne la alt'a matematik'o, nek la helen'a filozofi'o, sed tut'e ali'a'j afer'o'j. Mi kon'is kaŝ'frenez'ul'o'n, kiu hav'is la mani'o'n de milit'estr'o: li sen'ĉes'e skiz'is milit'map'o'j'n, sur kiu'j li komand'is korpus'o'j'n. Kaj ceter'e, li est'is unu el ni'a'j plej eminent'a'j serĝent'o'j.

— Ebl'e li eĉ ne est'is frenez'ul'o! La milit'estr'o'j far'as sam'e.

— Sed serĝent'o! Kaj, kiel serĝent'o, li tre taŭg'is.

— Natur'e. Sed sam'e est'as cert'e, ke pacifist'a frenez'ul'o pov'as la arme'o'n nur demoraliz'i.

— Tio jam ne koncern'as mi'n. Mi est'as kurac'ist'o, ne milit'juĝ'ist'o. Mi persist'as ĉe la kurac'ist'a moral'o, kiu'n preskrib'is al mi la ŝtat'o. Tiu, kiu korp'e taŭg'as, taŭg'as por milit'serv'o kaj fin'o!

La kelner'o al'port'is la tag'mez'manĝ'o'n kaj la kurac'ist'o'j ek'manĝ'is.

— Kaj ĉu ne vi spert'is i'a'n interes'a'n okaz'aĵ'o'n?

— Mi hav'is nur unu pacient'o'n, sed mi okup'iĝ'is pri ŝi dum la tut'a antaŭ'tag'mez'o. Ŝi prov'is si'n mort'ig'i.

— Ĉu per revolver'o? Venen'o?

— Ŝi est'is old'a, ok'dek'jar'aĝ'a kancer'a o'nj'o, kiu venen'is si'n per morfin'o.

— Rezult'o?

— La rapid'a stomak'lav'ad'o sav'is ŝi'n.

— Brav'e!

— Feliĉ'e oni ek'sci'is jam fru'e. Ŝi eĉ ne ek'dorm'is tut'e, kiam ni jam komenc'is la stomak'lav'ad'o'n. Baldaŭ ŝi re'konsci'ig'is kaj anstataŭ dank'i ŝi komenc'is plor'i kaj plend'i, eĉ riproĉ'i al mi: kial mi ne las'is ŝi'n mort'i sen sufer'o'j?

— Por ke oni post'e arest'u vi'n, ĉu ne? Tre ĉarm'e!

— Ankaŭ mi dir'is al ŝi, sed ŝi dir'is respond'e, ke mi pli'long'ig'is nur la sufer'o'j'n al ŝi. Natur'e, mi komenc'is ŝi'n persvad'i, ke la viv'o est'as bel'a, ŝi pov'as ankoraŭ re'san'iĝ'i; fin'fin'e la hodiaŭ'a scienc'o jam... kaj tiel plu, kiel kutim'e.

— Kaj vi ne rid'is...

— Vi dir'is mok'e, sed la afer'o est'is tre serioz'a. Mi prefer'e em'is plor'i. Sed mi'n katen'as la kurac'ist'a moral'o. Ne mi preskrib'is ĝi'n. Kaj tiu moral'o preskrib'as, ke la viv'o'n ni dev'as plej'ebl'e pli'long'ig'i. Kaj tiu princip'o tre prav'as. Pri'pens'u nur: se ni permes'us la sen'sufer'a'n mort'o'n, kiom mult'a'j mis'far'o'j pov'us okaz'i! Fort'a'j'n, san'a'j'n hom'o'j'n, kiu'j ankoraŭ pov'us mult'e labor'i por la patr'uj'o, oni mort'ig'us, ĉar la mal'pur'a'j interes'o'j de kelk'a'j fripon'o'j tio'n dezir'us!

La barbar'o

Laŭ la kalendar'o est'is la du'a de aŭgust'o, kiam apud la franc'a vilaĝ'o Chateau Thierry ek'son'is la pez'a'j kanon'o'j.

Vid'al'vid'e, en la tranĉe'o'j tim'e, al'ter'iĝ'e kuŝ'is la german'o'j, kies kontakt'o'n kun la proviz'ej'o for'tranĉ'is la fajr'o'kurten'o.

En la amerik'a'j tranĉe'o'j la humor'o est'is mult'e pli esper'plen'a. La knab'o'j ĉiu'j est'is zorg'e elekt'it'a'j jun'ul'o'j, ĉar la milit'dev'o etend'iĝ'is nur ĝis la tri'deka'jar'aĝ'o kaj eĉ el tiu'j est'is milit'ig'it'a'j nur la plej bon'san'a'j. Tiu'j'n al kiu'j mank'is tri dent'o'j, oni jam ne soldat'ig'is. Kaj la nutr'ad'o est'is unu'a'rang'a. Ili ne manĝ'is zorg'e porci'it'a'n fab'o'n, kiel la boŝoj, sed viand'o'n kaj ĉokolad'o'n. Shander, la leŭtenant'o, for'ĵet'is la Pals-cigared'o'n, du'on'e fum'it'a'n, ĉar li neniam ŝat'is tiu'n spec'o'n, sed hodiaŭ ili ricev'is nur tio'n, kiel ekstr'a'n donac'o'n de la fabrik'o.

— Hal'o, knab'o'j, — li dir'is, — kiu hav'as pec'o'n da Chesterfield?

Li ricev'is, brul'ig'is ĝi'n kaj daŭr'ig'is la ĉes'it'a'n tem'o'n:

— Al la kajzero est'as jam ĉio fin'it'a! Vi jam eĉ ne hav'as task'o'n. Ĉi tiu milit'o est'as la milit'o de la material'o kaj la teknik'o. La micheloj jam ne hav'as material'o'n kaj ekip'aĵ'o'n. Ĉe ni la plej mal'facil'a'n part'o'n de la atak'o far'as la tank'o'j, el kiu'j la micheloj hav'as neniom. Vi dev'as nur kolekt'i la kadavr'o'j'n.

— Domaĝ'e! — dir'is serĝent'o William O’Cay, kiu hodiaŭ est'is unu'a'foj'e en tranĉe'o. — Al mi oni dir'is, ke ni dev'as help'i al la poilu-oj kaj la tommy-oj por eksterm'i la hun'o'j'n. Do, kial oni don'is al ni tiu'n poŝ'tranĉ'il'o'n? — li dir'is kaj montr'is si'a'n bajonet'o'n.

— Kiel mi aŭd'is, vi ven'is el Teksas. Ĉu ne?

— Jes.

— Tiam mi kompren'as la sen'pacienc'o'n. Sed dir'u: kiel vi hav'as irland'an nom'o'n? Vi neniel aspekt'as irland'an'o. Vi'a haŭt'o est'as pli brun'a, eĉ iom'e ruĝ'a, vi'a har'ar'o est'as bril'e nigr'a, kiel tiu de la indi'an'o'j.

— Mi'a famili'o jam de'long'e el'migr'is en Teksason. Sed mi konjekt'as, ke mi ven'is ĉi tie'n ne por tio, ke oni pri'esplor'u la virt'o'n de mi'a'j pra'patr'in'o'j, sed por eksterm'i la hun'o'j'n.

— Tiam nur rapid'u, old fellow, ebl'e la tank'o'j las'os i'o'n al vi, sed ne mal'fru'iĝ'u.

Post'tag'mez'e la artileri'o jam bombard'is la german'a'j'n tranĉe'o'j'n. Je la kvar'a ĉes'iĝ'is la bombard'o, kaj rul'tondr'e ek'ir'is la tank'o'j, kiu'j'n akompan'is la hura'kri'o'j el tranĉe'o'j kaj la jen kia kant'o:

Ho, Vilĉjo! Vilĉjo! Ni labor'as nun!

Ho, Vilĉjo! Ni vi'n sigel'as per latun’,

Zingibr'e vi'n en'met'os laŭ Uson'a pun’

Dum ni fin'pekl'as Kajzeron.

Post du'on'hor'o sekv'is la infanteri'a atak'o. William O’Cay salt'is el unu grenad-krater'o en ali'a'n, al la german'a'j tranĉe'o'j, el kiu'j ankoraŭ paf'ad'is kelk'a'j viv'ant'a'j hun'o'j. Kiam la amerik'an'o'j proksim'is la tranĉe'o'n je du'dek metr'o'j, ek'son'is la trumpet'o'j, la soldat'o'j ek'star'is kaj per ĉiel'sku'a hurl'ad'o ili si'n'ĵet'is kontraŭ la german'a'j tranĉe'o'j.

La german'o'j for'ĵet'is la arm'il'o'j'n kaj per supr'e'n'etend'it'a'j brak'o'j kapitulac'is, sed ne est'is indulg'o. La knab'o'j est'is instru'it'a'j pri german'a'j kruel'aĵ'o'j, ili aŭd'is pri kruc'um'it'a'j kapt'it'o'j, murd'it'a'j sanitar'a'j kurac'ist'o'j kaj ĉef'e pri la gvid'ant'in'o de la Brusela angl'a hospital'o, Edit Cavell, kiu'n la hun'o'j mort'paf'is, ĉar ŝi kaŝ'is fuĝ'int'a'j'n franc'a'j'n milit'kapt'it'o'j'n.

Post kelk'a'j minut'o'j ne rest'is viv'ant'a german'a soldat'o en la tranĉe'o.

Apud William O’Cay salt'is en la tranĉe'o'n Adamson, la kvaker'o, kiu dum soldat'iĝ'o sufer'is grav'a'j'n konscienc-riproĉ'o'j'n; ĉu li rajt'as mort'ig'i, aŭ ne, sed fin'e venk'is en li la konvink'iĝ'o, ke tiu, kiu ne mort'ig'as la german'o'j'n, nur help'as la ruin'ig'o'n de la civilizaci'o, la murd'ad'o'n de la sen'kulp'ul'o'j. Do, trov'iĝ'as okaz'o'j, kiam eĉ kvaker'o dev'as mort'ig'i por mal'help'i pli grand'a'n masakr'ad'o'n. Sed nur tiam, se li akcel'as per tio la regn'o'n de la krist'an'a am'o. Sed la venk'it'a'n mal'amik'o'n li tuj dev'as re'akcept'i kiel frat'o'n kaj konvert'i li'n al la ver'a frat'am'o.

Ver'e, Adamson ne mal'util'is al kapitulac'int'a german'o. Li mort'ig'is nur unu'sol'a'n mal'amik'a'n soldat'o'n, kiu lev'is la bajonet'o'n sam'cel'e kontraŭ li. Post'e li dis'rigard'is por help'i al la kapitulac'int'o'j, sed jam mal'fru'e. Li'a'j kamarad'o'j jam eksterm'is ili'n. Adamson ĉagren'iĝ'is kaj decid'is preĝ'i por la post'ter'a beat'iĝ'o de la mort'int'o'j. Ver'e, li pov'is far'i neni'o'n ali'a'n.

Nun, li ek'vid'is serĝent'o'n William O’Cay. Ĝust'e nun li dis'tranĉ'is la mantel'o'n de iu mort'int'a german'o. Post'e li far'is plur'a'j'n tranĉ'aĵ'o'j'n sur ties brust'o, en'ŝov'is la man'o'n kaj el'ŝir'is ties kor'o'n.

La el'ŝir'it'a'n kor'o'n li alt'e'n ten'is, murmur'is kelk'a'j'n ne'kompren'ebl'a'j'n vort'o'j'n kaj la kor'o'n teren'ĵet'is.

Pro la terur'a spektakl'o Adamson rigid'iĝ'is kaj mut'iĝ'is. Dum'e O’Cay ir'is al ali'a kadavr'o, kaj far'is la sam'a'n.

— Hom'o! Kio'n vi far'as?! — ek'kri'is fin'e Adamson.

O’Cay ĝust'e tiam ŝov'is la man'o'n en la brust'o'n de german'a kadavr'o. Tut'e sen'ĝen'e li el'tir'is la kor'o'n, supr'e'n'ten'is ĝi'n, murmur'is i'o'n kaj for'ĵet'is.

Adamson al'salt'is kaj ek'sku'is li'n:

— Ĉu vi frenez'iĝ'is? Kio'n vi far'as?

— Ne koncern'as vi'n. Mi eksterm'as la hun'o'j'n.

— Sed kial el'ŝir'i la kor'o'n de la mort'int'o?

— Ne koncern'as vi'n. Neni'u preskrib'is, kiel mort'ig'i la hun'o'j'n, nur ili mort'iĝ'u. Nu, kaj vi pens'as, ke la sen'kor'ig'it'a hom'o pov'as re'viv'iĝ'i?

— Sed san'cerb'a hom'o ne pov'as far'i tio'n!

— Infanteri'ist'o! Kia'spec'a ton'o est'as tio ĉi! Kiel vi kuraĝ'as tiel parol'i kun vi'a serĝent'o? Mi ordon'as al vi, kaj ne vi al mi! Per tiu, kiu'n mi mort'ig'is, mi far'as laŭ mi'a plaĉ'o.

La soldat'a disciplin'o mut'ig'is la kvaker'o'n, sed pro li terur'iĝ'o fort'e bat'ad'is li'a kor'o.

Dum la tut'a tag'o li est'is ŝok'it'a. Preskaŭ li mal'san'iĝ'is pro la naŭz'o. Vesper'e li vizit'is leŭtenant'o'n Shander.

— Pardon'o'n, sinjor'o leŭtenant'o, — li dir'is, — mi dev'as mal'observ'i la oficial'a'n voj'o'n kaj far'i sen'per'a'n raport'o'n.

— Kaj kial mal'observ'i?

— Bon'vol'u mi'n pri'aŭskult'i kaj vi ĉio'n kompren'os.

Kaj li rakont'is la okaz'int'aĵ'o'n.

— Terur'eg'a afer'o! — dir'is Shander. — Ni pri'esplor'os.

Adamson pet'is krom'e, ke li est'u posten'ig'ot'a en ali'a'n taĉment'o'n por evit'i la ebl'a'n venĝ'em'o'n de la serĝent'o.

— Ne tim'u. Mi pri'zorg'as por vi'n ŝirm'i kontraŭ la venĝ'o.

Sekv'ont'tag'e silent'iĝ'is la front'o. La german'o'j komenc'is la re'tir'iĝ'o'n al la river'o Aisne. Por persekut'i ili'n, oni ordon'is ali'a'j'n, freŝ'a'j'n grup'o'j'n. Leŭtenant'o Shander ordon'ven'ig'is serĝent'o'n O’Cay kaj pri'demand'is li'n, ĉu la far'o est'as ver'a, aŭ ne.

— Ver'a, — li respond'is sen iu ajn konscienc'riproĉ'o.

— Sed tio est'as terur'a! Kial vi far'is? Ĉi tio merit'as milit'juĝ'ist'ar'a'n proces'o'n!

— La hun'o'j'n mort'ig'is mi mem. Se mi tru'ig'int'us ili'n per bajonet'o, neni'u riproĉ'us mi'n. La german'o'j'n mi rajt'as tra'pik'i, tranĉ'ad'i kiel pasteĉ'o'n. Eĉ pli, mi ne nur rajt'as, sed dev'as tio'n far'i. Proces'o'n mi merit'us nur, se mi ne pik'us kaj tranĉ'us ili'n. Mi mort'ig'is la mal'amik'o'n kaj el'tranĉ'is li'a'n kor'o'n. Kiel mi kulp'is?

— Tiel, ke tio'n pov'as far'i nur sad'ist'a frenez'ul'o.

— Kiel, sinjor'o leŭtenant'o? La mal'amik'o'n mort'ig'i est'as soldat'a virt'o, human'a dev'o, sed el'tranĉ'i la kor'o'n de la kadavr'o est'as sad'ism'o?

— Mi ne est'as sci'vol'a pri vi'a'j human'ist'a'j tez'o'j. Ni ne est'as en moral'filozofi'a enket'o, sed en raport'o. Respond'u al mi'a demand'o: kial vi el'ŝir'is la kor'o'n de la kadavr'o?

— Mi respond'as. Hieraŭ sinjor'o leŭtenant'o demand'is, kial mi hav'as irland'an nom'o'n, kvankam mi hav'as indi'an'a'n aspekt'o'n. Nu, mi hav'as indi'an'a'n de'ven'o'n.

— Mi ne kompren'as. Kiel tio koncern'as la tem'o'n?

— Pacienc'o'n, mi pet'as. Ĝust'e tio'n mi klar'ig'as. Mi'a pra'patr'in'o est'is fil'in'o de la last'a aztek'a monark'o, Montezuma. Post li'a mort'o ŝi edz'in'iĝ'is al hispan'a nobel'ul'o. De ili de'ven'is la Montezuma-Ocay famili'o, kies id'in'o est'is inter ali'a'j eĉ la edz'in'o de Napoleon III, Eugenia.

— Do, vi hav'as ne irland'an de'ven'o'n?

— Ne. Mi est'as hispan'a-indi'an'a hibrid'ul'o. Sed, dum la ceter'a'j famili'an'o'j en Hispanio jam perd'is si'a'j'n indi'an'a'j'n trajt'o'j'n, mi eĉ hodiaŭ est'as pli ol du'on'a indi'an'o. Nom'e, unu nep'o de Montezuma re'ir'is al Meksikio. Li hav'is ankoraŭ esper'o'n por el'pel'i la hispan'o'j'n kaj re'akir'i la tron'o'n de si'a av'o. Tio, natur'e, ne sukces'is, li est'is en'karcer'ig'it'a kaj nur pro si'a nobel'a av'o li ne est'is ekzekut'it'a, nur ekzil'it'a al Teksas, mal'proksim'e de Tenoĉtitlan, de la iam'a aztek'a ĉef'urb'o. Ĉi tie li viv'is kun iu indi'an'in'o kaj post li'a mort'o far'iĝ'is tradici'o en ni'a famili'o, ke ni dev'as sub'ten'i la indi'an'a'j'n kontakt'o'j'n. Do, mi'a'j famili'an'o'j rest'is ĉiam indi'an'a'j hibrid'ul'o'j.

— Kaj kiel vi ricev'is la irland'son'a'n nom'o'n O’Cay?

— En 1848 Texas dis'iĝ'is de Meksikio, kaj ni ven'iĝ'is inter janki'o'j'n, kiu'j skrib'is ĉi tiel mi'a'n nom'o'n, ĉar ĝi son'is pli kon'at'e. Sed ĉio ĉi ne modif'as mi'a'n de'ven'o'n.

— Nu, kaj vi ebl'e vol'as legitim'i vi'a'n strang'a'n batal-manier'o'n per vi'a de'ven'o?

— Jes.

— Do, indi'an'o dev'as el'ŝir'i la kor'o'n de la mal'amik'o?

— Iom'e vi prav'as, sed bon'vol'u mi'n fin'aŭskult'i.

— Sed indi'an'o ne pov'as civiliz'iĝ'i? Laŭ mi'a sci'o vi hav'as universitat'a'n diplom'o'n.

— En la universitat'a Harvard mi stud'is la ekonomi'a'j'n scienc'o'j'n.

— Nu, tie vi neniel lern'is tiu'n, — ni dir'u ĝentil'e, — operaci'o'n.

— La aztek'a kultur'o komenc'e eg'e super'is la angl'a'n, Tenoĉtitlan hav'is tri'cent'mil loĝ'ant'o'j'n. La pavim'it'a'j'n strat'o'j'n nokt'e lum'ig'is la brul'ant'a'j fajr'o'j sur la tegment'o de la tiel'nom'it'a teokaji-preĝ'ej'o. Mil labor'ist'o'j okup'iĝ'is por asperg'i kaj bala'i la strat'o'j'n. La histori'o de Londono est'as seri'o de incendi'o'j, ĉar Londono ne hav'is akv'o'dukt'o'n, tiam, kiam Tenoĉtitlan jam est'is tra'ret'it'a per akv'o'tub'o'j.

— Kaj tia'spec'a kultur'indi'an'o dev'as el'ŝir'i kor'o'j'n?

— Ne ĉiu'j. Sed Montezuma, mi'a pra'patr'o, sur'tron'iĝ'is el la eklezi'a kast'o. Kaj mi'a'j pra'ul'o'j est'is konvink'iĝ'int'a'j, ke ili pov'as dank'i si'a'j'n potenc'o'j'n kaj kultur'o'n al la milit'di'o Huicilopoĉtli, por kies kult'o ili aranĝ'is ofer'o'n: La pastr'o tranĉ'is la brust'o'n de la venk'it'a mal'amik'o per oniks'a tranĉ'il'o, el'ŝir'is la kor'o'n kaj met'is ĝi'n sur la piedestal'o'n de la altar'o. Kaj Montezuma est'is pastr'o. La hispan'a konker'o ĉes'ig'is la hom'ofer'o'j'n.

Ili detru'is la idol'o'j'n de Huicilopoĉtli. Tiam la di'o ek'mal'am'is ni'n kaj perd'iĝ'is ankaŭ la alt'a civilizaci'o. El Tenoĉtitlan eĉ ruin'o'j ne rest'is. Ties lok'o'n okup'is la krist'an'a kultur'o. Sur la lok'o de la iam'a grand'a preĝ'ej'o nun star'as grand'a ŝton'kruc'o, mez'e de la dezert'o. La dezert'o kaj la kruc'o ind'e reprezent'as la verk'o'n de la krist'an'o'j.

— Kaj vi opini'as, ke vi est'as nur tiam kultur'hom'o, se vi el'ŝir'as kor'o'j'n? Al vi mank'is el la aztek'a kultur'o ĝust'e nur tio?

— Mi'a religi'a konvink'iĝ'o est'as ke ni ating'os la mal'nov'a'n grand'ec'o'n de ni'a popol'o nur per tiu ĉi voj'o.

— Laŭ'esenc'e mi ne sci'as, kiel mi dev'us parol'i kun vi, sed mi prov'as konversaci'i tiel, kiel oni kutim'as kun san'cerb'a'j hom'o'j. Do, vi'a pra'patr'o est'is ebl'e pastr'o, sed nun vi est'as soldat'o.

— Montezuma est'is ankaŭ an'o de la milit'ist'a kast'o Kuaĉiktin.

— Mi'n ne interes'as. Nun vi est'as la soldat'o de Onkl'o Sam, vi est'is al'port'it'a por venk'i la german'o'j'n kaj ne por buĉ'ist'a labor'o.

— Ĉu mi ne far'as, ke mi eksterm'ad'as ili'n? Ĉu ne egal'as, kiel mi tio'n far'as?

— Mort'ig'u vi ili'n, kiel vi pov'as. Ĝust'e tiu'cel'e vi est'as nun ĉi tie kaj ne por distr'i ni'n per aztek'a'j parad'a'j spektakl'o'j.

— Laŭ mi'a sci'o en Uson'o est'as religi'a liber'ec'o. Dum pac'o mi ne pov'is viv'i laŭ mi'a religi'o, sed nun, kiam la hom'o'j aranĝ'as hom'ofer'o'j'n, eĉ tiu'j, kiu'j ne vol'as, kial ĝust'e mi ne pov'as far'i? Tiu, kiu'n mi mem mort'ig'is, est'as mi'a propr'a viktim'o. Ĉu est'us pli dec'e for'pren'i la mon'uj'o'n, aŭ ring'o'j'n, kiel tio'n far'as kelk'a'j mi'a'j krist'an'a'j kamarad'o'j?

— Hav'as neni'a'n senc'o'n diskut'i. Mi kred'as al vi, ke ĉi tio est'as vi'a religi'a konvink'iĝ'o, sed mi hav'as tut'e ali'a'n opini'o'n pri la moral'o. Vi nepr'e dev'as ĉes'ig'i tiu'n naŭz'a'n buĉ'ist'a'n labor'o'n. Ĉu kompren'it'e?

— Sinjor'o leŭtenant'o, mi est'as tri'dek'unu'jar'aĝ'ul'o. Do, super la aĝ'lim'o. Tamen mi soldat'iĝ'is mem'vol'e, por ke mi nun, dum la sol'e liber'a temp'o pov'u praktik'i la religi'o'n de mi'a'j pra'ul'o'j. Mi ne kon'as tia'n paragraf'o'n en la soldat'a disciplin'o, kiu mal'permes'us tio'n. Do, mi ne ĉes'ig'as la ofer'o'j'n. Mi'n ne pov'as kondamn'i eĉ la milit'juĝ'ist'ar'o.

Leŭtenant'o Shander ek'pens'ad'is. Li em'is mal'ĝentil'e respond'i, sed pov'as okaz'i, ke la serĝent'o ne obe'os al li'a ordon'o, la afer'o ven'os al li'a'j super'ul'o'j, kiu'j fin'e re'kon'os la prav'o'n de la serĝent'o kaj li perd'os la bon'a'n reputaci'o'n. Si'n'gard'em'e li respond'is:

— Jen, vi prav'as ke mi nun ne pov'as vi'n pun'i, ĉar pri tia'spec'a afer'o ne trov'iĝ'as regul'o. Sed laŭ mi'a opini'o vi ne rajt'as mal'pur'ig'i la reputaci'o'n de la Uson'a arme'o. Mi pri'trakt'os la afer'o'n kun la kompetent'ul'o'j. Vi ricev'os la konven'a'n ordon'o'n. Mi fin'is!

Sed plur'a'j raport'o'j ne okaz'is.

Nom'e, leŭtenant'o Shander jam sam'tag'e refer'is pri la afer'o al si'a'j super'ul'o'j, kiu'j skrap'is la kap'o'j'n, sed ne pov'is decid'i. La afer'o ir'is pli supr'e'n, ĝis ia kolonel'o. Li de'ven'is el mal'nov'a milit'ist'a famili'o, li'a av'o part'o'pren'is en la civil'a milit'o en Amerik'o. Li en'marŝ'is al Galveston kun la soldat'ar'o de la nord'a'j ŝtat'o'j, kaj tuj li sci'ig'is al la loĝ'ant'ar'o, ke la sklav'o'j liber'iĝ'is kaj tiu'j, kiu'j hezit'as pag'i la kontribuci'o'n, aŭ incit'as kontraŭ la liber'ig'a arme'o, tuj est'os mort'paf'at'a'j sen ia ajn proces'o.

Nun kiam leŭtenant'o Shander rakont'is la okaz'int'aĵ'o'n, la kolonel'o, post kelk'a pri'pens'ad'o, respond'is:

— Mi ne interes'as, kiu, kaj kiel dis'tranĉ'as la german'o'j'n. Li pov'as eĉ dis'pec'ig'i ili'n al pasteĉ'o. El la vid'punkt'o de la arme'o mi'n mal'trankvil'ig'as nur unu afer'o: dum tiu ĉi bub'o tranĉ'ad'as la kadavr'o'j'n, li pov'us mort'ig'i eĉ tri ali'a'j'n viv'ant'a'j'n german'o'j'n. Do, per la dis'pec'ig'ad'o li mal'plen'um'as si'a'j'n patriot'a'j'n kaj soldat'a'j'n dev'o'j'n.

— Laŭ la sci'ig'o'j li el'tranĉ'is la kor'o'n de la kadavr'o nur tiam, kiam en la tranĉe'o ne trov'iĝ'is eĉ unu'sol'a viv'ant'a german'o. Li dir'is, ke li mem mort'ig'is ili'n kaj far'os per tiu'j laŭ li'a propr'a plaĉ'o. Nur tiu ĉi est'as la krim'o.

— Tiam krim'o ne ekzist'as. La tut'a O’Cay afer'o est'as Okay. Ĉu ne? — la kolonel'o laŭt'e rid'is si'a'n sprit'aĵ'o'n kaj leŭtenant'o Shander serv'o'pret'e kun'rid'is.

— Well, kamarad'o, — daŭr'ig'is la kolonel'o — kaj met'is la man'o'n sur la ŝultr'o'n de la leŭtenant'o, — vi nur instig'u ni'a'n aztek'o'n produkt'i kiel ebl'e mult'a'j'n ofer'o'j'n al tiu di'o Huclipacli, aŭ, diabl'o sci'as kiel nom'i la honor'ind'a'n sankt'ul'o'n. Dir'u al li, ke li rajt'as el'tranĉ'i la kor'o'j'n de ĉiu de li mort'ig'it'a hun'o. Li eĉ rajt'as ĝi'n rost'i, aŭ eĉ manĝ'i, se li vol'as. Almenaŭ li hav'os em'o'n, por ke li serv'u fervor'e la stel'plen'a'n standard'o'n per brav'a si'n'ten'o kaj brav'a labor'o.

Leŭtenant'o Shander plu'dir'is ĉi tio'n al serĝent'o ’Cay, rimark'int'e, ke ĉi decid'o ne sam'as al li'a propr'a opini'o, sed la sinjor'o kolonel'o est'as kon'at'a kiel bon'kor'a hom'o kaj ordon'o est'as ordon'o, kiu'n oni ne pov'as kontraŭ'far'i. Li pet'is nur, ke la serĝent'o klopod'u dank'i la permes'o'n per pli grand'a brav'ec'o; des pli, ĉar li serv'as per tio eĉ si'a'n ofer'mani'o'n. Dum la tag'mez'manĝ'o serĝent'o O’Cay al'dir'is al infanteri'ist'o Adamson:

— Vi'a kaŭz'o kontraŭ mi est'is pri'trakt'it'a. Post la tag'mez'manĝ'o ven'u al mi por raport'o!

Adamson terur'iĝ'is. Li ne kompren'is, kial li'n ne trans'posten'ig'is la leŭtenant'o post la okaz'int'aĵ'o'j. Moment'e li pens'is, ke est'is grand'a erar'o sci'ig'i la okaz'int'aĵ'o'j'n al la leŭtenant'o, sed post'e li trankvil'iĝ'is. Ebl'e ankaŭ li mem far'iĝ'os martir'o de si'a religi'o, kiel mult'a'j ali'a'j, kiu'j en Angl'uj'o est'is pend'ig'it'a'j, kiam la kred'ant'o'j ankoraŭ ne el'migr'is al la ter'o de la liber'ec'o. Kaj fin'fin'e kio pov'as okaz'i? Se la serĝent'o est'os tre kruel'a, li pov'os ankoraŭ pet'i protekt'o'n de la leŭtenant'o. Do, li ir'is al la raport'o.

— Vi denunc'is mi'n al leŭtenant'o Shander, — dir'is O’Cay.

— Jes, — respond'is Adamson, ĉar la kvaker'o'j neniam mensog'as.

— Kaj eĉ se vi pun'os mi'n, mi tamen opini'as, ke...

— Kiu parol'as pri pun'o? Mi dir'is ankoraŭ neni'o'n.

— Jes.

— Nu, ven'u kun mi. Mi dezir'as iom'e konversaci'i kun vi. Mi invit'as vi'n por glas'o da viski'o. Aŭ vi, kvaker'o'j ne trink'as alkohol'aĵ'o'j'n?

— Mi ne.

— Prav'e. Eĉ mi'a'j pra'ul'o'j ne dev'int'us ĝi'n trink'i. Sed bedaŭr'ind'e, rekompenc'e por ni'a'j detru'it'a'j urb'o'j, ni ricev'is de la blank'ul'o'j alkohol'o'n, gonore'o'n kaj sifilis'o'n.

Adamson ne mult'e kompren'is el tio.

Ili en'ir'is la kantin'o'n, tie O’Cay mend'is kaka'o'n kun kuk'o por ambaŭ.

— Eĉ mi ne trink'as alkohol'o'n, — li dir'is, — kaj la kaka'o'n mi trink'as pro tradici'o. Oni dir'as, ke la favor'at'a trink'aĵ'o de Montezuma est'is la kaka'o. Li trink'is tag'e ok-dek tas'o'j'n. Tie la hispan'o'j ek'kon'is tiu'n aĵ'o'n kaj ankaŭ ĉi tio'n don'is ni al la blank'ul'o'j.

Post'e li rakont'is ĉio'n, kio'n li parol'is kun la leŭtenant'o.

— Jen, — li dir'is fin'e. — Mi nun pov'us dir'i, ke vi denunc'is mi'n kontraŭ'jur'e, neglekt'int'e la oficial'a'n voj'o'n. Kaj mi, kiel serĝent'o, pov'us hav'i eĉ ali'a'n metod'o'n, por venĝ'i vi'a'n krist'an'a'n fanatik'ism'o'n. Sed mi ne est'as krist'an'o, ĉe ni ne est'as kon'at'a la fanatik'ism'o. Ĉe ni neniam est'is inkvizici'o. Kiam la mal'grand'nombr'a soldat'ar'o de Cortez en'ven'is, Montezuma kvartir'ig'is ili'n en la palac'o'n de si'a patr'o, regal'is ili'n per ĉia'spec'a delikat'aĵ'o kaj kiam la hispan'o'j pet'is permes'o'n, ke en la palac'o ili pov'u instal'i krist'an'a'n kapel'o'n, Montezuma tuj ordon'is al ili eĉ labor'ist'o'j'n.

— Nun mi ne vol'as menci'i la dank'o'n de la krist'an'o'j, nur bon'vol'u imag'i la sam'o'n invers'e: se la soldat'ar'o de Montezuma ven'int'us en Hispanion kaj ili pet'int'us la permes'o'n por instal'i aztek'a'n kapel'o'n! En la palac'o de imperi'estr'o Karlo! Sed mi nun ne sent'as venĝ'em'o'n. Mi ne vol'as parol'i kun vi, kiel serĝent'o kun infanteri'ist'o, sed kiel kun mi'a hom'frat'o. Mi vol'as konvink'i vi'n, ke la ofer'o est'is nepr'e neniel pli mal'human'a, ol vi'a milit'o. Ĉu vi pacienc'as aŭskult'i barbar'o'n?

— Pardon'o'n, sinjor'o serĝent'o, antaŭ ol respond'i, mi demand'as: ĉu vi permes'as, ke ankaŭ mi parol'u tut'e sincer'e?

— Mi ripet'as: mi ne est'as krist'an'o. Vi pov'as dir'i, kio'n vi vol'as. Mi pet'as nur, ke vi aŭskult'u ankaŭ mi'a'j'n pagan'a'j'n vort'o'j'n.

— Tiam mi dev'as deklar'i, ke la hom'ofer'o'j de la aztek'o'j est'is la plej terur'a kruel'aĵ'o. Mi dir'as tio'n ne nur kiel kvaker'o, kiu nenio'kaz'e rajt'as mort'ig'i, kaj ne nur pro tio, ĉar ĝi est'as pagan'a ceremoni'o, sed ĉar ĝi est'is kruel'aĵ'o. Vi amas'buĉ'ad'is la sen'pov'a'j'n milit'kapt'it'o'j'n kaj ne arm'it'a'n mal'amik'o'n.

— Ĉu vi kon'as la metod'o'n de la ceremoni'o? La ofer'o'n oni kuŝ'ig'is sur iu konveks'a altar'a ŝton'o el jasp'o, por ke li'a brust'o konveks'iĝ'u. Post'e la pastr'o pren'is tranĉ'il'o'n el oniks'o. Simil'a'n al ĉi tiu — kaj li el'poŝ'ig'is oniks'a'n tranĉ'il'o'n. — Post'e li per ĝi tra'pik'is la brust'o'n, ĝust'e sub la kor'o kaj tra'tranĉ'is la ĉef'a'n arteri'o'n. Per tio la cerb'o perd'is la sang'o'cirkul'ad'o'n kaj la ofer'o tuj perd'is la konsci'o'n. La pastr'o el'ŝir'is la kor'o'n. La sufer'o daŭr'is dum du-tri sekund'o'j. Ĉu vi kred'as nun eĉ nur la cent'on'o de vi'a'j ofer'it'o'j liber'iĝ'as de la viv'o per tiom mal'mult'a sufer'o?

— Sed la kapt'it'o'j'n!

— Natur'e, la kapt'it'o'j'n! Dum la kon'sakr'ad'o de grand'a teokaji oni ofer'is sep'dek'mil hom'o'j'n. Sed ne ses milion'o'j'n, kiel vi dum ĉi tiu milit'o!

— Neni'u far'as volont'e, sed ni dev'as ĝi'n far'i por sav'i la kultur'o'n de la german'a barbar'ism'o.

— Jes. Tiel vi leg'is en la front'gazet'o Stars and Stripes. Mi ne pri'diskut'as. Nu, ni, aztek'o'j far'is la sam'a'n. Sed ni batal'is ver'e por la pli alt'a kultur'o kaj ne nur trumpet'is pretekst'e kaj por incit'i ni'a'j'n soldat'o'j'n. Ni dev'is brid'i la barbar'a'j'n trib'o'j'n, por sub'ten'i kaj cert'ig'i la pli alt'grad'a'n aztek'a'n civilizaci'o'n, kiu karakteriz'is ni'a'n land'o'n. Natur'e, la diferenc'o est'is, ke tiu est'is ver'e pli alt'grad'a. Ĉirkaŭ ni viv'is sovaĝ'a'j trib'o'j en vigvam'o'j, kaj ĉe ni agrikultur'ist'o'j, meti'ist'o'j, art'ist'o'j en ornam'it'a'j ŝton'dom'o'j. Sed la german'a civilizaci'o est'as neniel pli mal'alt'grad'a ol vi'a. La plej mult'a'j Nobel-premi'it'o'j est'as german'o'j. Ni'a'j religi'a'j rit'o'j ver'e cert'ig'is la pli alt'a'n kultur'o'n. Sed vi?!

— Ni kvaker'o'j, ne mult'e zorg'as pri la religi'a'j formal'aĵ'o'j. Ni praktik'as la religi'o'n laŭ ties pur'a, human'a sens'o. Ni ne hav'as ceremoni'o'j'n, la tradici'o'j'n mi ne kultiv'as, nur la hom'am'o'n: help'i unu la ali'a'n dum ĉi tiu ter'a viv'o. Se vi dir'us tio'n, ke vi el'ŝir'is la kor'o'n de mort'ig'it'a mal'amik'o kaj met'is ĝi'n sur la piedestal'o'n de la idol'o, tiam mi tut'e ne est'us ŝok'it'a. Tio est'us naŭz'a afer'o, sed mi, kiel kvaker'o, neniel kondamn'us. La mort'int'o ne sent'as dolor'o'n. Sed tio'n, ke vi dis'pec'ig'is kadavr'o'n, mi neniel pov'as aprob'i.

— Sed vi, en la german'a tranĉe'o, demand'is ĝust'e tio'n, kial mi el'ŝir'as la kor'o'n de mort'int'o. Vi dir'is, ke san'cerb'a hom'o ne far'as tio'n.

— Jes, mi pens'is tiam, ke vi ne est'as san'cerb'a. Nun, kiam vi klar'ig'is al mi, ĝi est'as por mi ne krim'o, nur naŭz'a kaj terur'a afer'o. Krim'o est'as nur la mort'ig'o, sed ni ne pov'as tio'n mal'help'i. La german'o'j al'trud'is al ni. Ni est'as sen'kulp'a'j krim'ul'o'j!

— Mi ne sent'as mi'n krim'ul'o.

— Eĉ tiam vi est'as krim'ul'o. Ni ĉiu'j krim'as.

— Vi ne kompren'as. Sed prefer'e ni silent'u.

— Kio'n mi ne kompren'as?

— Las'u! Mi ne pov'as ĉio'n mal'kaŝ'i al vi. Ebl'e post la fin'o de la milit'o. Sufiĉ'as, ke ni nun inter'konsent'is. Mi'a'n strang'a'n kutim'o'n vi nun rajt'as rakont'i al kiu ajn. Ebl'e est'as pli bon'e, se ili jam sci'as. Oni ne plu denunc'os mi'n.

— Jes. Ni inter'konsent'is. Sed nur tiu'rilat'e, ke mi ne mal'aprob'as vi'a'j'n ofer'o'j'n. Sed la antikv'a'n aztek'a'n kapt'it'ul'masakr'o'n mi eĉ hodiaŭ konsider'as terur'a krim'o.

*

Post kelk'a'j tag'o'j la regiment'o est'is plu'direkt'it'a por persekut'i la re'tir'iĝ'ant'a'j'n german'o'j'n. La tank'o'j romp'is la kontraŭ'star'o'n de la german'o'j kaj sekv'is la atak'o. Serĝent'o O’Cay kondut'is sam'manier'e, kiel apud Chateau Thierry. La diferenc'o est'is nur, ke li nun el'tranĉ'is la kor'o'j'n de kvin german'a'j kadavr'o'j. La ceter'a'j soldat'o'j, kiu'j jam sci'iĝ'is pri la ofer'o, interes'iĝ'e rigard'is.

*

La suspekt'o nask'iĝ'is en la kort'o de iu kamp'ar'an'a dom'o, kie vesper'e kaporal'o Randol ek'dir'is al serĝent'o Smith:

— Kio'n vi dir'as pri tiu ĉi strang'a soldat'o? Kiel oni pov'as aranĝ'i tia'n buĉ'ist'a'n labor'o'n?

— Kio'n dir'i? La kolonel'o decid'is: se li mort'ig'is la german'o'n, li rajt'as el'tir'i la kor'o'n, almenaŭ li klopod'os bon'e labor'i. Kaj ver'e, li fin'is nun per kvin german'o'j.

— Ĉi tio est'us bon'a. Sed ni'a kamarad'o O’Cay ne pov'is mort'ig'i kvin, maksimum'e kvar hun'o'j'n.

— Kiel vi tio'n sci'as?

— Ĉar pri unu mi mem fin'is. Kiam mi tra'paf'is li'n, mi kur'sekv'is ali'a'n german'o'n, kiu prov'is fuĝ'i. Kiam mi jam eksterm'is ili'n, mi re'ven'is, ĉar mi decid'is rigard'i la labor'o'n de tiu ĉi buĉ'ist'o, kaj jen, ĝust'e tiam li tranĉ'ad'is la mantel'o'n de Mi'a german'o.

— Kiel vi sci'as, ke li est'is la vi'a?

— Ĉar de li'a kol'o pend'is amulet'o sur li'a mantel'o. Ĝi est'is hel'a, bril'a. Nu, — mi pens'is, — se vi kred'is, ke ĉi tiu sav'os vi'n de la mort'o, tiam vi erar'is, frat'aĉ'o, do, mi tra'paf'is la amulet'o'n. Li fal'is kaj pro cert'ec'o mi don'is eĉ ali'a'n paf'o'n en la frunt'o'n. Mi akcent'as: ĉi tiu O’Cay est'as grand'a ĉarlatan'o!

— Pov'as est'i, — respond'is serĝent'o Smith, ĉar ankaŭ al li est'is suspekt'ind'a'j tiu'j kvin german'o'j kaj ke ĉiu'j kvin kuŝ'is unu apud la ali'a.

Li'a'n suspekt'o'n li rakont'is al leŭtenant'o Shander. La leŭtenant'o far'iĝ'is eĉ pli ŝok'it'a:

— Terur'e! Do, ĉi tiu bub'o est'as ne nur kadavr'o-buĉ'ist'o, sed li eĉ ne batal'as! Al mi jam de'komenc'e ne plaĉ'is tiu barbar'o, sed vi kon'as la mol'a'n kor'o'n de la sinjor'o kolonel'o.

— Li est'as tre human'a hom'o.

— Jes. Li permes'as ĉio'n al la knab'o'j, por ke ili hav'u em'o'n por eksterm'i la hun'o'j'n. Se iu dir'as: “Mi ventr'e'n'pik'is unu german'o'n kaj li neniam pli manĝ'os kraut-wurst-on”, tiu pov'as est'i kiom ajn sen'di'a fripon'o, la kolonel'o ĉio'n pardon'as, kaj kor'e gratul'as al li. Sed pri ĉi tiu afer'o mi hav'is ĉiam mi'a'n propr'a'n opini'o'n, eĉ tiam, kiam mi ankoraŭ kred'is, ke O’Cay tranĉ'ad'as viv'ant'a'n german'o'n kaj nur post'e li el'pren'as la kor'o'n. Kio'n dir'os nun la sinjor'o kolonel'o, se li ek'sci'os, ke li'a favor'it'o est'as eĉ ne soldat'o, nur buĉ'ist'o de kadavr'o'j?

— Kontraŭ la mort'int'o ni dev'as sent'i nur honor'o'n... Ni est'as ja hom'o'j kaj ne sovaĝ'best'o'j... Sed esper'ebl'e ni jam pov'as el'tord'i li'a'n kol'o'n.

— Ĉiu'okaz'e ni dev'as pri'esplor'i li'a'n kondut'o'n.

— Kaporal'o Randol firm'e asert'as...

— Ne sufiĉ'as. Tem'as pri grav'eg'a krim'o. Tio est'as jam ne nur mal'honor'ig'o de kadavr'o, sed grav'a neglekt'o de la soldat'a'j dev'o'j. Randol pov'as ebl'e erar'i, ĉar mult'a'j soldat'o'j port'as amulet'o'n. Ankaŭ mi hav'as unu pec'o'n ĉe mi'a kol'o kun sankt'a bild'o, sed mi sci'as mi'a'n soldat'a'n dev'o'n kaj tra'paf'as nur viv'ant'a'j'n hom'o'j'n. Do, ni dev'as li'n zorg'e observ'i, akir'i atest'ant'o'j'n, por ke ni ir'u al ni'a'j super'ul'o'j kun tut'e pruv'it'a afer'o.

Ili komisi'is kelk'a'j'n soldat'o'j'n por kontrol'i la kondut'o'n de serĝent'o O’Cay. Ili est'is plen'e fid'ind'a'j hom'o'j kaj inter tiu'j est'is kaporal'o Randol, kiu tuj kontakt'iĝ'is kun Adamson.

— Dir'u: kiel okaz'is tiu “ofer'o”, kiu'n vi raport'is iam al leŭtenant'o Shander?

Adamson rakont'is preciz'e.

— Kaj vi cert'e sci'as, ke tiu'j'n du german'o'j'n mort'ig'is O’Cay?

— Mi ne vid'is, sed kial vi dub'as?

— Ĉar tiu ĉi hom'o est'as ne soldat'o, sed buĉ'ist'o. Tiu ĉi hom'o ne batal'as, nur tranĉ'ad'as kadavr'o'j'n, kiu'j'n mort'ig'is ali'ul'o'j.

Adamson gap'e mir'eg'is.

— Li... li... ne batal'as?

— Ne. La suspekt'o est'as, ke li ĝis nun eĉ unu'sol'a'n german'o'n ne mort'ig'is, nur li tranĉ'ad'is la kadavr'o'j'n.

Adamson nun komenc'is kompren'i, kio'n cel'is dir'i serĝent'o O’Cay, kiam li dir'is, ke li ne sent'as si'n krim'ul'o pro hom'mort'ig'o. Li mem, la kvaker'o, mal'observ'is la plej sankt'a'n postulat'o'n de si'a religi'o kaj tiu barbar'a indi'an'o, kies religi'a'j'n rit'o'j'n eĉ aŭskult'i ne dec'as, est'as pli kvaker'a, ol Adamson, kia'j'n ajn naŭz'a'j'n afer'o'j'n li far'is.

— Do, la ordon'o est'as, — daŭr'ig'is Randol, — ke ni dev'as li'n pri'esplor'i. Mem'kompren'ebl'e ĉi tio est'as sekret'o. Ne mal'kaŝ'u al li.

— Jes.

En la kap'o de Adamson kirl'iĝ'is la pens'o'j. Li'n eĉ antaŭ'e turment'is la zorg'o'j kontraŭ si'a konscienc'o, sed ĝis nun li ankoraŭ pov'is trankvil'iĝ'i, ke li'a'n kulp'o'n trud'is la mal'amik'o al li. Sed li nun dev'as kontrol'i hom'o'n, por pruv'i tia'n krim'o'n, kiu est'as por li grand'a virt'o. Serĝent'o O’Cay est'as sen'dub'e konfuz'a hom'o, sed, se ĉi tiu suspekt'o prav'as, tiam li ne est'as kulp'a. Ne! Li ne akcept'os tio'n!

Sed, se li ne akcept'os, tiam akcept'os ali'ul'o'j, kiu'j pri'juĝ'as la afer'o'n ne el kvaker'a vid'punkt'o. Se li rifuz'as la komisi'o'n, li mem far'iĝ'os suspekt'ind'a.

Do, fin'e li neni'o'n respond'is. Kaporal'o Randol kontent'iĝ'is, ke li ordon'is al Adamson la spion'ad'o'n.

La arme'o tra'ir'is la river'o'n Aisne kaj plu'persekut'is la mal'amik'o'n al la direkt'o de Laon. Antaŭ Laon la german'o'j far'is nov'a'j'n tranĉe'o'j'n kaj de'nov'e oni dev'is ili'n atak'i. La du'dek'kvin'centi'metr'a'j franc'a'j kanon'o'j bombard'is dum du'on'tag'o, post'e sekv'is, — laŭ'kutim'e, — la tank'o'j kaj fin'e la atak'o kontraŭ la jam preskaŭ mal'plen'a'j german'a'j tranĉe'o'j. La tank'o'j simpl'e sur'tret'is la pik'drat'ar'o'n kaj la atak'ant'a'j soldat'o'j jam preskaŭ ne hav'is task'o'n.

Apud serĝent'o O’Cay atak'kur'is Adamson kaj kelk'a'j ali'a'j soldat'o'j, kiu'j spion'is li'n. Ili en'salt'ad'is la tranĉe'o'n, ĉirkaŭ'rigard'is kaj post'e dis'kur'is por persekut'i la mal'amik'o'n.

Post kelk'a'j minut'o'j ili re'ven'is. O’Cay jam sekc'is la brust'o'n de iu mal'amik'a mort'int'o per oniks'a tranĉ'il'o. Proksim'e star'is Adamson, kiu ŝajn'e rest'is apud li. Smith salt'is al O’Cay, ek'kapt'is li'a'n brak'o'n kaj kri'is:

— Halt'u! Vi est'as arest'it'a!

— Mi hav'as permes'o'n! Mi'a ag'o neniel koncern'as vi'n!

Plur'a'j soldat'o'j al'ven'is kaj for'port'is li'n.

*

Kiam la kolonel'o ek'sci'is la afer'o'n, li furioz'is:

— Ĉi tiu besti'o! Ĉi tiu fi'a kadavr'o'vultur'o! Do, li eĉ ne batal'is! La danĝer'a'n labor'o'n li las'is al la honest'a'j kamarad'o'j, kaj li tranĉ'ad'is la kadavr'o'j'n, anstataŭ la viv'ant'a'n mal'amik'o'n! Al milit'juĝ'ist'ar'o ĉi tiu'n fripon'o'n! Sed urĝ'e!

*

Al la procez'o est'is vok'it'a ankaŭ Adamson.

— Ĉu en la tranĉe'o vi est'is apud serĝent'o O’Cay? — demand'is la milit'juĝ'ist'o.

— Mi star'is ĝust'e apud li.

— Dum kiom da temp'o?

— Ek'de la salt'o en la tranĉe'o'n, ĝis li'a arest'ad'o.

— Tiam respond'u: ĉu O’Cay mem mort'ig'is tiu'n german'o'n, kies brust'o'n li tranĉ'ad'is?

— Jes.

— Ĉu vi vid'is?

— Mi vid'is.

— Sed la ceter'a'j atest'ant'o'j ĉiu'j asert'as, ke tiu german'o est'is jam kadavr'o, kiam vi en'salt'is.

— Ili erar'as. La german'o al'ven'is, kiam la ceter'a'j atest'ant'o'j jam dis'kur'is. Sed mi rest'is tie kaj vid'is.

— La atest'ant'o pov'as ĵur'i.

— Mi'a religi'o mal'permes'as la ĵur'o'n.

Post'e oni laŭt'leg'is la raport'o'n de la sekc'int'a'j kurac'ist'o'j, ĉar la kadavr'o est'is tuj for'port'it'a kaj sekc'it'a. Laŭ la medicin'a konstat'aĵ'o, en la kap'o est'is trov'it'a grenad'a split'o, kiu tuj mort'ig'is la german'o'n. Dum tranĉ'ad'o de la brust'o li est'is jam mort'int'a pli ol unu hor'o'n.

— Kio'n vi al'dir'as, serĝent'o O’Cay?

— Ĉio est'as pruv'it'a kontraŭ mi. Van'e mi ne'us. La atest'ant'o'j prav'as kaj Adamson erar'as. Ver'e, mi ne mort'ig'is li'n. Mi eĉ konfes'as, ke mi neniam mort'ig'is hom'o'n.

— Ĉu neniu'n? Laŭ leŭtenant'o Shander vi kondut'i brav'e dum la unu'a atak'o.

— Mi dir'is tio'n al li, sed mi mensog'is. Neniam mi paf'is aŭ pik'is viv'ant'a'n hom'o'n. Mi intenc'is nur praktik'i la religi'o'n de mi'a'j pra'ul'o'j.

— Bel'eg'a religi'o! Kaj por tio ĉi vi soldat'iĝ'is mem'vol'e?

— Jes.

— Do, vi sent'is neni'a'n patriot'a'n dev'o'n?

— Mi hav'as neni'o'n komun'a'n kun la inter'bat'ad'o de la krist'an'o'j.

— Mi sever'e admon'as vi'n: la milit'o ne est'as drink'ej'a inter'bat'ad'o. Aŭ kiel vi opini'as?

— Ver'e ne drink'ej'a.

La pled'ant'o propon'is la pri'esplor'o'n de la mens'o de la akuz'it'o, ĉar la krim'o est'is tiom terur'a kaj besti'a, ke san'cerb'a hom'o ne pov'as ĝi'n far'i. Krom'e, la akuz'it'o neni'o'n gajn'is el tio, ĉar sur la batal'kamp'o li'n minac'is la sam'a'j danĝer'o'j, kiel la honest'e batal'ant'a'j'n soldat'o'j'n. Do, la tranĉ'ad'o de la kadavr'o'j est'is tut'e sen'cel'a ag'o, el kio li pov'us gajn'i nur mal'util'aĵ'o'j'n. Eĉ li mem bon'e sci'is tio'n kaj la sekv'aĵ'o'j pruv'is la konjekt'o'n.

O’Cay protest'is kontraŭ la pri'esplor'o de si'a mens'o.

— Fort'a'j, tut'san'a'j hom'o'j kur'atak'as unu la ali'a'n, por ke ili ne plu rest'u fort'a'j kaj san'a'j. Kaj neni'u propon'as pri'esplor'i ties mens'a'n san'o'n. Natur'e, ebl'as, ke ankaŭ mi mem est'as frenez'a, sed ĉi tiu'n, dum la ĝeneral'a frenez'iĝ'o, pov'us konstat'i nur iu loĝ'ant'o de fremd'a planed'o.

La propon'o'n mal'akcept'is la juĝ'ist'ar'o, sed ili demand'is Adamson-on: kiel li kuraĝ'is asert'i, ke la german'o'n mort'ig'is O’Cay. La medicin'a raport'o pruv'is la mal'o'n kaj ties prav'o'n akcept'is eĉ la akuz'it'o.

— Ĉar serĝent'o O’Cay ne mort'ig'is hom'o'n, — respond'is Adamson.

— Kaj tial vi asert'is, ke li mort'ig'is?

— Jes.

— Ĉi tio'n mi ne kompren'as.

— Li ne mort'ig'is, sed sen'kulp'a'n hom'o'n mi pov'is nur tiel sav'i, se mi ŝajn'ig'as li'n kulp'a. Bedaŭr'ind'e, mi ne sukces'is.

Nun la prokuror'o propon'is esplor'i la mens'o'n de Adamson, ĉar li'a atest'ad'o est'as plen'e konfuz'a kaj li'a'j vort'o'j kontraŭ'as al la logik'o.

Ĉi tiu propon'o jam est'is akcept'it'a.

Krom'e, Adamson est'is akuz'it'a pro fals'a atest'ad'o.

*

La juĝ'ist'ar'o deklar'is, ke la akuz'o est'as prav'a. Kiel mild'ig'a'n fakt'o'n ili menci'is la mem'vol'a'n konfes'o'n de la akuz'it'o. Sam'e, ili kalkul'is mild'ig'a fakt'o, ke la akuz'it'o re'kon'is, ke la milit'o ne est'as drink'ej'a inter'bat'ad'o. Sed ĉio ĉi ne mal'pez'ig'as la krim'o'n kaj la verdikt'o est'is mort'pun'o.

Ĉi tio okaz'is jam post la german'a kapitulac'o, do, ili est'is propon'it'a'j al sen'pun'ig'o. Post du'on'jar'o, la ĝeneral'a amnesti'o koncern'is ankaŭ serĝent'o'n O’Cay.

La direktor'o de la karcer'o man'prem'is kun li kaj promes'ig'is, ke li neniam plu tranĉ'ad'os mort'int'a'n mal'amik'o'n, nur viv'ant'a'n.

Kompat'ind'a Adamson pli mal'bon'sort'is. La esplor'o deklar'is li'n frenez'a. Van'e li akcent'is, ke li far'is ĉio'n per pur'a kaj sobr'a kap'o, sur'baz'e de si'a'j princip'o'j. Oni respond'is, ke tem'as ĝust'e pri tio kaj li est'is en'hospital'ig'it'a.

Honor'ig'o

— Yel Palva! — laŭt'leg'is la notari'o.

Palva, vest'it'e nur en kalson'o, en'paŝ'is. Trans'don'is si'a'n rekrut'al'vok'a'n leter'o'n. Si'a'j'n supr'a'j'n vest'o'j'n met'is sur seĝ'o'n.

La kurac'ist'o esplor'e rigard'is la korp'o'n de Palva. Ties okul'o'j'n kaŝ'is per si'a'j man'plat'o'j, post'e li for'pren'is la man'o'j'n, observ'ant'e la refleks'o'j'n.

— Ĉu vi ne est'as miop'a? — li demand'is.

— Tut'e ne! — protest'is Palva. — Mi leg'as ĉiam sen okul'vitr'o'j.

— Ĉu vi leg'as mult'e?

— Absolut'e ne! Mi'a profesi'o okup'as mi'n per tut'e ali'a'j labor'o'j.

— Mi atent'ig'as vi'n, ke mis'inform'i la rekrut'komision'o'n est'as komun'um-ofend'a ag'o. Hodiaŭ, kiam la fripon'a'j mal'amik'o'j de la hom'ar'o minac'as per fin'pere'o ĉies feliĉ'o'n, la patri'o bezon'as brav'a'j'n, batal'em'a'j'n soldat'o'j'n.

Palva ankoraŭ ne est'is star'ig'it'a antaŭ la tub'o'n de la fals'o'metr'o, do li respond'is sen'emoci'e.

— Se mi est'os honor'ig'at'a per soldat'iĝ'o, mi plen'um'os mi'a'n ornam'plen'a'n honor'o'n per la plej grand'a entuziasm'o, sed tamen mi dev'as rimark'i, ke mi sent'as mi'n tut'e san'a.

Nun li est'is star'ig'it'a en la rentgen'aparat'o'n. La aparat'o susur'is, la kurac'ist'o atent'e observ'ad'is la ekran'o'n.

— Nu, — li kontraŭ'ĵet'is triumf'e, — tiu ĉi kor'o tamen ne est'as nom'ebl'a tut'e san'a!

— Kio do! — protest'is Palva. — Mi loĝ'as sur la sep'a etaĝ'o kaj mi neniam atend'as lift'o'n. Mi labor'as en la albumin'fabrik'o numer'o 112 eĉ hodiaŭ pez'a'n korp'labor'o'n.

— Tio est'as nur vi'a person'a asert'o.

La komision'estr'o inter'dir'is:

— Ni dev'as ebl'ig'i al la kandidat'o pruv'i si'a'n asert'o'n. Ĉu vi hav'as dokument'o'j'n?

Palva paŝ'is al si'a'j vest'o'j, el'poŝ'ig'is kaj trans'don'is pec'et'o'n da paper'o. La komision'estr'o tra'leg'is, iom medit'ad'is, kaj ek'dir'is al la kurac'ist'o:

— Ceter'aĵ'o?

— Ne est'as ceter'a'j rimark'ind'aĵ'o'j.

— Do, li vid'iĝ'as sufiĉ'e fortik'a hom'o. Ne ver'ŝajn'as ia'spec'a mal'san'o. Nu, bon'vol'u en'skrib'i, — li turn'iĝ'is al la notari'o, — ke li est'as korp'e ne'taŭg'a por milit'serv'o. Sekv'os la spirit'a rekrut'ad'o!

Palva est'is star'ig'it'a antaŭ tabul'o'n. Vid'al'vid'e al li, la tub'o de la fals'o'metr'o, direkt'it'a al li.

La profesor'o funkci'ig'is la aparat'o'n, la tub'o komenc'is fosforesk'i.

— Jen la kreto, — dir'is la profesor'o. — Bon'vol'u skrib'i la formul'o'n de la rotaci'a para'sfer'o en kaz'o de hiperbol'e rapid'iĝ'a'j proton'o'j.

Palva al'paŝ'is la tabul'o'n kaj komenc'is skrib'i:

rot y =

Post'e li ek'halt'is.

— Nu? — demand'is la profesor'o. — Kio'n vi intenc'as kun tiu rotaci'o? Ĉar io rond'ir'as, ĝi'a formul'o ne nepr'e komenc'iĝ'as per “rot”. Mi pet'as, skrib'u la matric'o'j'n!

— Tiu'j'n mi ne sci'as.

La signal'lamp'o de la fals'o'metr'o akr'e ek'fulm'is, okaz'ig'ant'e ĝeneral'a'n rid'o'n.

— Do, vi tre bon'e sci'as, — respond'is la profesor'o. — Jes, antaŭ cent jar'o'j, ĉirkaŭ 1950, oni ankoraŭ pov'is mensog'i sen'danĝer'e, sed hodiaŭ la aparat'o jam mal'kaŝ'as la mensog'ul'o'n. Kiom da mensog'po'cent'o? — li demand'is la aparat'ist'o'n.

— Naŭdeksep, — li leg'is el la bend'o.

La profesor'o paŝ'is al Palva kaj met'is la man'o'n sur li'a'n ŝultr'o'n.

— Vi est'as spirit'e taŭg'a, kar'a amik'o. — La arme'o bezon'as soldat'o'j'n, kiu'j ne est'as sufiĉ'e fort'a'j por la pez'a labor'o de la civil'a land'o, sed kiu'j taŭg'as al la alt'a'j spirit'a'j pretend'o'j de la milit'ad'o. Van'e vi prov'us eskap'i, vi taŭg'as. Soldat'iĝ'i est'as grand'a kaj bel'a honor'ig'o, kiu'n ni ĉiu'j akcept'as ĝoj'plen'e kaj dank'e.

Nun li subit'e ek'pens'is, ke li ebl'e star'as en la radi'o-kamp'o de la aparat'o. Ek'tim'e li al'rigard'is, sed jam mal'fru'e. La lamp'o ek'bril'is.

Rapid'e li for'paŝ'is kaj la lamp'o esting'iĝ'is. La komision'ul'o'j rest'is ŝajn'e sen'emoci'a'j, ili kondut'is, kvazaŭ ili neni'o'n est'us rimark'int'a'j. Eĉ Palva ne kuraĝ'is rid'et'i. Li nur deklar'is:

— Se mi est'os honor'ig'at'a per soldat'iĝ'o, mi plen'um'os mi'a'n ornam'a'n dev'o'n per la sam'a ĝoj'o, kiel vi, profesor'o.

La lamp'o rest'is sen'lum'a.

Nun sekv'is mal'long'a diskut'o. La civil'land'a komisar'o ne vol'is trans'ced'i Palvan.

— Jam nun ni pov'as plen'um'i ni'a'j'n task'o'j'n nur la plej mal'facil'e, — li dir'is. — La kandidat'o est'as fort'a hom'o. Li pur'ig'as la best'ej'o'j'n, port'as la sterk'o'n. Tia fort'a hom'o dev'as rest'i en si'a profesi'o.

La profesor'o, aŭd'ant'e la vort'o'j'n, plen'iĝ'is per envi'o. Li'a unik'a fil'o antaŭ unu monat'o hero'mort'is.

— Mal'nobl'a labor'o, — li dir'is per koler'trem'ant'a voĉ'o. — Kaj tia eminent'a hom'o aŭdac'is sekret'i pri si'a'j kapabl'o'j, kiam li pov'us est'i honor'ig'at'a!

La civil'land'a komisar'o de'nov'e ek'prov'is re'ten'i Palvan sed la komision'estr'o fin'is:

— Mi ferm'as la diskut'o'n. La kandidat'o'n ni honor'ig'as per soldat'iĝ'o. Mi pet'as la notari'o'n en'skrib'i la nom'o'n de Yel Palva en la ornam'album'o'n de la rajt'ig'it'a'j al glor'o. Li rajt'as an'iĝ'i al la grup'o “Pac'am'o”.

*

Vesper'e li rendevu'is kun Minda en la park'o.

— Nu? — ŝi demand'is ekscit'it'e. — Kio okaz'is, Yel?

— Mi est'as honor'ig'it'a.

Minda sen'fort'e fal'sid'iĝ'is sur la benk'o'n.

— Kaj al kiu grup'o vi est'is direkt'it'a?

— Al la “Pac'am'o”

— Ne parol'u rebus'e! Mi jam sci'as, ke la grup'o “Mizerikord'o” manipul'as per la Alfa-ĵet'maŝin'o'j, per kiu'j ili kripl'ig'as la iris'o'n de la okul'o'j, blind'ig'ant'e la mal'amik'a'j'n soldat'o'j'n, la grup'o “Bon'kor'ec'o” direkt'as la ultra'son-maŝin'o'j'n por dis'fal'ig'i la ĉel'o'n de la hist'o'j de la korp'o, sed kio'n signif'as “Pac'am'o”?

— Tiu est'as la grup'o de la sekvatoroj.

— La satan'o'j! — ek'kri'is Minda. — Tiu est'as la plej danĝer'a.

— Nu, jes. Neni'u intenc'as eksterm'i la civil'ul'ar'o'n de la mal'amik'o, ĉar la cel'o de la milit'o est'as ĝust'e konker'i sub'jug'it'a'j'n labor'ant'o'j'n. Kaj kiel la ŝtat'estr'o'j profit'us el tio, se ili jam komenc'e neni'ig'us la viv'ant'a'n produkt-material'o'n? Tial est'is el'trov'it'a la sekvatoro, por ke ni eksterm'u nur la milit'ist'a'n elit'ar'o'n de la mal'amik'o. La palpatoroj esplor'as la individu'a'j'n ond'o'long'o'j'n de la mal'amik'a'j milit'estr'o'j, post'e ni ek'ir'ig'as la sekvatoran raket'o'n, kiu al'ven'ant'e dis'fal'ig'as la ganglion'o'j'n ĝust'e de la nerv'ar'o de la cel'it'ul'o.

— Sed la mal'amik'o ĝust'e pro tio atak'as plej fort'e la sekvatoristojn.

— Tut'e ne mir'ind'e. Ankaŭ ili sci'as, ke tiu ĉi est'as la plej danĝer'a milit'il'o kontraŭ la milit'estr'o'j, kaj ĝi bezon'as la plej grand'a'n sci'o'n. La nun'a'n milit'o'n batal'as nur scienc'ist'o'j kontraŭ scienc'ist'o'j. San'a'n, fort'a'n kaj stult'a'n hom'o'n oni ne soldat'ig'as.

— Do, ili nun for'rab'as vi'n de mi!

— Ankoraŭ ne'cert'e. Nun jam ne trov'iĝ'as front'o'j. La atak'o'j est'as direkt'at'a'j el la intern'a land'o kontraŭ la intern'o de la ali'a land'o, eĉ tie nur kontraŭ milit'ist'a'j cel'o'j por ne dis'romp'i la konker'ot'a'j'n urb'o'j'n, fabrik'o'j'n kaj labor'ist'ar'o'n. Oni atak'as nur la milit'a'j'n nod'aĵ'o'j'n, kiu'j est'as dis'sem'it'a'j en la tut'a land'o, zorg'e apart'ig'it'e de la produkt'ad'o, kaj vi nepr'e sci'as, ke ĝust'e apud ni trov'iĝ'as unu el la nod'aĵ'o'j. Ebl'e mi posten'iĝ'os tie.

— Ebl'e! Ebl'e! — man'sving'is dolor'e Minda. — Kiel tio util'us al mi? Mi jam esper'is tra'viv'i ni'a'n jun'ec'o'n unu apud la ali'a. En vi'a ses'dek'jar'a aĝ'o oni for'port'u vi'n, ĝis tiam ni pov'us viv'i bel'e.

— Ho, jes. La ses'dek'jar'a hom'o est'as korp'e mal'fort'a, por gener'o jam apenaŭ taŭg'a, li ne pov'as plen'um'i la civil'land'a'n fort'o'streĉ'o'n, sed ali'flank'e li hav'as vast'a'j'n spert'o'j'n, mult'o'n li sci'as. Por sid'i, kalkul'i, observ'i la aparat'o'j'n, eksperiment'i en la laboratori'o'j li est'as tre taŭg'a, do li est'as la plej uz'ebl'a material'o por milit'serv'o.

Minda sen'pacienc'e inter'dir'is:

— Ho Yel, Yel, kial vi tromp'is mi'n?

— Ĉu mi? Ĉu vi'n? Sed Minda, mi'a dolĉ'a Minda!

— Jes, vi! Ĝust'e vi! Kiom'foj'e mi dir'is al vi, kiam vi am'ind'um'is al mi, ke mi dezir'as nur san'a'n kaj stult'a'n vir'o'n! Ĉu mi ek'am'u li'n kaj ili for'rab'u li'n de mi? Vi ĵur'is, ke vi est'as stult'a kiel kukurb'o, kaj mi kred'is al vi. Mi ek'am'is vi'n, kaj jen — nun al'ven'is vi'a mort'kondamn'o, kio est'as sam'e ankaŭ mi'a mort'o. Ho Yel, kial vi tromp'is mi'n?

Plor'singult'e ŝi klin'iĝ'is sur li'a'n ŝultr'o'n. Li tener'e kares'is ŝi'a'n kap'o'n.

— Mi ne tromp'is vi'n, anĝel'et'o. Mi cert'ig'as vi'n, ke mi plen'fort'e klopod'is en la lern'ej'o por neni'o'n el'lern'i. Se nur tiu damn'it'a fals'o'metr'o ne est'us el'trov'it'a!

— Ne, Yel, mi jam neni'o'n kred'as al vi, — plor'singult'is la knab'in'o. — Se vi est'us stult'a, kial ili pov'is pruv'i, ke vi sci'as? Ĉar korp'e vi est'as fort'a, mi ja sci'as tio'n. Preskaŭ vi prem'romp'as mi'n, se vi brak'um'as.

— Bon'e vi sci'as, kor'et'o mi'a, ke jam en la lern'ej'o ne ebl'as tut'e ne'lern'i. Ankaŭ tie est'as fals'o'metr'o. Se mi dir'as: “Mi lern'is, sed mi ne sci'as”, la aparat'o tuj signal'as, la lamp'o ek'brul'as, kaj la profesor'o tuj don'as la “el'kor'a'n apog'ad'o'n”: du'hor'a dent'dolor'o en la dent'o-nerv-en'radi'ant'a kamer'o. Ho Minda, kiom'foj'e mi sid'is en tiu! Last'foj'e mi ricev'is jam tri'a'grad'a'n dent'dolor'o'n kiel el'kor'a'n apog'ad'o'n, ke mi jam hurl'is pro la infer'a'j turment'o'j kaj mi pet'eg'is indulg'o'n. Je tia'j okaz'o'j mi decid'is, ke mi ĉiam lern'os bon'e, ĉar mi jam ne hav'is kuraĝ'o'n por ne'lern'i.

— Satan'a'j ekzekut'ist'o'j!

— Ne mal'ben'u la profesor'o'j'n, ho Minda. Ankaŭ ili raport'as antaŭ fals'o'metr'o al la direktor'o, kaj se ili dir'us, ke “la ne'lern'int'o'j'n mi laŭ'regul'e apog'is”, kvankam ili ne pun'is la ne'lern'int'o'j'n, tiam la fals'o'metr'o ek'lum'us, kaj vi sci'as, ke ili est'as eĉ pli sever'e pun'at'a'j. Kaj la direktor'o est'as sam'e kontrol'at'a, kiel ĉiu hom'o sub'e, supr'e, kaj pli supr'e, tut'e ĝis la Plej'am'at'a Ŝtat'patr'o. Li est'as la sol'a, kiu de'pend'as de neni'u, kaj en kies man'o'j koncentr'iĝ'as ĉiu sufer'ig'o...

Yel subit'e ek'silent'is kaj ek'tim'e li ĉirkaŭ'rigard'is, sed Minda furioz'e inter'kri'is:

— Jes, dir'u nur la ver'o'n! Sufer'ig'o! Jes, sufer'ig'o! Ĉiam nur sufer'ig'o! Ne silent'ig'u mi'n! — ŝi dir'is, vid'ant'e, ke Yel tim'e klopod'as ŝi'a'n kap'o'n tir'i al si'a brust'o. — Ĉi tie ne est'as mikrofon'o, kaj por mi est'as jam tut'egal'e, eĉ, se mi est'os port'at'a sur ŝtip'ar'o'n! Kial ni nom'us ankaŭ inter ni la sufer'ig'o'n “el'kor'a apog'ad'o” kaj “amik'a help'o”?

Yel klopod'is flank'e'n'ig'i la diskut'o'n.

— Do, post la dent'dolor'o'j mi jam dev'is iom lern'i la lecion'o'j'n.

— Do, vi tamen lern'is! — dir'is Minda riproĉ'e. De'nov'e ŝi ek'plor'is. Yel el'pren'is poŝ'tuk'o'n el la retikul'o de Minda kaj sek'ig'is ŝi'a'j'n okul'o'j'n.

— Ne plor'u, kar'a! Ĉi tio est'as pli dolor'a sufer'o por mi, ol ĉia'spec'a el'kor'a apog'o. Mi ĵur'as, ke mi prov'is ĉio'n ebl'a'n por ke mi lern'u sed ne sci'u, ke ili ne pov'u mi'n dis'ig'i de vi. Ne nur por vi'a interes'o, sed por mi'a feliĉ'o. Tiu est'as vi mem. Mi'a feliĉ'o!

Minda lev'is si'a'n kap'o'n kaj ek'rid'et'is tra la larm'o'j. Ŝi don'is aer'facil'a'n kis'et'o'n sur li'a'n okul'o'n.

— Ho, mi'a et'a pseŭdo'stult'ul'o! Kiel do tamen vi el'lern'is la lecion'o'j'n?

— Mi ĵur'as al vi, Minda, — kaj mi bedaŭr'as, ke nun ni ne ĉe'hav'as fals'o'metr'o'n por kred'ig'i mi'a'j'n vort'o'j'n — do mi ĵur'as al vi, ke mi prov'is ĉio'n ebl'a'n ankaŭ post la dent'dolor'o'j. Lern'ant'e la lecion'o'j'n mi klopod'is ĉiam pens'i pri vi. Anim'e mi ĉiam est'as kun'e kun vi, sed dum lecion'lern'o mi klopod'is per ĉiu'j mi'a'j nerv'o'fibr'o'j kroĉ'iĝ'i al vi, por ke mi ne kompren'u la legat'aĵ'o'n. Tia'manier'e mi pov'is dir'i trankvil'e al la profesor'o: “Mi lern'is, sed mi ne sci'as”. Pli post'e, dum la lecion'lern'ad'o mi eĉ kalkul'is mut'e, en mi'a kap'o: “Unu-du-tri-kvar-kvin...” Sed tiu ĉi metod'o jam est'is iom per'fort'it'a, kaj dum la raport'o la lamp'o iom ek'bril'et'is. Do, la kalkul'ad'o'n mi ne daŭr'ig'is. Pens'i pri vi ĉiam est'as facil'e kaj tio sufiĉ'is. Dum la ekzamen'o mi est'is re'ĵet'it'a kaj mi far'iĝ'is pur'ig'ist'o en la albumin-fabrik'o. Mult'a'j mi'a'j envi'ant'o'j preskaŭ krev'is.

— Sed kiel vi tamen sci'is dum la rekrut'ig'o?

— Ĉar mi hav'as damn'it'e mal'bon'a'n cerb'o'n. Van'e mi klopod'as ne'sci'i, io tamen en'glu'iĝ'as. Tiu'n formul'o'n, kiu'n ili demand'is pri la rotaci'a para'sfer'o, mi leg'is ĝust'e post terur'a dent'dolor'o. Tiam mi est'is frakas'it'a, mort'sufer'ig'it'a. Mi jam pov'is pens'i pri neni'o, mi ne pov'is jam sufiĉ'e ne'lern'i, kaj tiel, ia'manier'e la formul'o tamen ŝov'iĝ'is en mi'a'n kap'o'n.

— Kaj ili demand'is ĝust'e tio'n! Kia'n fatal'o'n vi hav'as, mi'a kompat'ind'a Yel!

— Mi dev'as konstat'i, ke mi'a'j kvalit'o'j iom post iom degener'iĝ'as. Kiel ajn mi klopod'as mal'lern'i, tamen mult'a'j en'glu'iĝ'as en mi'a'n kap'o'n, kaj mi jam ne pov'as sufiĉ'e perfekt'e forges'i. Cert'e mi'a'j kapabl'o'j mal'perfekt'iĝ'is.

— Kompat'ind'a mi'a Yel! Kaj de'post kiam vi rimark'is tio'n?

— Antaŭ du jar'o'j. Kaj de'post tiam mi eĉ pli admir'as vi'n anĝel'et'o, ĉar vi ne hav'as tia'spec'a'j'n mal'perfekt'aĵ'o'j'n. Ho Minda! — li ek'kri'is, — mi sci'as, ke vi jam mal'respekt'as mi'n, sed tamen vi ne for'pel'u mi'n! Mi ne el'ten'as la viv'o'n sen vi!

La knab'in'o mol'e si'n al'prem'et'is.

— Kiel vi imag'as, mi'a trezor'et'o? Mi ek'am'is vi'n kaj mi ne pov'as jam vi'n for'las'i.

Post long'a silent'ad'o Yel ek'parol'is:

— Se almenaŭ mi est'us ĉe la grup'o “Human'ism'o”

— Kio est'as tio?

— Tie est'as la radi'il'o'j, kiu'j ĵet'as la stult'ig'a'j'n radi'o'j'n al la mal'amik'o. Foj'e, — kvazaŭ mi far'us tut'e hazard'e — mi salt'us en la radi'fask'o'n. Sed ĝi est'as jam sever'e gard'it'a kaj jam tut'e ne util'a.

— Kial?

— Okaz'is, ke ankaŭ la maŝin'ist'o'j mem en'salt'is, por est'i el'ig'ot'a'j el la arme'o. Fin'e la ŝtat'o super'ruz'is ili'n kaj plan'ig'is tia'spec'a'j'n maŝin'o'j'n, kiu'j'n eĉ stult'a'j hom'o'j pov'as direkt'i kaj nun ili uz'as nur stult'ul'o'j'n. Por tiu'j ĉi neni'o'n util'as la en'salt'o.

— Do, neni'a eskap'o! Yel, mi'a kar'a Yel, almenaŭ ni mort'u kun'e!

— Mi pens'ad'is mult'e pri tio, mi'a. Fin'e do, ĉiu cerb'um'as pri tio. Sed kiel mort'i? Vi neni'e ricev'as rapid-efik'a'n venen'o'n, ja ĉio est'as en la man'o'j de la Plej'am'at'a Ŝtat'patr'o. Kuir'gas'o jam de'long'e ne est'as. Mal'rapid'a'j venen'o'j valor'as neni'o'n, ĉar se vi iu'tag'e ne ven'as en vi'a'n labor'ej'o'n, la person'radar'o tuj palp'serĉ'as vi'n, vi est'os trov'at'a kaj san'ig'ot'a. River'e'n-salt'i? La person'radar'o ankaŭ tie trov'os vi'n kaj vi ja sci'as, ke oni pov'as re'viv'ig'i eĉ la tri'tag'a'n dron'int'o'n. La etaĝ'a'j fenestr'o'j jam ne est'as mal'ferm'ebl'a'j, la ventol'ad'o'n far'as la kondicionatoro kaj la ŝtal'vitr'o'n de la fenestr'o'j vi ne pov'as romp'i eĉ per sieĝ'a trab'eg'o. La ŝtup'ar'ej'o est'as tiom mal'vast'a, ke vi ne hav'as spac'o'n por de'salt'i. Paf'il'o jam de'long'e ne est'as. Ĉu la tranĉ'il'o? Se vi tra'pik'as vi'a'n kor'o'n mem, vi ricev'as motor'a'n kor'protez'o'n kaj art'e'far'it'a'n sang'o'n, por ke vi plu'viv'u kripl'e, kaj vi rezult'ig'os, ke vi est'os soldat'ig'at'a, kiel kripl'ul'o. Ĉu elektr'a frap'o? Tiu nur sven'ig'as, sed oni re'viv'ig'as vi'n, por ke ili post'e hav'ig'u al vi la plej terur'a'n el'kor'a'n apog'o'n pro la krim'o de mort'dizert'o.

Kelk'a'j'n minut'o'j'n ili ambaŭ profund'iĝ'is en mal'gaj'a'n silent'o'n. Post'e Yel daŭr'ig'is:

— Ja est'as preciz'e organiz'it'a la Gard'ist'ar'o de la Feliĉ'a San'o! La popol'leĝ'o de la Viv'dev'o preskaŭ tut'e eksterm'is la antaŭ'e dis'vast'iĝ'int'a'j'n mort'dizert'o'j'n.

Minda ek'ĝem'is.

— Do, est'as neni'a rifuĝ'o!

— Sed est'os, mi'a kar'a! Vi nepr'e sci'as la proverb'o'n: “Ili tamen ne pov'as ni'n nov'nask'i”. Kiom ajn mult'e ni sufer'as, tamen ni hav'as sum'e nur unu'sol'a'n viv'o'n, kiu foj'e tamen fin'iĝ'os kaj kiom ajn mult'e valor'as por ili la hom'o, foj'e tamen ili perd'as li'n. Sed almenaŭ dum ni am'u unu la ali'a'n. Ĉi tiu'n sent'o'n ili neniel pov'as for'rab'i.

— Jes, vi prav'as. Yel, ni est'as esenc'e tre riĉ'a'j, ĉar ni am'as. Am'u ni unu la ali'a'n, Yel, tiom pli, ĉar morgaŭ far'iĝ'os ĝoj'tag'o.

Yel dolor'e demand'is:

— Do, morgaŭ mi ne vid'os vi'n?

— Bedaŭr'ind'e, est'os ĝoj'tag'o en ni'a labor'ej'o. Ni dev'os en'ir'i je la ses'a maten'e, labor'i ĝis la du'dek'a hor'o vesper'e, kaj ni dev'as plen'um'i kvar'dek'kvin-po'cent'a'n super'produkt'o'n. Tiom ni dev'is ofer'propon'i. Post la du'dek'a, ĝis la du'dek'tri'a hor'o okaz'os ĝoj'kun'ven'o, dum kiu mi dev'as celebr'i la ceremoni'o'n de la Popol'feliĉ'o, kaj mi est'is honor'ig'it'a por preleg'i la laŭd'o'n de la Plej'am'at'a Ŝtat'patr'o. Sed ne ek'tim'u, mi jam verk'is la apoteoz'o'n, por ke mi nun est'u tut'e vi'a. Ven'u, trezor'et'o!

— Ni ir'u,kar'a. Sed sek'ig'u vi'a'j'n okul'o'j'n por ne montr'i larm'o'j'n. Kaj hejm'e vi ne forges'u laŭt'e'dir'i la formul'o'n: “Egemifeliĉas-ho-plej'am'at'a-patromia”, ĉar tie jam trov'iĝ'as mikrofon'o kaj tele'fot'o.

Ili ek'star'is kaj ek'ir'is tra la “Vivulaliberfeliĉahomsocieto”-strat'o al ili'a komun'a lit'ej'o.

La fluid'um'o de la ĉio'vid'o

Pythius, la profesi'a anim'vid'ist'o kaj aŭgur'ist'o dorm'is profund'e en si'a ĉambr'o. La horloĝ'o bat'is la dek'du'o'n. Apenaŭ la bim-bamoj for'son'is, ek'aŭd'iĝ'is ve'a'j ĝem'o'j, post'e strig'a ulul'o, fin'e ĉen'tint'ad'o per kresk'ant'a fort'o. Majstr'o Pythius vek'iĝ'is. La ĉambr'o'n tra'sibl'is mal'varm'a vent'o.

— Kio ĉi? — dir'is sever'e la majstr'o. — Kial tiu tra'blov'o? — kaj li subit'e ek'kri'is: — Rab'ist'o!

La ve'ĝem'o'j kaj ĉen'tint'ad'o daŭr'is. Kaj nun ek'son'is mistik'a, tir'it'a voĉ'o:

— Ho, vi mort'em'ul'o! Ven'is al vi kompat'ind'a, pek'a anim'o!

— Ankaŭ mi konjekt'as, ke vi ne ven'is bon'intenc'e, — dir'is la majstr'o, lum'ig'ant'e. — Ho! Vi sur'vest'is mi'a'n lit'tuk'o'n! Tuj de'met'u kaj for'port'u vi'n! Fort'a, san'a hom'o, ĉu vi ne hont'as?

Sed la tomb'a voĉ'o plu'trem'ad'is:

— Mi ne est'as rab'ist'o-o-o! Vag'ant'a spirit'o-o-o mi est'as!

— Nur vag'u tuj for de ĉi tie, sed sen mi'a lit'tuk'o, dum mi ne alarm'os la dom'o'n!

La vent'o de'nov'e ek'sibl'is. Pythius ĉirkaŭ'rigard'is.

— Kaj kia'n tra'blov'o'n vi far'is! Sed kiel vi en'ramp'is tra la du'etaĝ'a fenestr'o?

Pythius nur nun ek'vid'is, ke la fenestr'o est'as ferm'it'a. La pord'o sam'e.

— Sed la fenestr'o... — li balbut'is. — Sed tiam ŝajn'as, ke vi ver'e ne est'as rab'ist'o...

— Mi ja dir'is, mort'em'ul'o, ke mi est'as kompat'ind'a, pek'a anim'o. El la trans'mond'o mi ven'is.

— Do fantom'o?

— Tut'e laŭ vi'a'j vort'o'j.

— Fin'e do! — ek'spir'is Pythius per grand'a facil'iĝ'o.

— Vi tut'e tim'ig'is mi'n. Mi ja kred'is vi'a'n romp'ŝtel'ist'o.

La mal'tim'iĝ'o mal'gaj'ig'is la fantom'o'n.

— Do, ankaŭ la nun'a ne sukces'is! — li dir'is, jam per ne tomb'ec'a, sed des'pli mal'gaj'a ton'o. — Ĉu tie ĉi jam neni'u tim'as mi'n? Kia mal'feliĉ'a distrikt'o!

— Kial mi tim'u? Vi mem asert'is, ke vi jam mort'is.

— Ĉu ver'e? — dir'is la fantom'o per surpriz'it'a kaj tut'e ordinar'a voĉ'o. — Ĉu la viv'ant'o'j far'as pli efik'e la ve-ĝem'o'n kaj vent'o'sibl'o'n?

— Pri la viv'ant'o'j nur bon'o'n, aŭ neni'o'n. Ceter'e ni est'as iu'rilat'e koleg'o'j.

— Fakt'e? Ĉu vi pov'as el'ig'i kadavr'odor'o'n?

— Tiu ne koncern'as la afer'o'n. Sed mi est'as anim'vid'ist'o.

— Mi est'is komerc'ist'o, sed antaŭ 50 jar'o'j mi bankrot'is kaj kap'e'n'paf'is mi'n.

— Tiam ni est'as du'obl'e koleg'o'j, ĉar ankaŭ mi viv'as el la klient'o'j. Al ili mi diven'as la est'ant'o'n kaj aŭgur'as la est'ont'o'n. Mi pov'us dir'i, ke mi komerc'as en la est'ont'o-fak'o.

— Kaj kiam vi kap'e'n'paf'os vi'n?

— Kiel mi sci'u?

— Ho! Do, vi ne sci'as eĉ vi'a'n propr'a'n est'ont'o'n? Mi jam est'as sci'vol'a, kiel vi tamen diven'as. Ĉu vi permes'as ek'sid'i?

— Bon'vol'u! — kaj Pythius al'ŝov'is seĝ'o'n.

— Dank'o'n, ĝi est'as iom mal'mol'a. Prefer'e mi sid'os sur tiu lum'fask'o.

— Ĉu vi ven'as de mal'proksim'e, koleg'o?

— Nur el la najbar'aĵ'o. Sirius'o. Mi ne kutim'as ĉi tiel fantom'ad'i, nur anstataŭ'as. Sed la deĵor'o est'as tre lac'ig'a. Kvar-kvin klient'o'j'n vizit'i ĉiu'nokt'e, ulul'i, sibl'i, ĉen'tint'ig'i, kel'odor'ig'i... Ah!

— Ĉu mi rajt'as serv'i glas'et'o'n de brand'o?

— Dank'o'n. Mi ne est'as alkohol'ist'o. Ebl'e iom da nektar'o... aŭ astralfluidumo.

— Bedaŭr'ind'e mi ne hav'as hejm'e. Ebl'e morgaŭ mi ek'prov'os aĉet'i.

— Vi ne sukces'os. Tiu ĉi est'as spirit'a nutr'aĵ'o.

— Tiam ĉe la ŝtat'a literatur'a el'don'ej'o.

— Mi jam dir'is, ke tiu ĉi est'as spirit'a nutr'aĵ'o, do hav'as neni'a'n komun'a'n al vi'a literatur'o.

— Ho jes! Prav'e. Kaj kiel vi'a negoc'o funkci'as, kar'a koleg'o?

La fantom'o rezign'e man'sving'is:

— Pli bon'e ne parol'i pri tio. Sed nur foj'e mi ek'vid'u tiu'n fripon'o'n!

— Kiu'n?

— Sveĉjon.

— Pri kia'spec'a Sveĉjo vi parol'as?

— Pri tiu Swedenborg, kiu'n mi nur anstataŭ'as. Li dir'is al mi, ke li est'as el'send'it'a al la Andromed'a Nebul'o, do, mi bon'vol'u trans'pren'i li'a'n distrikt'o'n por kelk'a'j minut'o'j.

— Nu, tio baldaŭ fin'iĝ'os.

— Jes. Tiu far'as ĉe la hom'o'j ses'cent jar'o'j'n. Sed mi jam sci'as, kial li el'send'ig'is si'n!

— Kial?

— Ĉar tiu ĉi distrikt'o est'as terur'a. Ĉi tie oni ne pov'as produkt'i. La kompat'ind'a labor'ant'a fantom'o ĉi tie pov'as mal'sat'mort'i.

— Kial?

— Fi! La kompat'ind'a pek'a anim'o ven'as por distrikt'vizit'o. Ĉe la klient'o li ulul'as, sibl'as, kadavr'odor'as, ĉen'tint'as, produkt'as ĉio'n ebl'a'n ĝis mort'lac'iĝ'o kaj la rezult'o? Neni'o! La klient'o vek'iĝ'as ek'terur'e, li demand'as per mal'kuraĝ'a, trem'ant'a voĉ'o: “kio'n vi dezir'as kamarad'a moŝt'o?” Post tio mi el'ig'as kel'odor'o'n kaj tomb'voĉ'e mi recitativ'as: “kompat'ind'a, pek'a spirit'o ven'is al vi...” kaj tiam la klient'o tuj ek'rid'as: “kial vi terur'as mi'n, pa'ĉj'o?” Mi ne pov'as plen'um'i mi'a'n plan'o'n. Apenaŭ mi ating'is tri'dek procent'o'j'n.

— Kio'n?

— 30-procent'a'n produkt'o'n. Jen ni'a labor'taks'o. Terur'kri'o far'as kvin poent'o'j'n, sven'o dek poent'o'j'n, har-blank'iĝ'o tri'dek poent'o'j'n, frenez'iĝ'o cent poent'o'j'n. Kiel mi pov'us kun'labor'i dum tri monat'o'j kvin'cent poent'o'j'n? Sed tiom est'as la postulat'a kvant'o. Mi'a norm'o. Kaj krom'e, mi jam dev'is omaĝ'e propon'i dek'procent'a'n super'plen'um'o'n por la honor'o de la ĉi'jar'a fantom'a'kongres'o. Sed ne! Tut'e ne'ebl'e! Kaj krom ĉiu ĉi mal'agrabl'aĵ'o baldaŭ sekv'os la mal'dung'o'j kaj mi ebl'e dev'os pland'i de ofic'ej'o al ofic'ej'o, ĝis fin'e iu anĝel'o dung'os mi'n kiel aŭreol'polur'ist'o'n. Kun mi'a fak'kler'ec'o! Do, tiu ĉi labor'o fakt'e ne est'as eldorad'o.

— Ĉu vi ne est'as tro pesimist'a? Ĉu ver'e ne trov'iĝ'us ali'a ofic'o por vi?

— Vi est'as tro optimist'o. Bedaŭr'ind'e, la ter'a'j klient'o'j ĉiam don'as al mi tia'spec'a'j'n naiv'a'j'n konsil'o'j'n. Se mi plend'as al la klient'o, li aŭskult'as dum kelk'a'j minut'o'j, post'e osced'as kaj deklar'as: “ir'u al la infer'o!” Sed ĉu mi hav'as hejt'ist'a'n diplom'o'n? Se mi est'us almenaŭ fin'lern'int'a la astralkonservatorion, mi nun pov'us ir'i al la Sfer'o'j, kie nun oni serĉ'as muzik'ist'o'j'n.

— Mi tre kompat'as vi'n. Mi volont'e help'us.

— Vi? Ĉu vi ebl'e hav'as kontakt'o'n kun la Ministeri'o de Fantom'vizit'a'j Afer'o'j?

— Ne. Mi hav'as kontakt'o'n nur kun la ter'loĝ'ant'o'j.

— Mi tre kompat'as vi'n. Sed tiam kiel vi vol'is help'i?

— Mi pens'is nur pri vi'a norm'o. Nom'e, vi'a'j'n klient'o'j'n mi kon'as pli bon'e ol vi.

— Nu, vi jam dir'as i'o'n real'a'n, — ek'interes'iĝ'is la fantom'o. — Rakont'u nur!

— Kio est'as vi'a distrikt'o?

— Eŭrop'o.

— Bon'e. Nu, sur la ter'o ekzist'as religi'o'j, parti'o'j kaj ali'a'j mov'ad'o'j. Ĉiu'j fiks'is al si la ide'o'j'n de iu mal'nov'a profet'o. Filozof'o, aŭ ekonomi'ist'o.

— Jes. Ankaŭ mi sci'as tio'n.

— Do, vi vizit'as la gvid'ant'o'j'n de la nun'a'j eklezi'o'j, aŭ ali'a'j mov'ad'o'j, vi ir'as al la politik'ist'o'j, ŝtat'estr'o'j, kiu'j nun predik'as la princip'o'j'n de la iam'a'j fond'int'o'j.

— La afer'o far'iĝ'as ĉiam pli interes'a. Daŭr'ig'u nur!

— Nu, kaj vi prezent'os vi'n, kiel la spirit'o de la fond'int'o.

— Kaj se ili demand'os, kio'n mi vol'as?

— Tiam vi respond'os: “Mi re'ven'is, ĉar mi est'is ĝis nun for'ig'it'a kaj kaŝ'it'a kaj, se vi permes'as, mi rest'os ĉi tie, por ke mi iom'e prosper'iĝ'u en la mov'ad'o”.

— Brav'e! — ek'kri'is la fantom'o — vi sav'is mi'n, amik'o. Mi forges'is dir'i: apopleksi'o du'cent poent'o'j!

— Krom'e: vi bon'e sci'as, ke ni hav'as statu'o'j'n pri ni'a'j grand'ul'o'j. Do, vi vizit'os la skulpt'ist'o'j'n, kiel la spirit'o de la kar'memor'a grand'ul'o kaj deklar'as, ke vi intenc'as iom konversaci'i pri la art'a valor'o de vi'a statu'o.

— Eĉ pli geni'a ide'o!

— Aŭ vi vizit'os la direktor'o'n de la Ŝtat'a Elit'a Teatr'o. Vi prezent'os vi'n kiel la spirit'o de Shakespeare kaj komunik'as, ke vi intenc'as far'i kelk'a'j'n intim'a'j'n rimark'o'j'n pri la Hamlet'prezent'ad'o.

— Grandioz'e! Kaj la nov'a'j teatr'aĵ'o'j?

— Vi vizit'os ties verk'ist'o'j'n kaj vi'n prezent'as. Vi dir'os nur: “Mi est'as la spirit'o”. Kaj ne pli.

— Mi ne kompren'as.

— Post'e vi demand'os: “Kial mi ne trov'iĝ'as en vi'a dram'o?”

— Ah, mi jam komenc'as kompren'i. Kaj se li em'os don'i al mi rol'o'n en li'a verk'o?

Pythius super'ec'e rid'et'is.

— Tiom aŭdac'a verk'ist'o ne trov'iĝ'as. Nur li ŝok'iĝ'as.

— Do, dek kvin poent'o'j. Mi tre dank'as. Vi sav'is mi'n, koleg'o kaj mi ne est'os mal'dank'em'a.

— Kiel? Ĉu vi hav'as kontakt'o'n kun la ter'a'j ministeri'o'j?

— Ne. Sed vi asert'is, ke vi est'as anim'vid'ist'o. Ebl'e mi pov'os help'i vi'n. Do, mal'kaŝ'u al mi: kiel vi vid'as la anim'o'j'n?

— Ĉu mi mal'kaŝ'u? Kaj ĝust'e al la konkurenc'o?

— Ho, mi en tut'e ali'a'j region'o'j... neni'a konkurenc'o...

— Nu bon'e. Mi mal'kaŝ'os. Do, la klient'o en la antaŭ'ĉambr'o dev'as dikt'i si'a'n nom'o'n kaj profesi'o'n al la sekretari'o. Ni supoz'u por ekzempl'o, ven'as al mi jun'a vir'in'o. Mi tuj leg'as el ŝi'a anim'o, ke ŝi pens'as sopir'e pri iu vir'o, kiu ŝi'n trakt'as mal'varm'e.

— Interes'e. La komenc'o'n mi kompren'as, ĉar kial ŝi ven'us al vi, se ŝi ne rev'ad'us pri vir'o kun sopir'o. Sed la mal'varm'o'n kiel vi diven'as?

— Neni'a magi'aĵ'o. Kial ŝi rev'ad'us sopir'e vir'o'n, kiu ŝi'n trakt'as varm'e?

— Bravisime! Sed ŝi pet'as evident'e konsil'o'n por varm'ig'i la vir'o'n.

— Tiam mi respond'as: “Vi gajn'os am'o'n de la vir'o, se vi tut'e rezign'os”. Tiam la vir'in'o for'ir'as kaj dum kelk'a'j semajn'o'j ne post'kur'as la vir'o'n. Se la vir'o ek'ĵaluz'iĝ'as kaj proksim'iĝ'as al la vir'in'o, mi jam prav'as. Sed ebl'e la vir'o tamen ne re'ven'as. Tiam ŝi ven'as al mi, kaj plend'as. Respond'e mi eksplik'as, ke ŝi ankoraŭ ne tut'e rezign'is li'n en si'a anim'o. Kaj fakt'e, se ŝi plend'as, tio est'as evident'a, ĉu ne? Aŭ se ŝi rezign'is, tiam li jam ne ven'as plend'i.

— Kaj se la vir'o re'ven'us antaŭ ol la vir'in'o rezign'is li'n?

— Tia'spec'a vir'o ne trov'iĝ'as.

— Tre interes'e. Kaj, se ven'as al vi komerc'ist'o, simil'a al mi?

— Ĉu vi pens'as privat'a'n negoc'ist'o'n?

— Tia'spec'a'n.

— Nu, ties pens'o'j'n ne est'as mal'facil'e diven'i.

— Vi tut'e prav'as, — dir'is la fantom'o en'pens'iĝ'int'e, sed Pythius daŭr'ig'is.

— Kaj se ven'as al mi alt'rang'a politik'ist'o...

— Ĉu ver'e? — demand'is la fantom'o surpriz'it'e. — Kial ili'n interes'as la ven'ont'o, kiu'n ili mem prepar'as.

— Tiam ili ne ven'us al mi. Kaj tio est'as mi'a feliĉ'o. Ili'a'j vizit'o'j garanti'as al mi la simpati'o'n kaj toler'em'o'n de la magistrat'o'j.

— Kaj kio'n vi dir'as al la politik'ist'o?

— Mi diven'as, ke li hav'as mult'a'j'n akr'a'j'n mal'amik'o'j'n, precip'e en si'a propr'a parti'o.

— Kaj se ili postul'as nom'o'j'n?

— Tial mi mal'kaŝ'as, ke li'a plej obstin'a mal'amik'o est'as iu mal'alt'a, brun'a, okul'vitr'a, kiu iom'et'e lam'as per la mal'dekstr'a pied'o.

— Kio do! Kiel pri'skrib'o'n mi don'as, — rid'et'is Pythius. — Inter la mal'amik'o'j de alt'rang'a politik'ist'o nepr'e trov'iĝ'as ankaŭ tia'spec'a. Ĝis nun ĉiu mi'a politik'ist'o ek'kri'is: “Fakt'e! Mi jam de'long'e suspekt'is tiu'n fripon'o'n!”

— Kaj kio'n vi dir'as pri ili'a'j futur'o'j?

— Neni'o'n.

— Kompren'ebl'e. Ĉar vi ne sci'as.

— Kontraŭ'e! Ĉar mi bon'e sci'as. Kial mi koler'ig'u ili'n?

— Ho, jes. Do al oficial'a'j instanc'o'j vi tut'e ne kutim'as aŭgur'i la futur'o'n?

— Kontraŭ'e! Ĉu vi ne kutim'as leg'i la ĉiu'tag'a'j'n meteorologi'a'j'n bulten'o'j'n? “kelk'lok'e bel'a veter'o, ali'lok'e mal'bel'a”. Aŭ: “kelk'lok'e la temperatur'o ŝanĝ'iĝ'os”. Nu, tiu'j'n komunik'aĵ'o'j'n mi mem liver'as al la institut'o.

— Sed fin'fin'e tio est'as esenc'e ĉarlatan'aĵ'o. Ĉu vi ankoraŭ ne est'is akuz'it'a?

— Ĝis nun ĉiu mi'a klient'o est'is tut'e kontent'a. Mi diven'is nur ver'ŝajn'a'j'n kaj ne'ĉagren'a'j'n afer'o'j'n.

— Mir'ind'e, kiom grand'a'j'n sukces'o'j'n vi pov'as akir'i per tiom primitiv'a'j metod'o'j.

— Nu, vi vid'as la anim'o'j'n pli perfekt'e, ĉu ne?

— Mem'kompren'ebl'e, ĉar ankaŭ mi mem est'as anim'o. Ekzempl'e mi pov'as tut'e preciz'e pri'skrib'i vi'a'n opini'o'n pri la mond'situaci'o.

— Pst! ... Silent'u! Ceter'e, se vi sci'as nur tiom mult'e, kial la mem'mort'ig'o?

— Vi hav'as 45 jar'o'j'n; edz'o. La edz'in'o feri'as, dum vi pas'ig'as la temp'o'n kun blond'ul'in'o. Pardon'o'n, ĉu mi est'as tro mal'diskret'a?

— Nur iom tro laŭt'a. Sed vi'a kapabl'o est'as ver'e mir'ind'a!

— Nu, permes'u, ke mi rekompenc'e don'u al vi iom da astralfluidumo. Ĝi vi'n kapabl'ig'as real'e vid'i la anim'o'j'n, el'leg'i ĉiu'n pens'o'n kaj ek'vid'i ĉio'n, kio ie ajn okaz'as. Por vi ne est'os kaŝ'it'a pens'o kaj kaŝ'it'a okaz'aĵ'o.

— Ĉu ver'e? Sed tiam vi far'as mi'n ne'imag'ebl'e riĉ'a kaj potenc'a! Mi tre dank'as! Ĉu mi al'port'u glas'o'n por la fluid'um'o?

— Ne neces'as. Inter'temp'e mi jam trans'verŝ'is ĝi'n en vi'a'n anim'o'n. Sed uz'u ĝi'n prudent'e!

La horloĝ'o bat'is unu.

— Ho, jam la unu'a! — ek'kri'is la fantom'o. — Ĝis kok'o'kri'o mi hav'as du vizit'o'j'n!

— Kie'n vi rapid'as? — Mi vizit'os literatur'histori'ist'o'n, kiel la spirit'o de Sándor Petőfi.

— Do, vi jam util'ig'as mi'a'j'n konsil'o'j'n. Bon'a'n sukces'o'n!

— Dank'o'n! Mi tre bedaŭr'as, ke mi ne pov'is vi'n tim'i.

— Ne grav'as. Ebl'e sekv'ont'okaz'e.

— Bon'a'n nokt'o'n!

La fantom'o vent'sibl'is kaj mal'aper'is.

*

Maten'e la sekretari'o en'ir'is la laboratori'o'n de majstr'o Pythius. La mur'o'j est'is kovr'it'a'j per hieroglif'o'j, sorĉ'insign'o'j kaj sorĉ'o'fraz'o'j de antikv'a'j magi'ist'o'j. En la ĉambr'o astrolab'o, de'sur la plafon'o pend'is rembur'it'a krokodil'o kaj vespert'o'j. Sur la tabl'o: magi'kristal'o, egiptaj statu'et'o'j de best'o'kap'a'j di'o'j, skarab'o'j kaj vast'a'j kodeks'o'j, bind'it'a'j en hund'led'o'n.

— Bon'a'n maten'o'n! — li salut'is.

— Bon'a'n maten'o'n! — respond'is Pythius. Sed kial vi en'ven'as je la naŭ'a, anstataŭ la ok'a?

— Bedaŭr'ind'e, la mal'ben'it'a vek'horloĝ'o jam de'nov'e ne funkci'is.

— Nu, ne mok'u mi'a amik'o! La vek'horloĝ'o preciz'e sonor'is je la sep'a, sed vi plu'dorm'is kaj nur post la ok'a vek'iĝ'is, kiam la poŝt'ist'o jam pugn'o'bat'is la pord'o'n por al'man'ig'i la registr'it'a'n leter'o'n.

La sekretari'o ek'pal'iĝ'e gap'is.

— Sed... sed majstr'o... Kiel vi tio'n sci'as?

— Kia demand'o? Ĉu mi ne est'as anim'vid'ist'o? Kial vi gap'as, amik'o? Ĉu ne vi mem reklam'as ĉie, ke antaŭ mi la anim'o est'as mal'ferm'it'a libr'o, kot'op'o.

— Nu jes, sed tio'n nur ekster'e'n... al la publik'o, nur tiel...

— Kiel? — kri'is la majstr'o. — Ĉu vi opini'is mi'n ĉarlatan'o?

— Ho, tut'e ne, nur... nur...

— Neni'a nur! En'konduk'u la ge'sinjor'o'j'n, kiu'j nun atend'as en la antaŭ'ĉambr'o.

— Pardon'o'n, sed en la antaŭ'ĉambr'o est'as neni'u.

— Ili ven'is dum ni'a nun'a inter'parol'ad'o.

La sekretari'o kap'turn'iĝ'is.

— Sed kiel vi...

— Ne mir'eg'u, sed en'konduk'u ili'n. Kaj ven'ont'e, vi ne demand'u pri profesi'o. La vir'o est'as libr'o'ten'ist'o, la edz'in'o instru'ist'in'o.

— Nek... nek... ne'kred'ebl'e...

— Ne nek'nek'u amik'o, sed ir'u kaj plen'um'u vi'a'n dev'o'n.

La sekretari'o ŝancel'iĝ'e ek'ir'is, sed eĉ la pord'o'n li mis'traf'is. Post kelk'a'j moment'o'j en'ven'is la klient'o'j.

Post la reciprok'a'j salut'o'j la vir'o komenc'is:

— Ni'a'j kon'at'o'j propon'is al ni vizit'i la majstr'o'n...

— Pri kiu ĉiu laŭd'e parol'as, — inter'dir'is la vir'in'o.

— Oni asert'as, ĉiu vi'a vort'o est'as ver'a ver'o, — daŭr'ig'is la vir'o. — Kaj ni ne est'os sen'dank'a'j, se vi dir'os kelk'a'j'n vort'o'j'n pri ni kaj ni'a sort'o.

— Tre volont'e, — respond'is la majstr'o. — Pri la honorari'o vi mem decid'os. Se mi nur unu vort'o'n erar'as, vi neni'o'n pag'as.

— Mir'eg'e! — entuziasm'iĝ'is la vir'in'o. — Tio est'as karakteriz'a pri la majstr'o.

— Do, ni pov'as komenc'i. Rigard'u al mi'a'j okul'o'j sinjor'in'o... Bon'e... Do, vi est'as orf'a. Vi hav'as du frat'o'j'n. Unu est'as kurac'ist'o, en Szeged, la ali'a: elektr'ist'o en Bulgario. Ĉi tiu sinjor'o est'as vi'a edz'o.

— Ĉiu vort'o prav'as! — fanatik'is la vir'in'o. — Mi eĉ ne pov'as esprim'i, kiel efik'as al mi vi'a'j vort'o'j!

— Vi loĝ'as en du ĉambr'o'j en la Jókai strat'o. Unu'a etaĝ'o. Vi'a mur'horloĝ'o halt'is kaj vi intenc'as ĝi'n port'i al horloĝ'ist'o. Ne neces'as. Vi dev'as nur ek'puŝ'i la pendol'o'n.

— Di'o! Ver'a di'o! — kri'is ekstaz'e la vir'in'o.

— Ceter'e vi nask'iĝ'is en Arad, vi hav'as 38 jar'o'j'n.

— Ĉu... ĉu cert'e...? Ĉu vi ne erar'as majstr'o?

— Ne! — deklar'is super'ec'e la majstr'o. La edz'o ek'rid'is.

— Sed Matilda! Antaŭ la majstr'o kaj mi tut'e ne bezon'as...

— Nu bon'e, — konsent'is hezit'e la vir'in'o. — Sed ebl'e pri ali'a tem'o...

— Laŭ vi'a dezir'o, — kap'jes'is la majstr'o. — Vi perd'is dekstr'a'n gant'o'n.

— Tut'prav'e! Kaj van'e mi cerb'um'as, ne sci'as, kie.

— Tiam vi ven'is al bon'a lok'o. Mi indik'as al vi preciz'e: ĵaŭd'e vesper'e vi pend'is, sed vi trankvil'iĝ'u: la sinjor'o zorg'e gard'as ĝi'n.

Al tiu'j vort'o'j la edz'o ek'atent'is.

— Kiu sinjor'o?

— Li loĝ'as en Pom'o-strat'o. Numer'o 36. Mal'dekstr'e de la ŝtup'ar'o. Tie la sinjor'in'o ĝi'n perd'is.

— Kio do? — konstern'iĝ'is la vir'o, sed eĉ pli nervoz'iĝ'is la vir'in'o.

— Absurd'aĵ'o, majstr'o! Tut'e absurd'aĵ'o! La erar'o ŝov'iĝ'is en vi'a'j'n pens'o'j'n.

— La afer'o komenc'as far'iĝ'i interes'a, — dir'is malic'e la edz'o. — Do, Pom'o'strat'o 36. Mal'dekstr'e.

— Sed tut'e ne'ebl'e, Eŭgen'o! — histeri'is la edz'in'o. — Mi ĵur'as al vi, tie est'as mi'a tajlor'in'o... Tut'e ne'ebl'e!

— Nur trankvil'iĝ'u, Matilda, — daŭr'ig'is jam minac'e la edz'o.

— Alt'a, brun'a vir'o li est'as. Hodiaŭ li vesper'manĝ'os ĉe vi. Li al'port'os la gant'o'n.

— Ah! — triumf'is la vir'o. — Do, vesper'e ven'os kor'amik'o! Nu jen, la ĉarm'a Karlo! Kaĉjo! La kavalir'a, elegant'a Kaĉjo! Ni'a famili'a amik'eg'o!

— Sed Eŭgen'o kar'a! Ĉiu li'a vort'o mensog'as! Kaj mi ne em'as plu...

— Trankvil'iĝ'u nur, Matilda! Hejm'e ni ĉio'n aranĝ'os! — li dir'is mult'konjekt'ig'ant'e. — Majstr'o, bon'vol'u nur dir'i, ĉu Kaĉjo, aŭ ne Kaĉjo?

— Eĉ ne unu vort'o'n! Mi mal'permes'as! — kri'is Matilda. — Ĉiu li'a vort'o est'as aĉ'a mensog'o kaj mi ne rest'os eĉ unu minut'o'n ĉi tie!

— Sed kar'a Matilda, tiu, kiu hav'as pur'a'n anim'o'n, ne for'kur'as. Tiu ĉi vi'a kondut'o est'as iom strang'a kaj nur fort'ig'as la suspekt'o'n, ke vi ebl'e tamen pov'us...

— Ne! Mi ne plu em'as! Mi ne toler'as tiu'j'n kalumni'o'j'n.

Pythius jam enu'is kaj vol'is fin'i.

— Por mi est'as tut'egal'e, — li inter'dir'is. — Tiam ebl'e mi pri'stud'os vi'a'n edz'o'n, ĉu ne?

La edz'o tuj perd'is si'a'n super'ec'o'n.

— Mi...? Ĉu mi'n?

Kaj Matilda re'gajn'is si'a'n ekvilibr'o'n:

— Jes, jes, vi'n! Nun sekv'os vi! Ek'sid'u nur kaj rigard'u al la okul'o'j de la majstr'o.

— Sed kar'ul'in'o, vi mem dir'is, ke ĉiu li'a vort'o est'as mensog'o.

— Kaj vi tamen sci'vol'is li'a'n opini'o'n. Nu, aŭskult'u nur! Se vi kred'as al li, tiam vi aŭskult'os. Kaj krom'e, ankaŭ mi est'as sci'vol'a! — Ŝi al'don'is minac'voĉ'e. — Kiu hav'as pur'a'n anim'o'n, tiu...

Eŭgen'o jam tut'e mol'iĝ'is.

— Mi ne asert'is, ke li dir'as la ver'o'n, nur ke mi est'as sci'vol'a. Sed vi'a bon'a ek'sent'o cert'e prav'is, ke li mensog'as kaj tiu'okaz'e ver'e ne hav'as senc'o'n plu'parol'i kun li.

— Sed vi supoz'is, ke mi kun Karlo en 36. de Pom'o strat'o...

— Absolut'e ne! Mi ja sci'as, ke tie loĝ'as vi'a tajlor'in'o.

— Nu, fin'e re'ven'as vi'a prudent'a mens'o, kar'ul'o!

— Tiam... Do ni ne plu rest'u, ĉu ne?

— Sed estim'at'a'j ge'sinjor'o'j! — inter'dir'is nun la majstr'o. — Mi ne pov'as ali'manier'e far'i.

— Sed mi! — tondr'is la vir'o. — Mi atent'ig'os la magistrat'o'j'n pri vi'a'j fi'negoc'o'j!

— Kaj la honorari'o?

— Haha! Por la mensog'o'j? Vi ja ricev'os ind'a'n rekompenc'o'n, nur atend'u! Bontag!

Ili for'kur'is kaj tondr'e frap'ferm'is la pord'o'n.

Pythius dum kelk'a'j moment'o'j sen'mov'e rigard'is en la aer'o'n.

— Frenez'iĝ'o! Ver'a frenez'iĝ'o! — li murmur'is kaj sonor'ig'is al la sekretari'o.

— Vi'a dezir'o, majstr'o?

— En la antaŭ'ĉambr'o sid'as fot'ist'o.

La sekretari'o jam ne konstern'iĝ'is:

— Mir'ind'e. Mi ne demand'is profesi'o'n.

— Ankaŭ mi ne demand'is vi'a'n opini'o'n. Ne mir'ad'u, sed en'send'u li'n, ĉar li ĝust'e nun ŝtel'as vi'a'j'n cigared'o'j'n.

— E...e...e... mi kur'eg'as.

Li el'kur'is kaj post moment'o en'ven'is la fot'ist'o.

— Bon'a'n tag'o'n, majstr'o!

— Bon'a'n tag'o'n! Do, vi vol'as sci'i, kial tiu ruĝ'har'ul'o petici'is vi'a'n loĝ'ej'o'n ĉe la loĝ'ej'ofic'ej'o?

La ne'atend'it'a komenc'o ŝok'is la fot'ist'o'n.

— Sed majstr'o! — balbut'is. — Tio jam est'as pli ol magi'a. Pri tio mi ankoraŭ... al neni'u...

— Kial vi mir'as? Tio est'as mi'a profesi'o... Do, aŭskult'u: tiu ruĝ'har'ul'o dum la sieĝ'o de la urb'o el'rab'is juvel'ist'a'n vend'ej'o'n kaj la pred'o'n li for'is en la kel'o'n de for'las'it'a dom'o... Sed inter'temp'e vi en'loĝ'iĝ'is kaj okup'is ĝust'e tiu'n loĝ'ej'o'n, kiu hav'as la koncern'a'n kel'o'n, kaj li nun ne pov'as akir'i la juvel'o'j'n. Ĉu vi jam kompren'as?

— Ho! Ne ek'lum'iĝ'as al mi! Kaj ek'sci'u majstr'o, tiu ruĝ'har'a rab'ist'estr'o, tiu publik'mal'amik'o numer'o unu, tiu prov'is mi'n komenc'e sub'aĉet'i. Li propon'is al mi grand'a'n sum'o'n, se mi el'loĝ'iĝ'os. Post'e, kiam mi ne akcept'is, li komenc'is ĉantaĝ'i. Li dis'trumpet'is, ke mi aĉet'is la loĝ'ej'o'n el mon'o, akir'it'a per bandit'ism'o: mi sen'vest'ig'is la strat'kant'o'j'n en la flank'strat'o'j. Nu, ĉu mi pov'us toler'i tiu'n kalumni'ad'o'n?

— Jes, mi sci'as. Sed ni dev'as konced'i, ke io prav'a tamen trov'iĝ'as en la vort'o'j.

— Kiel? — demand'is konstern'it'e la fot'ist'o. — Kiel mi kompren'u?

Pythius nur nun ek'kon'is la situaci'o'n. Tuj li re'tir'iĝ'is:

— Mi vol'is dir'i nur, ke tiu kalumni'o est'as ver'e ne'toler'ebl'a.

— Ho jes! Tut'e ne'toler'ebl'a. Sed fin'e nun ĉi tiu bandit'o ven'is en mi'a'n man'o'n, venk'os la just'o kaj la pur'a moral'o! Sed dir'u majstr'o, — al'turn'iĝ'is li subit'e. — Kia'n valor'o'n hav'as la juvel'o'j?

— Ĉirkaŭ du'cent'mil forint'o'j'n.

La fot'ist'o salt'lev'iĝ'is.

— Du'cent'mil? Ĉu mi bon'e aŭd'is?

— Jes. Tiom.

— Majstr'o! Kiel mi rekompenc'u? — li el'poŝ'ig'is si'a'n mon'uj'o'n. — Kiom mi hav'as? Tri, kvar, kvin... ĉu ses'cent forint'o'j sufiĉ'os?

— Ho, mi tut'e ne merit'as tiom...

— Ne unu vort'o'n, majstr'o! — li inter'romp'is. — Pardon'u, ke mi pov'as nun nur tiom... — kaj li de'met'is ses'cent forint'o'j'n. — Mi kur'eg'os. Se mi re'ven'os, vi ricev'os mult'e pli...

La majstr'o sonor'ig'is al la sekretari'o:

— Vi'a dezir'o, majstr'o?

— La fot'ist'o for'kur'is kaj mi jam ne pov'is sci'ig'i li'n, ke la juvel'o'j jam ne trov'iĝ'as en la kel'o. Se mi ne sci'ig'as li'n, li konsider'os mi'n ĉarlatan'o. Mi don'os al vi li'a'n adres'o'n, bon'vol'u re'vok'i li'n por ke mi sci'ig'u, kiu el'fos'is kaj vend'is la juvel'o'j'n.

— Ĉu li don'is si'a'n adres'o'n al la majstr'o?

— Kiom mult'e mi dev'as ankoraŭ akcent'i, ke mi est'as anim'vid'ist'o. Antaŭ mi ne est'as sekret'o.

— Jes, jes. Nur al'kutim'iĝ'i est'as iom mal'facil'e. Sed ĉu ni dev'as tiel rapid'i kun la re'vek'o? Se li ne trov'os juvel'o'j'n, nepr'e li re'ven'os.

— Sed li ne re'ven'os. Unu'e li atak'demand'os la ruĝ'har'ul'o'n, kiam li for'ŝtel'is la juvel'o'j'n el la ter'o. Li cit'os mi'a'j'n vort'o'j'n kaj nom'os la ruĝ'har'ul'o'n rab'ist'o. La ali'a deklar'os, ke la tut'a'n histori'o'n el'pens'is nur mi por el'tir'i 600 forint'o'j'n el li'a mon'uj'o. Tiu'n respond'o'n la fot'ist'o kred'os kaj ili ambaŭ atak'os mi'n. Far'iĝ'os grand'a skandal'o kaj fin'fin'e, apud la du rab'ist'o'j mi est'os la sol'a krim'ul'o, ĉarlatan'o kaj kalumni'ant'o.

— Mi tim'as, ĉio ĉi hav'os mal'bon'a'n fin'o'n.

— Kio?

— Vi'a ĉio'vid'a kapabl'o. Antaŭ'e la klient'o'j ĉiu'j laŭd'is vi'n kaj neni'u nom'is vi'n ĉarlatan'o. Sed nun...

— Ne tim'u. Mi sci'as ĉio'n pri ili. Mi antaŭ'vid'os ili'a'j'n ag'o'j'n kontraŭ mi kaj mi ĉiam for'ig'os la danĝer'o'n. Tial vi re'vok'u li'n.

— Jes. Mi pet'as la adres'o'n.

— Tuj. Mi nur intenc'as kelk'a'j'n vort'o'j'n dir'i pri la talisman'o, kiu'n vi vend'is antaŭ kelk'a'j minut'o'j.

— Al la libr'o'ten'ist'o?

— Jes, Dum mi konversaci'is kun la fot'ist'o. Vi pov'as spert'i, ke mi sci'as ankaŭ tio'n.

— Ni ĉiam kutim'as vend'i talisman'o'j'n.

— Tut'e regul'e! Sed kiam la libr'o'ten'ist'o for'kur'is, li minac'ad'is ankaŭ al vi, ke li ja aranĝ'os radikal'e mi'a'j'n afer'o'j'n ĉe la magistrat'o'j, ĉar mi far'as publik'danĝer'a'n funkci'o'n, mi kalumni'as honest'a'j'n vir'o'j'n, kot'op'o.

— Sed tio'n mi rifuz'is.

— Tre bon'e, vi pled'is por mi. Vi akcent'is, ke mi ne kalumni'as kaj mi'a ĉio'vid'o nur util'as al la klient'o'j, ĉar mi pov'as don'i valor'a'j'n konsil'o'j'n.

— Do, mi kondut'is tut'e lojal'e, ĉu ne?

— Sed post'e li deklar'is, ke des pli danĝer'a hom'o mi est'as kaj oni dev'as liber'ig'i la soci'o'n de mi'a mal'util'a funkci'o. Post tiu'j vort'o'j vi tuj vend'is al li talisman'o'n por defend'i li'n kontraŭ mi'a magi'o. Nu, ĉu vi opini'as tio'n ĉi honest'a kondut'o? Jen, vi ruĝ'iĝ'is.

— Nom'e, mi pens'is, ke...

— Nom'e, vi pens'is, ke de'post nun la dek'forint'a'n talisman'o'n vi vend'os al mi'a'j ek'tim'int'a'j klient'o'j por du'dek forint'o'j, eksplik'ant'e, ke mi'a'j'n sekret'o'j'n kon'as nur vi kaj sci'as, ke la talisman'o ŝirm'as ankaŭ kontraŭ mi'a magi'o. Nu, ĉu vi ne respond'as... kar'a amik'o, mi ne envi'as la dek-forint'a'n gajn'o'n al vi, sed mi'a sekretari'o ne rajt'as vigl'ig'i la suspekt'o'n pri magi'o. Tiu'n kondut'o'n mi ne pov'as toler'i. Ĉu vi ne respond'as?

La sekretari'o nur star'is sen'vort'e, trem'ant'e kaj kap-mal'lev'e. Pythius daŭr'ig'is:

— Kaj nun, en ĉi tiu moment'o vi tim'e pens'as, ke mi ebl'e sci'as pri la 2000 forint'o'j. Jes, mi mem'kompren'ebl'e sci'as.

La sekretari'o ek'terur'e lev'is la kap'o'n. Li'a'j lip'o'j ek'vibr'is. Pythius daŭr'ig'is:

— Vi ricev'is la mon'o'n de vi'a amik'o por aĉet'i el li radi'o'aparat'o'n. Vi aĉet'is por mil kvin'cent kaj dir'is al li du mil.

El la sekretari'o nun eksplod'is la vort'o'j:

— Estim'at'a majstr'o...

— Super'flu'e, — inter'romp'is Pythius. — Vi nun intenc'as sci'ig'i vi'a'n mal'dung'iĝ'o'n. Sed tut'e super'flu'e. Kaj mal'util'e. Mi en'spez'os abund'e per mi'a'j kapabl'o'j kaj ankaŭ vi bon'e salajr'os.

— Sed, se ĉiam okaz'os la sam'a...

— Natur'e, ĉiam kaj la sam'a. Depost kiam mi vid'as i'o'n, mi atent'os, ke mi'a sekretari'o est'u mi'a kun'labor'ant'o sen iu ajn kaŝ'int'ec'o kaj mi'a unu'a dev'o est'as ĉio'n dir'i al li. Nu, kial vi ekscit'iĝ'as?

— Unu minut'o'n mi ne rest'as ĉi tie! — li ek'kri'is kaj for'ir'is.

*

— Vi'a nom'o? — demand'is la anĝel'o.

— Pardon'o'n, — dir'is Pythius, — sed...

— Vi nun est'as en la ĉiel'regn'o de la si'n'mort'ig'int'o'j, en la kancelari'o por nov'e ven'int'o'j. Tem'as pri formal'aĵ'o'j. Vi'a nom'o, do?

— Majstr'o Pythius.

— Profesi'o?

— Anim'vid'ist'o.

— Mort'o'spec'o?

— Morfin'o.

— Kaŭz'o?

— Iu fantom'o donac'is al mi astralfluidumon kaj...

— La nom'o de la fantom'o?

— Nom'o'n li ne dir'is.

— Sed tiu'n indik'o'n ni nepr'e dev'as en'skrib'i. Vi provizor'e en'ir'os la spirit'ar'o'n, sed vi dev'as tuj serĉ'i la spirit'o'n, kiu al vi don'is la fluid'um'o'n.

— Kiel mi trov'os li'n inter la mult'a'j spirit'o'j?

— Tre facil'e. Ni hav'as nur du bilion'o'j'n da spirit'o'j...

— Du bilion'o'j?! Kiel mi inter tiom...

— Ne inter'romp'u. Vi dev'as fort'e fiks'i vi'a'j'n pens'o'j'n al li kaj renkont'iĝ'o efektiv'iĝ'os tre rapid'e. Notari'anĝel'o, bon'vol'u akompan'i la novic'o'n!

La notari'anĝel'o ven'is, turn'iĝ'is al Pythius. — Kandidat'o, koncentr'u vi'a'j'n pens'o'j'n al la serĉ'it'ul'o!

Pythius ferm'is la okul'o'j'n kaj fort'e pens'is pri la fantom'o. Li tuj ek'flug'is per terur'a rapid'ec'o. Ĉirkaŭ li furioz'is vent'eg'o, Pythius kap'turn'iĝ'is.

— Ho, kiom da uragan'o! Kia'spec'a fort'o tir'eg'as mi'n, kar'a notari'anĝel'o?

— Ni flug'as per la flug'il'o'j de la pens'o. Sed vi pens'u nur pri la serĉ'at'ul'o.

— Jes, mi pens'eg'as... Jen! Rigard'u!... Tie, tie!... Hola! Koleg'o! Koleg'o-o-o!

La vent'o ĉes'is blov'i. La fantom'o star'is vid'al'vid'e al Pythius.

— Ho, ĉu vi, koleg'o? — li demand'is surpriz'e. — Ĉu ankaŭ vi far'is fin'o'n al vi'a viv'o? Kial?

— Ĝust'e vi demand'as tio'n? Vi, kiu don'is al mi tiu'n damn'it'a'n astralfluidon?

— Sed kio okaz'is?

— Kio? Tio, ke mi vid'is ĉio'n, kio'n mi ne dev'is vid'i. Ke mi dir'is ĉiam la ver'o'n. Ĉio mal'kaŝ'iĝ'is, kio ne est'is destin'it'a por la publik'o: am'sekret'o'j, arsenik'o, tromp'o'j, fals'ig'o'j, defraŭd'o'j, la pas'int'o'j de publik'e kon'at'a'j, honest'a'j vir'o'j, mal'pur'aĵ'o'j mal'antaŭ la kulis'o'j, la ver'a'j motiv'o'j de politik'a'j bombast'o'j. Ĉu mi dev'as mult'e klar'ig'i la rezult'o'n? Mi far'iĝ'is la cel'punkt'o de koncentr'it'a atak'o. Oni kri'akuz'is mi'n kalumni'ist'o, venen'ist'o, ribel'ant'o, perfid'ul'o, ĉia'spec'a fripon'o kaj fin'e mi far'iĝ'is la krim'ul'o pro ĉiu mal'kaŝ'iĝ'int'a krim'o.

— Interes'e. Sed se vi vid'is ĉio'n, kial vi ne vid'is la persekut'a'j'n ag'o'j'n de vi'a'j mal'amik'o'j?

— Mi ja bon'e vid'is.

— Kaj kial vi ne pov'is for'fuĝ'i?

— Mi far'is neni'o'n ali'a'n, nur fuĝ'is kaj fuĝ'is. Komenc'e mi eĉ re'bat'is. Se mi ek'vid'is, ke iu intenc'as mi'n ruin'ig'i, sub'fos'i mi'a'n prestiĝ'o'n, ankaŭ mi mal'kaŝ'is li'a'j'n mal'pur'aĵ'o'j'n. Mi eĉ vid'is la akt'o'j'n, la ordon'o'j'n por arest'i mi'n. Mi sci'is, kiu kaj kiel mi'n persekut'as kaj mi fuĝ'is. La land'lim'o'j'n mi facil'e tra'paŝ'is, ĉar mi sci'is, kie est'as la gard'ist'o'j. Tiel mi migr'is de regn'o al regn'o, mi jam pov'is fuĝ'i nur al unu'sol'a regn'o: al la ĉiel'regn'o. Ho, tiu damn'it'a fluid'um'o! Kiom mult'e mi atend'is, ke vi foj'e aper'os kaj re'pren'os ĝi'n! Sed van'e!

— Mi tre bedaŭr'as, sed mi dev'as rimark'i, ke vi mem ag'is mal'prudent'e.

— Kiel tio'n kompren'i?

— Ĉu vi pens'as, ke vi est'is la sol'a sur la Ter'o, kiu posed'is la astralfluidumon?

— Kiel? Ĉu ebl'e est'is ankaŭ ali'ul'o'j, kiu'j vid'is ĉio'n laŭ ĝi'a nud'a real'o?

— Est'is kaj est'os.

— Kaĵ kiu'j est'as tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j?

— Nu, ne tut'e mal'feliĉ'ul'o'j. Ili est'as plej'part'e ĝeneral'e estim'at'a'j publik'estr'o'j, ŝtat'gvid'ant'o'j, bankier'o'j, fabrik'posed'ant'o'j, industri'a'j magnat'o'j, diplomat'o'j.

— Sed tio est'as absurd'aĵ'o! Ĝust'e tiu'j?

— Ĝust'e tiu'j. Nur ili uz'as la fluid'um'o'n raci'e.

— Raci'e? Kiel?

— Nenio'kaz'e tiel, kiel vi uz'is.

— Mi pet'as vi'n ne tro'streĉ'i mi'a'j'n nerv'o'j'n. Mal'kaŝ'u fin'e, kiel ebl'as uz'i raci'e tiu'n kapabl'o'n, kiu pov'as akir'i nur mal'amik'o'j'n?

— Vi erar'as, koleg'o. La astralfluidumo mal'kaŝ'as al la posed'ant'o la afer'o'j'n laŭ ili'a nud'a real'ec'o kaj kapabl'ig'as li'n sci'i, pri kio li dev'as silent'i, respektiv'e, pri kio li dev'as parol'i tiel, kvazaŭ est'us ne tiel, sed invers'e. Sed vi ag'is tut'e kontraŭ'e, van'e mi atent'ig'is vi'n, ke vi uz'u ĝi'n prudent'e.

Lirik'o

Mi babil'ad'is en antikv'a, mal'grand'a kaf'ej'o kun psik'on'aliz'ist'o, mi'a amik'o, pri li'a fak'o. Mi ne kaŝ'is mi'a'n mal'alt'e-taks'a'n opini'o'n pri li'a fak'o.

— Vi'a analiz'ad'o taŭg'as nur al poet'in'o'j, — mi dir'is — aŭ ĝeneral'e por histeri'ul'in'o'j, kiu'j pervers'as, se ili hav'as okaz'o'n el'pak'i si'a'j'n anim'a'j'n mal'pur'aĵ'o'j'n. Tio'n, kio'n la dec'o aŭ moral'a obstakl'o mal'permes'as, ili dis'trumpet'as en poem'o al la publik'o aŭ konfes'as al la psikiatr'o. Kaj la psik'ist'o'j parol'as al ili pri “extravert-sexual-libidinalaj kompleks'o'j”, pri latent'a'j traŭmat'o'j, fin'fin'e nur mal'plen'a'j'n bombast'a'j'n vort'o'j'n. Esenc'e vi vest'as la viktim'o'n nur per la fripon'aĵ'o'j de vi'a propr'a, bon'e kon'at'a psik'a mem'o, kaj vi ne pov'as imag'i, ke ali'a hom'o pov'as hav'i diferenc'a'n anormal'a'n struktur'o'n.

— Vi opini'as tiel, ĉar vi ankoraŭ ne spert'is la sukces'o'j'n de la psik'o'analiz'o. Permes'u, ke mi analiz'u vi'n.

— Kelk'hor'a konfes'ig'o est'us super'flu'a temp'o'perd'o por ni ambaŭ.

— Nur kvar'on'hor'o. Kaj mi ne turment'os vi'n per konfes'ig'o.

— Mal'gajn'o est'os ĉiu minut'o.

— Vi'n obsed'as antaŭ'juĝ'o, aŭ vi hav'as ver'e kaŝ'ind'a'j'n anim'a'j'n traŭmat'o'j'n.

En mi ond'is la indign'o. Mi ver'e ne hav'as sad'ism'a'j'n instinkt'o'j'n nek i'o'n ali'a'n. Li ne kapt'u mi'n.

— Nu, komenc'u! — mi dir'is. — Sed nur kvar'on'hor'o'n!

— Eĉ mal'pli!

Li don'is paper'et'o'n al mi:

— Sur tiu'n ĉi paper'et'o'n not'u vi'a'j'n pens'o'j'n. Sen iu pri'pens'o, nur kiel la flug'ant'a'j vort'o'j ven'as el vi'a cerb'o. Skrib'u ĉio'n, kio vek'iĝ'as en vi'a anim'o. Komenc'u, mi ne plu parol'os.

Li ek'leg'is gazet'o'n.

Mi komenc'is not'i: “flug'ant'a'j vort'o'j”. “Ĉio, kio vek'iĝ'as en mi'a anim'o”. Mi ĉirkaŭ'rigard'is en la mult'kolor'a, antikv'ec'a volb'a salon'o. Antaŭ mi pend'is mal'nov'a, kupr'a lustr'o. En la kaf'ej'o vigl'is la laŭt'a viv'o. Hom'o'j ir'is — ven'is. Tabak'fum'o ŝveb'is nebul'e.

La kelner'o al'port'is la kaf'porci'o'j'n. Mi suker'um'is, kirl'is si'n'gard'e la kaf'o'n por ne mal'util'i al valor'a punt'o sur la tabl'o, konven'a al la antikv'em'a salon'o. Muŝ'o flug'is zum'ant'e kaj ek'puŝ'is mi'a'n frunt'o'n. Mi for'pel'is ĝi'n.

Mi ĵet'is rigard'o'n al la strat'o. En tiu moment'o bril'a nebul'o ek'kaŝ'is la sun'o'n. Tram'o'j bru'ad'is. Subit'e ek'pluv'is.

Trans'flank'e ĉifon'a almoz'ul'o apati'e tord'is la gurd'o'n kaj muzik'aĉ'is: “Ho, plezur'a, grandioz'a arb'ar’!”

Brems'o ek'grinc'is, iu kri'is, sed neni'a danĝer'o: la aŭt'o halt'is, nur la ŝofor'o blasfem'ad'is: “Damn'u vi'n patr'in'sufer’!”

Intern'e mal'jun'a labor'ist'o ripar'is la hejt'o'tub'o'j'n. Nun la kelner'o don'is al li brand'o'n. Hm. Ĉu ĝi ne mal'util'os al li'a kor'o?

Apud mi iu ek'star'is: “Ni rapid'u, ne mal'fru'u!”

Inter'temp'e mi not'is la vort'o'j'n, kiel ili ven'is al mi'a cerb'o. Post dek minut'o'j mi jam ek'enu'is. Jen ven'is la kelner'o:

— Kelner'ŝanĝ'o, sinjor'o'j. Mi pet'as pag'i.

Mi pag'is kaj trans'don'is ankaŭ la paper'o'n al la psik'ist'o:

— Nu dir'u, kia mi est'as.

Sur la paper'o est'is jen'a'j vort'o'j:

flug'ant'a'j vort'o'j

ĉio kio vek'iĝ'as

en mi'a anim'o

lamp'o

kolon'o'j, volb'o'j

ŝveb'as nebul'e

bunt'a svarm'o

sub nigr'a likv'aĵ'o kuŝ'as la dolĉ'o

kirl'u kaj ĝi supr'e'n'iĝ'os

sed lant'e, si'n'gard'em'e

makul'iĝ'as la punt'o

kost'as mult'e kaj ne est'as vi'a

tra la pord'o el-en, el-en

laŭt'a viv'o

zum'as, pik'as la frunt'o'n

bril'a nebul'o

bru'as

elektr'a

pluv'o

tord'as la gurd'o'n

ĉifon'a mal'riĉ'o

en arb'ar’ grandioz'a

ve

grinc'o

furioz'as: patr'in'sufer’

venen'o'n trink'as

ebri'a hejt'ist'o, mal'san'a kor'o

rapid'u, ne mal'fru'iĝ'u!

jam mi enu'as

pag'i la nigr'aĵ'o'n

mi trans'don'as

kiu mi est'as?

Mi est'is tre sci'vol'a pri mi'a'j sub'konsci'a'j monstr'aĵ'o'j, mal'kaŝ'it'a'j de li, sed mi erar'is. Li respond'is tut'e simpl'e normal'e:

— Tiu'j vort'o'j karakteriz'as hom'o'n, kiu nur observ'ad'as la objektiv'a'j'n ekster'aĵ'o'j'n, sed hav'as nur tre mal'grand'a'n intern'a'n sentiment'a'n mem'o'n. Vi est'as vol'em'a ĉio'n sci'i, sed apenaŭ hav'as el'anim'a'j'n sent'o'j'n kaj absolut'e neni'a'n lirik'a'n kapabl'o'n. Vi ek'vid'is la hejt'ist'o'n, trink'ant'a'n brand'o'n, vi kompat'is li'a'n kor'o'n, el kio vid'ebl'as ia real'a help'em'o, human'ism'o, sed vi tut'e ne rimark'is tiu'j'n am'ant'a'j'n ge'kor'o'j'n en la angul'o, prem'ant'a'j'n reciprok'e la man'o'j'n. Vi do ne hav'as psik'a'j'n kompleks'o'j'n, sed ankaŭ poet'o iĝ'os vi neniam. Vi est'as la tip'o de la lirik'a mal'talent'o.

Mi dev'is konfes'i, ke li prav'as.

— Jen la analiz'o — li dir'is. Vi pov'as vid'i, ke ĝi ne est'as mistifik'o. Natur'e, mi konklud'as tut'e ali'manier'e el la flirt'ad'o de histeri'ul'in'o.

*

Antaŭ kelk'a'j tag'o'j vizit'is mi'n kon'at'o.

Dum inter'babil'o li ek'pren'is paper'o'n, kiu kuŝ'is sur mi'a skrib'o'tabl'o, tra'leg'is ĝi'n kaj demand'is:

— Kaj kio est'as la titol'o?

— Kies titol'o?

— De tiu ĉi poem'o. Ĝi en'hav'as tre bon'a'j'n ek'sent'o'j'n, kaj ankaŭ la manier'o de la interpret'ad'o est'as tre efik'e trans'plant'ebl'a. Ĝi don'as ver'a'n tra'viv'aĵ'o'n.

Kun surpriz'o mi vid'is mi'a'n psik'o'analiz'a'n paper'o'n. Mi ne kuraĝ'is mal'kaŝ'i la ver'a'n situaci'o'n, ĉar mi sci'vol'is, kio en ĝi plaĉ'is al li. Mi demand'is, kio en ĝi est'as bel'a.

— La tut'a lirik'a intuici'o, radi'ant'a el ĝi — li respond'is kaj jam komenc'is deklam'i: “en mi'a anim'o lamp'o, kolon'o'j, volb'o'j. Ŝveb'as nebul'o bunt'a varm'o sub nigr'a likv'aĵ'o”. Kaj tiu ĉi: “pik'as la frunt'o'n bril'a nebul'o, bru'as elektr'a pluv'o”. Kiom da dinamik'o-alt'ig'o est'as en la antaŭ'e'n'ĵet'it'a verb'o! Kaj en la fin'o ĉi tiu bel'eg'a, lac'a rezign'o: “jam mi enu'as pag'i. La likv'aĵ'o'j'n mi trans'don'as”.

Hezit'a mi demand'is:

— Do, la senc'o est'as klar'e kompren'ebl'a?

— Tut'e klar'e. Se mi ne sci'us, ke vi verk'is ĝi'n, eĉ tiam mi re'kon'us vi'n pro tiu ĉi sarkasm'et'a super'ec'a viv-mal'estim'o. Mi tre ĝoj'as, ke fin'e vi ek'labor'is en tiu ĉi subtil'a art'o'spec'o kaj ne okup'iĝ'as nur pri sen'sprit'a'j ŝerc'o'j. Tiu ĉi est'as nepr'e publik'ig'end'a. Mi don'as ĝi'n al la redaktor'o, sed kre'u al ĝi titol'o'n.

— Pri titol'o mi ne pens'is ankoraŭ.

— Kio'n do! Ĝi'n mem inspir'as la etos'o de la poem'o. Ekzempl'e: “Vesper'iĝ'o”. Ne, ĝi est'as iom banal'a, sed est'u: “Pas'is”. Ĝi en'ten'as pli da dinamik'o. Aŭ ebl'e laŭ vi pli taŭg'as “Konfes'o”? Ebl'e tiu last'a tamen pli bon'e konven'as al la pasiv'a kontempl'em'o de la poem'o. Se vi konsent'as, mi pri'pens'os la afer'o'n.

Mi konsent'is. Post kelk'a'j tag'o'j la poem'o aper'is kun la titol'o: “Ĉe la fin'o de la voj'o”. Mem'kompren'ebl'e la konfuz'ec'o de la poem'o (aŭ kiel mi'a poet'a amik'o esprim'is, ĝi'a “ditiramb'a intermit'ad'o”) okaz'ig'is du pres'erar'o'j'n: anstataŭ “zum'as, pik'as” oni kompost'is “sunatikas”, kaj anstataŭ “patr'in'sufer’” far'iĝ'is “patr'in’ super’”.

Sed la kritik'o est'is tre favor'a. La recenz'o'j akcent'is la introspekt'iv'a'j'n bel'aĵ'o'j'n de la poem'o, la delikat'patin'a'n viv'negaci'o'n, per kio la lac'a anim'o skeptik'e retro'spekt'as kaj dolor'e serĉ'as la senc'o'n de la tut'a, for'iĝ'int'a viv'orbit'o.

— La poet'o tra'viv'as la pas'int'o'n tra la vual'o de la melankoli'a dub'o, — li skrib'is. — Kiel muzik'ant'a horloĝ'o en lavend-odor'a, mal'varm'et'a ĉambr'o en antikv'a kastel'o, tiel sonor'as obtuz'e la pastel'a'j vort'o'j: “flug'ant'a'j vort'o'j, ĉio kio vek'iĝ'as”. La laŭt'a viv'o nur “sunatikas la frunt'o'n”, la “bunt'a'n svarm'o'n” kovr'as “nigr'a likv'aĵ'o, kiu makul'iĝ'as”. Kaj ĉio van'as, ĉar la “punt'o kost'as mult'e kaj ne est'as vi'a”. El la alt'aĵ'o de la tro'ŝarĝ'it'a super'ec'o li trans'don'as al ni tiu'n revelaci'e son'ant'a'n amar'a'n mond'vid'o'n: “tord'as la gurd'o'n ĉifon'a mal'riĉ'o en arb'ar’ grandioz'a. Ve'grinc'o furioz'as, patr'in’ super'venen'o'n trink'as”. Kia majstr'a kontrast'o! La furioz'o de la viv'o est'as nur ve'grinc'o (kiom majstr'a est'as mem tiu ĉi vort'o), mort'o'danc'o, al kiu la mal'riĉ'o tord'as la gurd'o'n, kaj la grandioz'a arb'ar'o est'as nur ĉifon'a kulis'o. Do, neni'o hav'as senc'o'n! “Jam mi enu'as pag'i la nigr'aĵ'o'n. Mi trans'don'as!” Plu'port'u ali'ul'o'j, kiu'j ankoraŭ esper'as! Fin'e la poet'o demand'as: “Kiu mi est'as?” Jes, li est'as la sam'a, kiel ni ĉiu'j, ĉar li ten'as antaŭ mi la sang'a'n spegul'o'n: jen, tiu vi est'as, tia'j kompleks'o'j kaj traŭmat'o'j mord'ad'as vi'a'n intern'o'n, aŭ laŭ'vort'e: “sunatikas la frunt'o'n”. Kaj ni dev'as konfes'i, ke ver'e, tiu'j laŭt'a'j sent'o'j sunatikas ni'n mal'antaŭ la frunt'o, sub la pez'e ŝveb'ant'a'j volb'o'j de la kolon'o'j.

Al li tre plaĉ'is la vort'o “sunatiki”, kiel sprit'a ĝemel-vort'o de “lunatik'i”, esprim'ant'e la kapric'o'n de la sun-lum'a, real'a “laŭt'a viv'o”.

*

Post'e mi renkont'is la kun'labor'ant'o'n de provinc'a gazet'o. Li pet'is poem'o'n de mi. Li pretend'is nur, ke ĝi est'u jun'ec'a, plen'a de esper'o, radi'ant'a optimism'o.

Bedaŭr'ind'e li bezon'is ĝi'n tre urĝ'e, mi don'is do la sam'a'n manuskript'o'n, nur la titol'o'n mi ŝanĝ'is je “Jun'ec'o”. (Ebl'e provinc'e oni ne kon'as mi'a'n poem'o'n).

Post ĝi'a aper'ig'o en provinc'a gazet'o mi pov'is leg'i la kritik'o'n:

— Kiom da vigl'o, kiom impet'a viv'em'o! La glor'a majest'o de la kre'em'a jun'ec'o esper'plen'e bril'as el tiu'j vort'o'j: “Vek'iĝ'as el mi'a anim'o la pomp'o, kolon'o'j, volb'o'j, ŝveb'as nebul'a bunt'a svarm'o”. La danĝer'spit'a'j kuraĝ'a'j paŝ'o'j de la jun'ul'ar'o frap'son'as en tiu fraz'o: “sub nigr'a likv'aĵ'o kuŝ'as la dolĉ'o, kirl'u kaj ĝi supr'e'n'iĝ'as.“ Kelk'a'j simil'a'j pentr'il'mov'o'j sent'ig'as al ni la esper'plen'o'n de la viv'o, se ni per plen'a kor'o ĵet'as ni'n en la karusel'o'n. Ni dev'as nur atent'i, ke ni “ĝu'u lant'e, si'n'gard'em'e”, ĉar “la punt'o kost'as mult'e kaj ne est'as vi'a”. Ni'n ne ĉagren'ig'u la mal'ĝoj'o, ĉar “super'venen'o'n trink'as ebri'a hejt'ist'o, mal'san'a kor'o”. Ni nur “rapid'u, ne mal'fru'iĝ'u” Fin'e la poet'o demand'as: “Kiu mi est'as?” Bel'a orator'a demand'o, kiu jam en'hav'as la respond'o'n: “Tiu mi est'as, jes, ĝust'e, kiel vi ĉiu'j, kar'a'j jun'ul'o'j, plen'kred'a, viv'dezir'a, karn'e-sang'e ver'a hom'o”.

*

Mi do ankaŭ nun sukces'is, kaj mi konvink'iĝ'is, ke mi absolut'e ne bezon'is kap'romp'i por ali'a poem'o.

Baldaŭ post'e okaz'is, ke la kultur'gvid'ant'o de grand'a fabrik'o pet'is de mi deklam-taŭg'a'n poem'o'n, kiu dev'as konform'iĝ'i al la parti'mov'ad'a'j dezir'o'j. Do, mi don'is al la poem'o la titol'o'n: “Partizan'a'j hero'o'j”.

Post la prezent'ad'o gratul'is al mi la reporter'o de la parti'a fak'gazet'o:

“Ĝi est'is bel'eg'a. Bel'eg'e est'as, kiel vi pri'trakt'as la konspir'a'n labor'o'n de iam'a sub'ter'a mov'ad'o. Ebl'e iu pov'us skrib'i pri ‘katakomb'a viv'o’, sed tio ne est'us sufiĉ'e poezi'a. Kiom pli kolor'riĉ'a'j est'as vi'a'j skiz'ec'a'j vort'o'j, ilustr'ant'a'j la memor'o'j'n, vek'it'a'j'n en vi: ‘Lamp'o, kolon'o'j, volb'o'j, ŝveb'as nebul'e’. Kiel majest'a ilustr'ad'o de la sufok'a atmosfer'o de la partizan'a viv'o, prem'it'a sub'ter'e'n! Kaj tuj post'e la puls'ant'a kontrast'o de la ĉio'risk'a batal'o: ‘bunt'a svarm'o sub nigr'a likv'aĵ'o’. Kiel firm'e relief'iĝ'as la kred'o pri la prolet'ar'a venk'o, kiam vi dir'as: ‘sub'e la dolĉ'o, kirl'u kaj ĝi supr'e'n'iĝ'os’. Kelk'a'j fulm'ant'a'j vort'o'j ilustr'as la iam'a'n mizer'a'n labor'ist'a'n sort'o'n: ‘patr'in’ super'venen'o'n trink'as, ebri'a hejt'ist'o, mal'san'a kor'o’. Sed plej plen'a de revoluci'a tensi'o: ‘bril'a nebul'o bru'as, elektr'a pluv'o tord'as la gurd'o'n, ĉifon'a mal'riĉ'o, en arb'ar’ grandioz'a ve'grinc'o furioz'as’. Kaj ĉu mi dev'as akcent'i la entuziasm'a'n etos'o'n de la alarm'vort'o'j: ‘rapid'u, ne mal'fru'iĝ'u!’ ‘Mi enu'as pag'i la nigr'aĵ'o'n’. Jen social'ist'a-real'ist'a poet'o, do tut'e super'flu'e demand'i: ‘Kiu mi est'as?’”

*

Pli post'e la poem'o'n oni deklam'is en literatur'a vesper'o kun la titol'o: “Mi sopir'as vi'n!” Sub ties influ'o iu poet'in'o pet'is mi'n en'skrib'i propr'a'man'e la poem'o'n en si'a'n memor'libr'o'n, ĉar neni'u esprim'is pli bel'e la sufer'plen'a'n kaj tamen bel'eg'a'n am'o'n en tiu'j kelk'a'j vort'o'j: “Sub nigr'a likv'aĵ'o kuŝ'as la dolĉ'o, kirl'u, kaj ĝi supr'e'n'iĝ'os”.

— Kaj tiu delikat'ec'o, — ŝi daŭr'ig'is, — kiam vi el'sonĝ'as la soft'a'n anim'a'n kompon'ent'o'n de la am'o: “sed lant'e, si'n'gard'em'e, makul'iĝ'as la punt'o, kost'as mult'e kaj ne est'as vi'a”. Kaj kiam vi pri'skrib'as la ne'venk'ebl'a'n sopir'o'n al mal'fidel'a, flirt'em'a vir'in'o: “tra la pord'o el-en, el-en, laŭt'a viv'o sunatikas la frunt'o'n: bril'a nebul'o”. Kaj post'e: “ĉifon'a mal'riĉ'o en arb'ar’ grandioz'a: ve, grinc'o furioz'as”. Kaj kiam vi fin'e nom'as la ne'esting'ebl'a'n, pel'ant'a'n sopir'o'n ebri'a hejt'ist'o, kaj vi ek'kri'as, ke la sen'esper'a, mal'san'a kor'o trink'as super'venen'o'n, tio do est'as ĉiel'mirakl'o! Nu, en'skrib'u, majstr'o, sed al'don'u, ke vi dediĉ'as ĝi'n al mi.

*

Mi'a poem'o aper'is sub ali'a'j titol'o'j. Kiam ĝi hav'is la titol'o'n “Printemp'o”, oni laŭd'is ĉi-part'o'n: “vek'iĝ'as en mi'a anim'o lamp'o, kolon'o'j, volb'o'j. Ŝveb'as nebul'a bunt'a svarm'o”.

Oni skrib'is pri vid'o “per ver'e kosm'a'j proporci'o'j: gigant'a katedral'o volb'ant'a la ek'ĝem'ant'a'n, odor'plen'a'n printemp'a'n viv'o'n”.

Post la aper'o sub la titol'o: “Aŭtun'o” oni cit'is la sam'a'n fraz'o'n kiel la esprim'o'n de la bunt'a nebul'o de la sen'ĉes'e fal'ant'a foli'ar'o dum la mort'marŝ'ant'a somer'o, kiu anim'sku'e projekci'as al ni'a'j okul'o'j la kript'o'atmosfer'o'n de la haladz'o'plen'a aŭtun'a ĉiel'volb'o.

*

Sed mi'a poem'o aper'is ankaŭ kun jen'a'j titol'o'j:

Sur mont'o'pint'o — Mi ek'trov'is vi'n — Kial vi for'las'is mi'n? — Pac'batal’ — Krepusk'e — Narkot'o — Spit'em'o — Rezign'o — Buŝ’ al buŝ'e — Sur la voj'o al la komun'ism'o — Kvankam — Laŭ — Vertebr'o.

Ĝi rikolt'is ĉiam grand'a'n sukces'o'n, kaj ĉiu'j ĝi'a'j fraz'o'j iĝ'is proverb'e popular'a'j. Oni ekzempl'e ek'kri'is: “Vi dev'as vid'i tiu'n film'o'n, amik'o. Mi pov'as deklar'i, ke elektr'a pluv'o tord'as la gurd'o'n!” Se iu ali'a vid'is mal'bon'a'n film'o'n, li man'sving'is mal'estim'e: “Ĝi ne valor'as la en'ir'pag'o'n. Aĉ'a. Elektr'a pluv'o tord'as la gurd'o'n!”

Sed la plej grand'a'n popular'ec'o'n akir'is tiu fraz'o: “sub nigr'a likv'aĵ'o kuŝ'as la dolĉ'o. Kirl'u, kaj ĝi supr'e'n'iĝ'os”. Orator'o'j salut'is la solen'it'o'j'n per tiu'j vort'o'j. Oni gratul'is okaz'e de nask'iĝ'o, ge'edz'iĝ'o k.c., kondolenc'is kaj konsol'is en mal'bon'a sort'o, skrib'is en memor'libr'o'j'n kaj ĉiz'is sur piedestal'o'j'n.

*

Aper'is la literatur'a revu'o “Sunatiko”, establ'iĝ'is la literatur'a rond'o: “Jun'a'j Sunatikuloj”, kies honor'prezid'ant'o est'as mi mem. Post'morgaŭ est'os solen'a fest'o, part'e por banked'i mi'a'n ok'dek'a'n nask'iĝ'tag'o'n, part'e pro la du'a dat're'ven'o, de la okaz'o, kiam mi kre'is la nov'a'n literatur'a'n furor'o'n, la sunatikismon per mi'a mond'kon'at'a poem'o.

Enciclopeditis

Mi ne sci'as, ĉu Vi jam aŭd'is pri “enciclopeditis”? Ebl'e tiu'j, kiu'j nun aŭd'as ĝi'n unu'a'foj'e, pens'as, ke al ni'a'j mult'a'j mal'san'o'j akompan'iĝ'is nov'a epidemi'o por turment'i la hom'ar'o'n.

Ne. Enciklopedito est'as jam tre mal'nov'a mal'san'o. Ĝi'a'n esenc'o'n pov'as ebl'e plej bon'e proksim'i la vort'o: “liter'toks'iĝ'o”, kiu'n kaŭz'as precip'e la enciklopedi'o'j. La simptom'ar'o'n de la mal'san'o mi pov'as plej preciz'e ilustr'i per mi'a propr'a kaz'o.

*

Mi est'as mal'nov'a estim'ant'o de la scienc'o'j. Hieraŭ mi aĉet'is tre saĝ'a'n fizik'a'n libr'o'n. Hejm'e'n'ven'int'e mi el'pren'is el mi'a akt'uj'o kaj foli'um'ad'is ĝi'n. Mi'a edz'in'o ek'vid'is kaj evolu'iĝ'is inter ni jen'a dialog'o:

— Ĉu de'nov'e vi al'port'is libr'o'n? Ĉu ĝi est'as almenaŭ bon'a?

— Tre bon'a kaj interes'a.

— Mi jam nun rid'as. Mi jam kon'as vi'a'j'n “interes'aĵ'o'j'n”.

— Nu, ĝi est'as signif'plen'a verk'o. “La polariz'ad'o de la lum'o”.

Ŝi mir'is.

— Ho! Ver'e interes'a! Ĉu ver'e, la pol'o'j jam paf'as tiom mult'a'j'n kosm'o'raket'o'j'n al la Lun'o?

Nun mi ek'mir'is.

— Ĉu?... Kiel?...

— Nu, por koloni'ig'i la Lun'o'n per pol'o'j oni bezon'as mult'eg'a'j'n kosm'o'raket'o'j'n.

Mi ne rid'et'is. (Hejm'e mi ne kuraĝ'as), nur klar'ig'ad'is:

— Polariz'i est'as ali'a afer'o, mi'a Kor'o. Ĝi signif'as: eben'ig'i la lum'vibr'ad'o'n.

— Kiel glad'i la lum'o'n?

— Per reflekt'il'o'j.

Ŝi man'sving'is:

— Jes. Ĉiu'j ni'a'j libr'o'bret'o'j est'as plen'a'j per tia'spec'a'j prefektilaĵoj.

— Ne prefektilo, mi'a Kor'o, sed reflekt'il'o.

— Las'u mi'n! Mi vol'as dir'i nur, ke vi plen'ig'as ĉiu'j'n bret'o'j'n per tia'spec'a'j treplektaĵoj, anstataŭ hejm'e'n'port'i ia'spec'a'n valor'a'n libr'o'n.

— Kio'n kompren'i sub “valor'a libr'o”?

— Tia'n, kia'n hieraŭ don'is al mi Elza.

— Kaj kia est'is tio?

— Ruĝ'a.

— Ĉu ruĝ'a? Ĝi ver'e dev'as est'i tre bel'a. Kaj la titol'o'n ĉu vi ne mal'kaŝ'us?

— Titol'o? Mi jam ne memor'as, sed en ĝi est'as ia'spec'a “printemp'o”.

— Kiu verk'is?

— Ĉu mi sci'u? Mi ne kutim'as leg'i la nom'o'n. Kiom'e mi far'iĝ'us pli saĝ'a, se mi ek'sci'as, ke ĝi'n skrib'is, — ni supoz'u, — iu Barnabo de Nepomuk? Mi'n interes'as la libr'o mem.

— Kaj ĉu vi jam leg'is iom el ĝi?

— Nun mi leg'as la fin'o'n.

— Ĉu jam la fin'o'n?

— Ankoraŭ la fin'o'n.

— Kial “ankoraŭ”?

— Ĉar la komenc'o'n mi jam leg'is hieraŭ. Nun mi leg'as la fin'o'n kaj morgaŭ mi komenc'os la mez'o'n.

— Hm. Kaj tiel est'as pli oportun'e?

— Nu, kial ne? Kial mi ekscit'iĝ'u pri la problem'o, ĉu Kazimir'o pov'os pardon'i al Rozalinda, aŭ ne? Mi prefer'e el'leg'as la fin'o'n kaj post'tag'mez'e ni trankvil'e pov'os ir'i kun Elza por vizit'i ge'sinjor'o'j'n Halmi.

— Kie ili loĝ'as?

— Kiel mi sci'u?

— Ĉu vi ne sci'as, kie'n vi ir'os?

— Hodiaŭ ne.

— Kiel kompren'i “hodiaŭ ne”?

— Hieraŭ nom'iĝ'is “Kok'in'o-strat'o”, sed vi sci'as, ke nun'temp'e ĉiu'tag'e est'as re'bapt'at'a'j kelk'a'j strat'o'j. Mi ne kompren'as, kial oni ne pov'as don'i konstant'a'j'n nom'o'j'n al la strat'o'j. Tia'j'n nom'o'j'n, kiu'j'n oni neniam dev'os modif'i.

— Pri kia'j nom'o'j vi pens'as?

— Ekzempl'e: “Nun'a ministr'o'prezid'ant'o-strat'o”. Ĉi tiu est'us ĉiam aktual'a, aŭ: “Feliĉ'a nun'o-plac'o”, aŭ: “Fineniatingis-kaj'o”.

— Kaj kie situ'as tiu Kok'in'o-strat'o?

— Vid'al'vid'e al la Maŭzole'o de Helen'a'j Art'o'j.

— Kial “maŭzole'o”? Muze'o, kar'a, muze'o!

— Ĉu ĝi est'as ankaŭ re'bapt'it'a?

— Ne, Kor'et'o. La kolekt'aĵ'o de art'aĵ'o'j ĉiam est'is nom'it'a muze'o, sed vi konfuz'as kun la vort'o maŭzole'o, kiu est'as la nom'o de tre mal'nov'a tomb'konstru'aĵ'o, en kiu kuŝ'is reĝ'o, pri kiu ĝi ricev'is la nom'o'n.

— Reĝ'o? Kiu reĝ'o?

— Kiu?... Nu, tio'n mi jam forges'is. Ebl'e li nom'iĝ'is Mauzol? Aŭ li'a edz'in'o nom'iĝ'is Maŭzola?... Nom'e, la edz'in'o konstru'ig'is... Tuj mi leg'os en la enciklopedi'o...

— Nu, mi'n ne interes'as tiu maŭzaĵo. Mi sur'tabl'ig'as la tag'manĝ'o'n.

Ŝi ir'is al la kuir'ej'o kaj mi pren'is la enciklopedi'o'n.

Nu, ni mal'ferm'u la liter'o'n mo! Mi leg'as: “Majolik'o”, “Makak'o”, “Makart Hans”.

— Hm! Li est'is interes'a hom'o. Fam'eg'a pentr'ist'o en si'a epok'o.

El la artikol'o mi ek'sci'as, ke li viv'is en Vieno, furor'is, kiel virtuoz'o de la pomp'a'j kolor'o'j, sed li'a valor'o tuj post la mort'o eklips'iĝ'is.

Sed ho! Ne tio'n mi serĉ'is! Sed kio'n nu?... Jes! Maŭzole'o!

Mi plu'foli'um'as. Jen, ĉi tie est'as: “Makimono”. Ej, kia'spec'a mon'o ĝi est'as? Aŭ kimon'o? Mi leg'as, kaj ek'sci'as, ke ĝi est'as japan'a pentr'aĵ'o sur long'a silk'ruband'o. Ĉe la fin'o de la artikol'o est'as: “vid'u: ĉin'a kaj japan'a art'o”.

Sed tio est'as en ali'a volum'o. Jen, la volum'o “Cement'o — Dosier'o”! Mi mal'ferm'as. “Cereal'o'j, Cerv'o, Ciklon'o, Chamberlain”. Ho, li est'is angl'a politik'ist'o, fam'a pro li'a ombrel'o. Sed kiom mult'a'j Chamberlain-oj est'is! Huston Stewart, Joseph Austen, Neville. Jen, ver'e li est'is Neville!

Sed ni ne disip'u la temp'o'n! Kio'n mi serĉ'is?... Jes! Ĉin'a art'o!

Mi foli'um'as.

Kia'spec'a'j skarab'o'j est'as ĉi tiu'j? Ho, “Cim'o'j”. Jen tiu est'as long'a kiel alumet'o kaj tamen ĝi est'as cim'o! Mi ne sci'is. “Ĝi'a'n eksterm'o'n vid'u sub DDT-pulvor'o” — dir'as la artikol'o. Nu, ni vid'u la DDT-on!

Kiom strang'a maŝin'o est'as ĉi tiu? Sub'skrib'it'e: “Ĉokolad'maŝin'o”. Interes'e. Simil'as al la pres'maŝin'o.

Subit'e mi aŭd'as la voĉ'o'n de mi'a edz'in'o.

— Las'u jam kaj ven'i manĝ'i!

— Tuj, Kor'et'o. Uni minut'o'n! — mi respond'as.

Nur konfuz'e bril'et'as en mi'a kap'o, ke mi serĉ'is i'o'n en la enciklopedi'o por ŝi. Sed kio'n?... Jen! Mi jam sci'as! DDT!... Sed tamen ne!

Sed kio'n do?... Fin'e mi re'memor'as: “ĉin'a art'o”!

Sed kial ŝi bezon'as la ĉin'a'n art'o'n?... Mi jam sci'as! Ŝi intenc'as aĉet'i tapiŝ'o'n. Ver'ŝajn'e tial mi intenc'is serĉ'i. Sed kial ĝust'e ĉin'a'n tapiŝ'o'n? Ni serĉ'u rekt'e la titol'o'n “Orient'a'j tapiŝ'o'j”! Sed jam ni nenio'kaz'e flank'e'n'voj'iĝ'u kaj perd'u la temp'o'n!

Per grand'a anim'fort'o mi foli'um'as al la titol'vort'o kaj tie mi leg'as, ke la pers'an tapiŝ'art'o'n ni kon'as ek'de la dinasti'o “Safida” kaj dum la sekv'int'a'j epok'o'j influ'is ĝi'n mult'a'j ekster'a'j motiv'aĵ'o'j, ven'int'a'j el Ĉini'o kaj el Italio. Mi ek'kon'as la teks'metod'o'n de la turk'a'j kaj hind'a'j tapiŝ'o'j.

Do, ni leg'u la “Hind'a art'o”-n!

Mi pren'as la volum'o'n “Gurd'o — Horaci'o” kaj sub titol'o ”Ĝarden'o” mi ek'sci'as la diferenc'o'n inter la geometri'a kaj natur'ec'a ĝarden'o'j. Menci'it'a est'as la ĝarden'o en Versailles. Do, mi plu'ir'as al liter'o vo, sed ĉe titol'o “Vart'i” mi'n ek'kapt'as la bild'o de renesanc'a lul'il'o, do, mi tra'ir'as al “Renesanc'o”. Mem'kompren'ebl'e mi halt'as ĉe “Porcelan'o”, kiu mi'n atent'ig'as pri “Bötger”. Mi re'ir'as al bo, sed sub “Dupont” mi'n surpriz'as, ke tiu'n nom'o'n hav'is tri'dek unu fam'ul'o'j. La dek'ok'a est'is mebl'o'plan'ist'o, do, mi tra'foli'um'as al “Mebl'o”, sed ĉe la urb'o'plan'o de Melbourne mi halt'as kaj pren'as la unu'a'n volum'o'n por serĉ'i Aŭstrali'o'n. Ĉe “Apsid'o” mi far'iĝ'as sci'vol'em'a pri la astronomi'o, tamen mi stumbl'as en la vort'o “Argan'o”, ĉe la bild'o de alt'eg'a lev'maŝin'o. Do, mi foli'um'as al “Fer'latis'o”.

Inter'temp'e mal'lum'iĝ'as, mi intenc'as brul'ig'i lamp'o'n, sed kiam mi ek'star'as, ek'bril'et'as en mi'a cerb'o, ke mi per ia'spec'a cel'o mal'ferm'is la enciklopedi'o'n. Pal'e eĉ lum'et'as, ke mi intenc'is i'o'n serĉ'i al mi'a edz'in'o, sed mi neniel pov'as memor'i, kio'n.

Eh! Ni las'u! Prefer'e mi ventol'as mi'a'n kap'o'n. Mi tra'ir'as al la ali'a ĉambr'o. Mi'a edz'in'o jam de'nov'e est'as hejm'e kaj ŝi diskut'as kun Elza pri la prez'alt'iĝ'o de la ov'o'j. Laŭ Elza ĝi'n kaŭz'as, ke la ov'o est'as sezon'a artikl'o kaj nun la kok'in'o'j ne ov'um'as. Sed mi'a edz'in'o kontraŭ'dir'as, kial do ili tamen ov'um'as por du forint'o'j?

Sed kiam mi en'paŝ'as, ŝi romp'as la diskut'o'n:

— Nu, vi sen'taŭg'ul'o, ĉu vi fin'e vek'iĝ'is? Mi ne far'as apart'a'n sur'tabl'ig'o'n! Kiu ne ven'as ĝust'a'temp'e, manĝ'u nur maŭzole'o'n!

— Hop! Jen! Do: maŭzole'o! Mi re'kur'as, mal'ferm'as la enciklopedi'o'n ĉe liter'o mo. Eĉ menci'i super'flu'as, ke mi ek'halt'as ĉe “Medici”, post'e mi tra'leg'as la milit'ir'o'n de Jeanne d’Arc, tra'kur'as la titol'vort'o'j'n “Kan'ar'i-aj Insul'o'j”. Sed ĉe la vort'o “Kukurborabotilo” mi jam fort'e dorm'em'iĝ'as.

Kiom'a hor'o pov'as est'i?

— Kiel do? Nur la du'a? Sed jam est'as mal'lum'e! Kaj la horloĝ'o funkci'as.

Mi ek'sci'as la terur'a'n real'o'n: du'a hor'o post nokt'mez'o!

Rapid'e en'lit'iĝ'i! Sed kio'n mi vol'is serĉ'i? Lum'et'as, ke al mi'a edz'in'o mi intenc'is i'o'n. Sed kio'n?

Ne grav'as! Morgaŭ mi demand'os kaj el'serĉ'os.

Pied'pint'e mi tra'palp'ad'as al la dorm'o'ĉambr'o kaj sen'vest'iĝ'as. Feliĉ'e, la strat'lamp'o en'ĵet'as iom'a'n lum'et'o'n kaj mi pov'as evit'i, ke mi stumbl'e fal'u sur ŝi'n. Eĉ pens'i est'as terur'e la rezult'o'j'n! Mi ek'sent'as, ke mi'a kap'o turment'e dolor'as kaj eĉ pli kruel'e mi mal'sat'as. Sed eĉ al la kuir'ej'o mi ne kuraĝ'as ir'i. Kio'n ŝi dir'os morgaŭ, se ŝi ek'vid'us, ke mi taŭz'aĉ'is la manĝ'aĵ'o'n, kiam ni ne kun'manĝ'is. Mal'sat'i est'as pli toler'ebl'e.

Fin'e mi sukces'as en'lit'iĝ'i sen famili'a katastrof'o.

Nu, kar'a'j Ge'sinjor'o'j, ĉi tio est'as la “enciclopeditis”. La kap'dolor'o kaj akut'a mal'sat'sent'o est'as nur akcesor'a'j simptom'o'j. Krom ĉi tiu la mal'san'ul'o perd'as la vid'o'n, aŭd'o'n kaj memor'kapabl'o'n. Li vid'as nur la liter'o'j'n. Kaj por la infekt'o sufiĉ'as la en'penetr'o de unu'sol'a titol'vort'o en la cerb'o'n. Tie ĝi tuj komenc'as mult'obl'iĝ'i per divid'iĝ'o: ĝi nask'as du titol'vort'o'j'n, post'e far'iĝ'as kvar, ok, ktp. Laŭ potenc'progresi'o, tut'e ĝis la komplet'a sen'fort'iĝ'o de la mal'san'ul'o.

Ĝi hav'as unu'sol'a'n profilakt'ik'a'n antidot'o'n: ne rigard'u en enciklopedi'o'n!

Se vi i'o'n ne kon'as, tio est'as ankoraŭ la mal'pli grand'a mal'bon'o. Sed se vi mal'ferm'as la enciklopedi'o'n, vi ek'sci'os, kiel eksterm'i la kul'o'j'n, kiom'a Henrik'o aŭ Ludovik'o franc'a reĝ'o dir'is, ke “vintr'e est'as mal'varm'e, somer'e varm'e”, vi ek'sci'os, kiom da semafor'o'j kaj kiom da barbir'o'j trov'iĝ'as en Meksikio kaj kiom da semafor'o'j hav'as unu barbir'o. Vi ek'kon'os la edz'iĝ'a'n ceremoni'o'n de la Haŭ-Haŭ negr'o'trib'o kaj la matematik'a'n formul'o'n de la hiperbol'o. Ĉio'n vi ek'sci'os, nur sol'e unu ne: tio'n, pro kio vi mal'ferm'is la enciklopedi'o'n.

Budapeŝta ekzamen'o

• Z: Zamenhof
• 1: Unu'a profesor'o
• 2: Du'a profesor'o
• L: Lern'ant'o

Ĉambr'o, mez'e iom oblikv'e star'ant'a tabl'o, ĉe kies mal'dekstr'a flank'o star'as du seĝ'o'j. Fon'e, mez'e pord'o. Apud, dekstr'e, antaŭ la fon'a mur'o, seĝ'o'j.

Kiam la kurten'o lev'iĝ'as, Lern'ant'o ten'as en si'a man'o libr'o'n kaj ir'ad'as tie'n-re'e'n. Kelk'foj'e supr'e'n'rigard'as al la plafon'o. Li'a'j lip'o'j mov'iĝ'as, li prov'as parker'i. Post kelk'a'j sekund'o'j tra la pord'o en'paŝ'as Zamenhof, vest'it'a en la kutim'a long'a, nigr'a jak'o, amel'it'a'j man'um'o'j kaj kol'um'o.

Ekster'e la voĉ'o'j de Profesor'o 1 kaj Profesor'o 2: